Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•навярн-уўшыся-ўі/ija, —см. под варочац-ца.
•на вясьне, нареч.—весною. Гсл. •навіхацца,—nod віхацца.
•навіна-ньг, ж. 1. новость, Ар.; МГсл.; Шсл.; Гсл. новое йзвестае. Нсл. 341. Гэта ў нас не навіна. Нсл. Сьмерць людзём ней навіна. Гарун: Белр. марш.
навёрак 740 наўгод
2. первый дозревшйй плод йлй первая появлвшаяся, употребляемая в снедь, зелень. Нсл. 341. Ідзі паспытайся навіны — сьвежанькага! Ст. Новая навіна, кама-рыная яда, мядзьведжая сіла, каб у рот насіла (гўкаюць шкелячы, першы раз паспытаўшыся навагодняга зяленіва, гародніны, грыбоў, ягадаў). НК.: Очеркн, Но. 911.
3. хлеб нового урожая. Ар.
4. всё новое. Гсл.
•навёрак-рка, предл. й зват.-рку, м.—костя-ная сгшца для плетенйя ляаптей. Ксл. Навіркам падкалупні, а тады лыка садзі. Стасева Выс. (Ксл.).
•навіслы, -лая-лае—навлсшйй. Воды Дняпра хаваюцца пад нізка навіслае вецьце. ЗСД. 59. Ён ледзь выбраў сярод навіслага над вадой лазовага вецьця месца. Тм., 85. Нешта ціснула тупа навіслым цяжарам. зсд 297. (Сьляды) разыходзяцца пад навіслым гальлём, хаваюцца пад елкі. Лынькоў: Воўчы лог (Калосьсе 2,1935, стр. 96). Старалася адхінуць небясьпечнасьць, навіслую над сьценям. Гарун: Сьвята.
•навісь-с/, ж.—то, что навнсло на’чем-л. йлй над чем-л. Mix. Шмат начаплялася інеі на дзервах, што ад гэтае навісі, аж іншыя пагнуліся. Mix.
•нав-іты-гвадб-г\ь,—non віць. •навўжнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м.
—небольшой улей в лесу на дереве й т.п., поставленный для поймкй улетевшнх co своей пасекн роев. Гсл.
•навуковасьць-дг, ж.—научность. Гсл. •навуковы-вая-вае—научный. Гсл.
•навўка-ўкі-ўццы, ж. 1. обученйе. Ар.;Нсл. 301; Шсл.; Ксл.; МГсл. Аддаў у навуку да каваля. Лужасна Куз. (Ксл.). Дёгка даецца яму навука. Ст. Аддаць пара хлапца ў навуку. Нсл. Патрабуй навукі, як вый-дзеш із калыбкі, пакуль пойдзеш да грабавой дошкі. Кіт. 446. Дзеці ад маткі свае да апякуноў браны быці ня маюць, але маюць застаці пры матцы. Дзеўка да выхаду яе замуж а мужчына да лет такіх, у якіх ужо на навуку да школы даваці годна, то есьць да сямі лет. Стт. 294.
2. йнструкцйя. Маець вонага дзяржачага ўрадоўне, яка ў том вартыкуле сорак восьмам сяго разьдзелу есьць апісана, аднесьці. Стт. 230. Навука на лісьце яго каралеўскае міласьці нам дана. A. в. к. хіі, 178. Я залажыў рок пану Тарусе, жэбы вон навуку гаспадарскую да мяне прынёс. Гордз. Ак. хуII, I. Захаваціся так маець, яку том артыкуле вышэй навука апісана есьць. Стт. Навука апякуном, як маюць апеку на сябе браці. Стт. 305. Дай навуку й раду. Кіт. 6162. (Упісавалі) "навукі” або ІНСтруКЦЫІ паслом. Любавскнй: Очерк, 164.
3. поученле (действйе а также назлда-тельный совет).
4. урок (наказанйе, назлданйе, С.) Шсл. На другі раз яму будзе добрая навука. Ст. Далі яму добрую навуку. Нсл. 301. Гэта табе навука'. у чужыя сані не садзіся бяз друка. Рапан.: Прык. 246.
5. чья: ученйе (совокупность, слстема основных положенйй, возренйй ученого, мысллтеля й т.п.) Ханіфаг імама навука пэўнейшая. Кіт. А бу Ханіфаг навуцца так кажа. Кіт. 29а1.
6. наука (, слстема знанлй, С.) Ксл.; Шсл. Навука да ўсяго дойдзе. Лужасна Куз. (Ксл.). 7. наставленйе, назйдательный совет. Шсл.; Нсл. 301; Ар. Гэй, прароча, пытай у іх (прарокаў) навуку чы давалі кафірам (араб. нявернікам), чы навучалі няверні-каў. Кіт. 113аб. Прарок пытаў: "Шайтане, маім таварышам... дай навуку й раду, што да ніх ня меў прыступу ізводзіць іх. Кіт. 6162. Прароча Мухаммэду і тава-рышы прароцкія! ад мяне вам навука такая. Тм. 6167.
•навўч-аны-аі^ь, —см. под вучыць. •навучацца, -см. под вучыцца.
•навўчнасьць-дг, ж.—наставнтельность. •навўчны, -ная-нае—наставйтельный. Рабін дык вельма навучны. Ст.
•навучьіць,—«. под вучыць.
•навуч-ыўшыся-ыдда,— см. под вучыцца. •навыдла, нареч.—вроде. Гсл. Зірнуў я, аж навыдла зайчык кульнуўся. Гсл
•навылёт, нареч.—насквозь, до тонкостй. Гсл. Знаю ўжо я цябе навылёт. Гсл.
•навыменкі, навымінкі, нареч.—взапускй, вперегонку. Гсл.
•навыпораваць,—сл. под пароць.
•навыперадкі, нареч.—наперегонкн, післ.; Ар. взапускй. МГсл.; Ар.; Гсл. Усе ў чатырох навыперадкі пабеглі ў места. ЗСД 223. Бяжыма навыперадкі, хто каго выпе-радзіць. Ст.
•навырабляць,—под рабіць.
•навыраст, нареч.—с запасом (шйть, покупать одежду, обувь для ребенка). Ар. •навышні-няя-няе—верховный. МГсл.
•Навьішні—Всевышннй,
•Навышняя, Найвышняя—тнтул Бого-роднцы. Сканае гаротнік сярод чужых, ай, Матачка наша Найвышняя. Дзьве Душы, 99. .
•навыхырыцца-руся-рышся, повел.-рся-рмася, соверш.—прнобрестй уменье, сно-ровку в чем-л.. набйть руку, наловчнться. нк. Прйч. навь'пыраны -наученный, прн-выкшйй к делу, набнвшнй руку. НК.: Старцы, Но. 10. Прйч. прошл. вр. навытырыў* шыся. Отгл. ймя суіц. навытыраньне-ня, предл.-ню,—сноровка, навык, набйтле рукй. нк.
•навытырыць-ру-/7ыій-ра, соверш.—на-бнть руку, прнвыкнуть к делу. нк.: Старцы, Но. 10.
•наўгод, нареч.—на выбор. Гсл. См. налюб-кі.
наўгрўнь
741
наўпамінаньне
•наўгрўнь, нареч.—бнгом, навскачь. Ксл. Hi наўгрунь, ні памалу. Копцевічы Чаш. (Ксл.). Ср. наўгрунь ехаць—рысцею. Тул. (Даль).
•наўда( наўда, Нсл.; Шсл.)-ды(ды), ж.
1. Употребляется в несколькнх выра-женнях: Што за наўда? Якая наўда?—нет пользы, незачем. Якая наўда яму, клі ён уперся ў самога сябе і стаіць перад НІЧЫМ. Корзюк (Конадні, У-УІ, 39).
2. небольшая важность, небольшое уменне, Шсл. особенность, важность. Нсл. зоо. Лапці плесьці наўчыцца — не наўда вялікая. Ст. Наўда вялікая імне, што ён начэльнік! Ст. Вялікая ён наўда. Нсл. He вялікая ты імне наўда. Нсл. Наўда ён імне вялікая! Гсл. Князь... падумаеш: наўда вялікая! казала яна таго дня сваёй малодшай сястрыцы. Дзьве Душы, 81.
•наўдагон, нареч.—B ДОГОНКу. Ксл.; Вост., Пск. (Даль). Наўдагон паехалі. Беліца Сян. (Ксл.).
•наўдагад, нареч.—наугад. Гсл.
•наўдаку, нареч.—вряд лн, едва лн, мало вероятня. Гсл.; Пск., Кур., Вор. (Даль).
Наўдаку, ці прыедзе сядні. Нсл. 300. Наўдаку будзе заўтра пагода. Тм.
•наўды, нареч.—неуднвнтельно, нет ннче-го особенного, нечем хвалнться, нечего удавляться. Гсл. Наўды, што ён багаты, калі быў адзін сын у заможнага бацькі. Гсл.
•наўза-зь/, ж.—СОТЫ. Маркоўцы Вял.; Mix. Трэба ўкласьці ў пусты вулей наўзы, мо’ сядзе рой. Ст. У гэтым вульлю шмат наўзы. Лядно Пух. (Шсл.).
•наўзахапкі', нареч.—наперебой. Шсл.
Наўзахапке ядуць ігрушы. Ст. Наўзахап-ке пахапалі яблыкі. Ст.
•наўзавады, нареч.—быстро бегом, Ар. во всю прыть (бежать, ехаьб, С.) Mix. Пабег наўзавады. Ар. Сядні мы наўзавады ехалі. Mix.
•наўзавадзь, нареч.—вскачь. Шсл. Коні панесьліся наўзавадзь. Ст.
•наўзавы-вая-вае—сотовый.
•наўздагон, нареч.—ВДОГОНКу. Растсл.; Гсл. Сын за маткай наўздагон едзе: вярніся, мая матухна, назад дамоў. Росуха імгл. (Косіч 35). Тодар наўздагон, аж сэрца радасна калоціцца. Крушына: Калыханка (Зьніч, 1953, Но. 24).
•наўзлакоткі, нареч.—облокотясь. Растсл.
•наўзмах, нареч.—наотмять, обратно рукою от себя. Гсл.; Нсл. 300. Наўзмах выцяў.
•наўзнак, нареч.—навзннчь. Гсл.
•наўзьдзіў, нареч.—на уднвленне. Пясь-няр з аколіц Случчыны нязнаным тут хадзіў — вясёлы і засмучаны, і ўзрушаны наўзьдзіў. Крушына: Творы, 102. Я нічога не кажу, але мне, калі на тое, прауда, што наўзьдзіў вам гэны... макарад, ціяк ляпей сказаць, ня ведаю. -— Так... наўзьдзіў кажаце. Дзьве Душы, 171.
•Наўзьнік-Wö, предл.-ІКа, предл.-Іку, зват,-іча, м.—маленькнй пчелнный улей. Косіч 53. Хто хоча паспытацца салодкага, ставе ў лесе свой "наўзьнік”. Север. (Косіч 53). Ср. наўза.
•наўкол, 1. нареч.—кругом, вокруг. МГсл. Наўкол такая поэзя. Дзьве Душы 112. Наўкол сьцюдзёны мур. Кавыль: Ростань 17. См. наўкола, навокал.
2. предлог с родств. пад.—круГОМ. Натхняе сваім поўным голасам усё жывое й ня жывое наўкол сябе. Дзьве Душы. Яны абышлі наўкол саду.
•наўкола, 1. нареч.—кругом (вокруг, Ар.) Ар.; МГсл. Азірнуўся наўкола. ЗСД 157. Зорыш наўкола. Салавей: Сіла, 66. Прастор-на было наўкола. Крушына: Творы, 33.
Наўкола была цішыня. Лынькоў: Воўчы лог (Калосьсе, Но, 2, 1935, стр. 98). Наўкола было ціха. Цэлеш (Ярылаў агонь). Боязка кідае яна вочкамі наўкола. М. Змагар: Лесавікі.
2. предлог. сродств. пад.—ВОКруг, кругОМ. Ар. Наўкола прорвы іржавага балота. Я. Г-кі: Казкі, Но.2, стр. 6.
•наўкольле-ля, предл.-лю, ср.—окрест-ностн. Няхай жывець наўкольле мала-досьці. Дабрыдзень (Ускалось, Но. 10, стр. 12). •наўкольнасьць-ір, ж.—окрестность. Гсл. •наўкольны-ная-нае—о крестный, о кру-жаюіцнй. Гсл. У гэтым урочыстым наўкольным харастве яна здавалася яму нейкай чароўнай феяй. ЗСД 80.
•наўкасяк, нареч.—по днагоналн (, нанс-кось, не под прямым углом, С.). Гсл. См. наўкаскі, насўскаса.
•наўкаскі", нареч.—нанскось. Гсл. См. наўкасяк, наўскаса.
•наўлоньні, нареч.—на коленях. Растсл.
•наўманы, нареч.—наугад. Ар.
•на ўме—в мыслях. Ар. Сьмерць была ў яго на ўме. Сяднёў ("Бацьк.”, Но. 46-47/530-531). •наўуйць-млю-міш-міць, соверш. каго на што—навестн на ум, Нсл. 323. надоумнть. Гсл. Наўмі яго, Божа, на гэта. Нсл. Ты яго наўміў на гэта. Нсл.
• наўміцца-млюся-лншся, соверш.—надо-умнться. Гсл.
•наўмысьле, нареч.—вопрекн желанню кого-л.; назло, Ар.; Войш.; Mix. умышленно, с преднамереннем. Шсл. ; Гсл. Гэтаж наўмысьле зрабіў ён. Ст. Яна яму казала наўмысьле. Сяркуці Сян. (Ксл ).
•на ўпад,—см. под упад.
•наўпакі, нареч. 1. наперекор, чтобы прекословнть. Гсл. Бацька — слова, а ён наўпакі — два. Гсл.
2. наоборот, вопрекн. Гсл. Ср. чешск. наопак.
•наўпамінак-нку, предл. й зват.-нку, м. —выговор. замечанне. мгсл. Ср. наўпа-мінаць.
•наўпамінаньне,-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, ср., отгл. ймя суір. к наўпамінаць, МГсл.; Нсл. 323. увеіцеванне, увеіцанне. Колькі не рабіў яму наўпамінанызя, ён не папраў-
наўпамінаць
742
нацёрты
ляецца. Нсл. 323. Ср. наўпамінаць.
•няўпамтяць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несоверш. каго—увеіцевать. Нсл. 323. Наў-памінай, наўпамяні яго, можа й пакінець блазенстваваць. Нсл. Однкрат. наўпамя-нўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё. Нсл. 323.
•наўпёрад, нареч.—прежде всего. Ці праўда, што Ты (Бог) казаў наўперад імне грызьці ляжачае дзерва, а потым маладнік ды тавар? Крамушоўка Н.(Демнд.: Веров, 93). Наўперад былі відаць яго ногі толькі чуць-чуць, a то вось ужэ выса-дзіліся па самыя калені, ішчэ ўсё вышэй зруб падымаецца. Мікольск М. (Демнд.: Веров, 109). Вось гэтак раз заказаў ён ісьці ўсім на паншчыну ў Падзерычы, а сам пайшоў туды наўпярод. Мікольск М. (Демвд.: Веров, 110).
КНІГІ ОНЛАЙН
