Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• неўздалёка-кг, обіц.—часто недомога-юіцнй, слабоснльный. Ксл. Вунацькі наш неўздалека пайшоў. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.). См. неўздаляка.
•неўздаляка-якг, обіц.—человек посто-янно недомогаюіцнй. См. неўздалека.
неўздаўмёньне
758
нябожчыцкі
•неўздаўмёньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, ср.—недоуменне. Тады адскочыш толькі ў неўздаўменьне, бы трапкачом ушчунены ласун. Кавыль: Думы, 60.
•неўзмага-агі-азе, ж.—невозможность. Нсл. 328. Неўзмага бярэць, ня можна ўдзержыцца ад рогату. Нсл.
•неўзмаг-аньне-аць-ацца,~-см. под магчы. •неўзмаг-чы-чыся,—см. под магчы.
•неўзнарок, нареч.—ненамеренно, слу-чайно; невзначай. У душы маей ты неўзнарок былога струны закранула. Гарун (ст. "Дзяўчаці”). См. незнарок.
•неўзваротны, -ная-нае—безвозврат-ный, мгсл. невозвратнмый, невозврат-ный.
•неўкладўшкі-каў, едйнств. ч. нет.—неже-ланне укладываться спать. Сядні неўк-ладушкі, а заўтра неўстаюшкі. Запрудзь-дзе Сян. (Ксл.).
• неўлякл7васьць, -ці, ж.—неустрашн-мость.
•неўляклГвы-вая-вае—незнаюіцнй стра-ха, не пуглнвый, Нсл. 329. неустрашнмый. Хлапец неўляклівы, хоць на медзьвядзя гатоў. Нсл.
•неўпакой-ою, предл. й зват.-ОЮ, м.—нару-шенне покоя, беспокойство. Нсл. 329. Неўпакой ад людзёў заўсёды маю. Нсл. Ночы неўпакой ад блышчыкаў. Нсл.
•неўрадліва, нареч.—неурожайно. На ніве тваёй неўрадліва. Гарун.
•неўрадлшы-вйя-вае—неурожайный. Шсл. Неўрадлівы гэты год. Ст.
•неўспадзёўкі, нареч.—неожнданно, Ксл. сверх ожндання. Неўспадзеўкі яны ўвыйшлі ў хату. Ксл. Здарылася гэтак неўспадзеўкі, што людзі й азірнуцца ня ўсьпелі. Нязнаны(”Бацьк.”, Но. 36-37/115-166). Карповіч неўспадзеўкі сказаў... Дзьве Душы 163.
•неўстаюшкі, нареч.—нежеланне вста-вать Запрудзьдзе Сян. (Ксл.). См. неўкладушкі. • неўсьцярога-огг-озе, ж.—неосторож-ность. Шсл. Хто сьцярогся ( остерегался, берег себя) і неўсьцярогся, дык у яго сталася неўсьцярога. Неўсьцярога бяду робе. Ст.
•неўстрашоны—неустрашнмый. Мгсл.
• неўтаймоўны-«ая-нае—......Асьця-рожна пранёс неўтаймоўнага сэрца любоў. А. Звонак.
•нёўчаны-мая-нае—неучённый, необра-зованный. Нсл. 338. Калі неўчан, дык проўчан. Послов. Нсл. См. ненаўчоны.
•нёцекам, нареч.—нечаянно, неожнданно, Нсл. 338. внезапно. Нецекам пайшоў да іх. Нсл.
•нёцекі-каў, едйнств. ч. нет.—неожндан-ность, Нсл. 338. внезапность. Зь нецекаў удырыў. Нсл. У нецеках спалохаўся. Нсл. Ты ўсё нецекамі падходзіш. Тм.
•нёцелЬ-ДЯ, предл. й зват.-ЛЮ, мн. ч., род-ляў, м.—еіце не телнвшаяся корова. Ксл. Нецель прапаў. Даўгое Беш. (Ксл.).
•нецяршпва, нареч.—нетерпелнво. Ар.; зсд 326.
•нецярп.пвасьпь-гд, ж.—нетерпенне, Ар.; Гсл.; зсд 12. нетерпелнвость. Ар.
•нецяршпвы-вая-вае—нетерпелнвый. Ар.; ЗСД.; Ксл.; Шсл. Які чалавек нецярплівы. Стаішча Чаш. (Ксл.). Які ж ты, дзяціна. нецярплівы! Ст.
•нецьвярозы-зая-зае—нетрезвый. мгсл.; Ар.
•нёчасьць, нёсьці, ж.—бесчестне. Нсл. 338. Сваім жыцьцём дурным ты нам нечасьць робіш. Нсл. He рабі тым несьці радні сваёй. Нсл.
•нёчвіць-гд, oßuj.—прожора, Шсл. прожор-лнвый. Вось дзенечвіць, якняўсябеесьць ды есьць! Ст.
*нёчысны-ная-нае, прйлаг. к нечысьць 2,—дьявольскнй. А мне страшна, я баюся.... Можа гэта толькі здань, або нечысная тхлань? С. Музыка 100.
•нёчы, нёчая-чае, местойм. неопред.—чей-то, чей-лнбо, чей-ннбудь. Ар.; Гсл. См. нейчы.
•нёчысьць-ф', ж. 1. нечнстота, сор, грязь. Нсл. 359. Нечысьці поўная хата. Нсл.
2. нечнстый дух, нечнстая снла.
3. обіц.—людн неопрятные. Нсл. 359. Чаго тут валочыцца нечысьць гэтая? Нсл.
•нёчавіль(нячывіль, Нсл.; Даль)-яг, ж. 1. нечаянность, неожнданность чего-то, Ксл. нечаянная беда. Нсл. 338. Во, нечывіль навалілася! Каверзіна Меж. (Ксл.). Нейкая нечывіль прылучылася. Нсл. Усхадзілася, як перад нечывільлю. Тм. Нячывіль цябе вазьмі. Тм. Зь нячывілі і ў вагонь кінешся. Послов. Нсл.
2. беспамятство, бесчувственность, об-морок. Смл. (Даль). У нячывілі быў, у нячывілях. Смл. (Даль).
•нё ж не, сокр. йз няго ж не, 1. неужелн же нет, а как же. Гсл.
•нябожчык-ыка, предл.-ыку, Зват.-ыча, м. 1.—ПОКОЙННК. НК: Старцы, Но. 82.; Ар.; МГсл.; Гсл.; Нсл. 327; Ксл.; Шсл. Нябожчыка ўжо абмылі, будуць надзяваць ды ў труну класьці. Ст. Нябожчыкі ўсі добрыя. Пос-лов. Нсл. Пра нябожчыкаў ня трэба гаварыць благога. Послов. Нсл. Нябожчыкі ЗЬ ЗЯМЛІ ўстануць. Кавыль: Пад зорамі 7.
2. пропавшая совершенно веіць. Нсл. 327. Тапор мой ужо нябожчык. Нсл. Уменый., ласкат. нябожчычак-чка, предл. й зват.-чку. Шсл.; Нсл. 327. Бывала, бацька нябожчычак што ні возьме, дык усё зробе. Ст. Вечная памяць нябожчычку. Нсл.
•нябожчыкаў-ава-ава—покойннков. Ар.; Нсл. 327. Нябожчыкаў жупан. Нсл. Ня-божчыкаву волю трэба выпаўніць. Нсл.
•нябожчыца-цы, ж.—покойннца. Ар.; Нсл.; Шсл. Маці нябожчыца не благая была. Ст. •нябожчыцкі-кая-кае—свойственный покойннку. Нсл. 327. Нябожчыцкі нораў. Нсл.
нябожчычы
759 няхаіць
•нябожчычы-чая-чае, 1. покойннков. Нсл. 327. Я ніколі не забудуся нябожчы-чага слова. Нсл.
2. свойственный покойннку. Нсл. 327. Нябожчычая дабрыня ўсім ведама. Нсл. •нябойсь, нябось, 1. не бойся. Нсл. 327. Нябось, ня ўкусіць. Нсл.
2. однако. Ар.; Гсл. Ён не хацеў ісьці. Нябось пайшоў.
3. междомет.—ага! Нсл. 327. Нябось пачуў. Нсл. Нябось, спалохаўся бізуна! Нсл.
Нябось, хапіўся розуму. Тм. Нябось і хвароба прайшла! Тм.
•нябось—CM. под нябойсь.
•нябаўны-ная-нае—скорый в нсполне-ннн порученнй, Нсл. 327. не медляіцнй отсутствнем. Ён нябаўны хлапец; борзда зварачаецца, куды пашлеш. Нсл.
•нябачка-чкг, обіц.—человек, невндяіцнй пронсходяіцее около него. Нячуйка й нябачка — найлепшыя людзі. Рапан. Прык. 208.
•нябачны-ная-нае, 1. невннмательный. Нсл. 327. Нябачны ты чалавек; ня бачыш, чаго тут не стаець. Нсл.
2. невзрачный. Нябачны твой конь. Нсл.
3. незначнтельный, незаметный. Гэта нябачнае дзела, нябачная рэч. Нсл.
•нябёсны-ная-янае—небесный. Давер да Нябёснага Айца. Т. Р.(Сяўбіт, Но. 213). Будзем насіць абраз Нябёснага. Тм. Ср. калёсны, дзівосны, чудосны.
•нябыцьцё-^я, предл.-цю, ср. 1. небытне, отсутствне суіцествоввання, жнзнн.
2. отсутствне. Гсл. Ср. быйыіё, 3.
•НЯГО, част. вопросйтельная—неуЖбЛН
•нягода-ды-дзе, ж. 1. непогода, Растсл.; БГсл. плохая погода, Чачот. ненастье. Тады гаварылі так: пагода наша а нягода ваша. Уваравічы Гомельск. акр.(Наш Край 1928, Но. 11,46).
2. нелады, раздор, Гсл. неблагополучне. Напісала б колькі мукі перанесла я, колькі напасьцяў нягоды бачыла сям'я. В. Сірата. Калі здараліся нягоды, калі стамлялася рука, свайго — нястомнага заўсёды — я ўспамінала земляка. Е. Лось: Дома.
•нягодна, нареч. 1. очень плохо. Нягодна йсьці па гэтых сходах. Вял.
2. недостойно. Хто б меў Богу адзінаму што-колечы прыраўнаваць, асобу якую, або сына... або мовіў "Бога ждаў", калі нягожа меў бы прэставаць, чаго Богу нягодна мець. Кіт. І38а5.
•нягоднасьць-ш, ж.—подлость, ннзость. •нягоднік-ка, предл.-ку, зват. нягодніча, м.—негодяй, МГсл.; Ар.; Шсл.; Нсл. 329.
подлец. Вон выжану нягодніка, калі не паправішся. Нсл. Нягоднік гэты толькі шкоду людзём робе. Ст. Зачэпе старога, пакрыўдзе малога — такі ўжо нягоднік! КоласС’Каласкі”, Но. 60-61, 1958 г.). Чаго ён, нягоднік, як ідал, стаіць? Колас: з майго летапісу.
•нягодніца-цы-чы, ж.—негодяйка. Ар.; Нсл. 320; Шсл. Зь нягодніцаю гэтаю ўжыцца ня можна. Нсл. Пачакай жа, нягодніца, не паслухай ты мяне яшчэ раз! Ст.
•нягодны-ная-нае—с кверный, злой.(нс-полненный недоброжелательства, враж-дебностн, злобы, злостн. Ар.; Вял.) Шсл. Вось які нягодны хлапец'. кажнага ён зачэпе, нікога не прапусьце! Ст. Нягодная дзяўчына яна — набрахаць на другіх умее! Ст.
•НЯГОЖ, частчца вопросйтельная—неужелн. •нягодзька-дзькі-дзь^ы, ж.—плохая, дождлнвая осенняя погода. Післ. Благая сяголета восень: скрозь нягодзька, мочыць, няма як і бульбы капаць. Ст.
•нягожа, нареч. 1. не годнтся. Гсл. На табе, Божа, што імне ня гожа. Послов. Нсл. 329(под нягожы).
2. не следует. Гсл. 3 такім чалавекам ня гожа размаўляць. Кіт. 446 8. На мэіта (араб. нябожчыка) маеш узлажыць два саваны, а болей класьць ня гожа. Тм. 4961.
3. непрнлнчно.
4. недостойно. Калі барану альбо аўцы ня будзе шэ(сьць) месяцаў, то на курбан (араб., аброк) нягожа. Кіт. 2661.
5. непрнстойно. Проці месяца задам садзіцца нягожа. Кіт.
•нягожы-ждя-жае, 1. негодный(непрн-годный, С.). Нсл. 329. Нягожы рамень, manop., Нсл.
2. несовместный с чннм-л. достоннством, уннжаюіцнй кого-л., недостойный. Эбдэ-су(араб.) колька прасікод нягожых ест? — Сегасьветную размову чыніць. Кіт. 43а15.
•нягёглы[нягёглы], -лая-лаеаг.)—болез-ненный, недоразвнтый фнзнческн нлн умственно. Mix.; Гасьцілавічы Лагойск. Мы яго сёлета да школы ня будзем пасылаць: ён у нас нягеглы такі. Mix. Нейкі нягеглы Хадорын мужык. Пожынкі Сян. (Ксл.). Ён быццам хацеў выскачыць із сябе, выкру-чаваўся перад ею ў розных позах, ламаных і нягеглых. Сяднёў: Корзюк.
•няхоця, нареч.—неохотно, нехотя. мгсл. •няхаіць-аю-йіч-ае, несоверш.—отклады-вать дело(скорее: медлнть С делом, С.) нз леностн нлн беспечностн. Нсл. 338. Ты ўсё няхаіш із сваею работаю, а людзі даўно зрабілі. Нсл. См. няхаць. Соверш. заняхаіць —оставнть на авось; по рассеяностн отложнть до другого временн. Нсл. 177. Добры гаспадар пільнае работы ніколі не заняхае. Нсл. 177. Я табе даўработу, а ты заняхаіў яе. Тм. Отг.і. ймя суіц. заняхаеньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў—небреженне. Прйч. заняхаены. Нсл. 177. Заняхаеная работа завалялася. Нсл. Заняхаенае поле ня будзе засеяна. Нсл. Соверш. зьняхаіць-пропустнть на авось, Нсл. 216. пуская на авось, утратнть. Зьняхаіўрабочы час. Нсл
няхай
760
няёмка
•няхай-аь), предл.-аю, зват.-аю, м,—нас-мешлнвое названне того, кто любнт откладывать дело нлн нсполнять его на авось. Нсл. 338; Кур.(Оп.). Ты толькі спадзвайся на няхая, дык і будзе зроб-лена. Нсл. Няхай прывязаў. Поговор. Няхай ня добры чалавек. Поговор. Нсл.
•НЯХЯЙ, частйца й союз,—см. под XGÜ.
•няханьне-ня, предл.-НЮ, 1. отгл. ймя суіц. к няхацца 1—няньченне, забава с какнм-л. предметом. Нсл. 343. Няханьне з цацкамі, зь лялькамі.
2. отгл. ймя суіц. к няхацца 2,—веденне любовных связей.
3. медленное занятне чем-лнбо(возня, С.) Нсл. 343. Пакуль будзе гэта няханьне? Нсл. Калі б добра ўзяліся, ды бязь няханьня, даўно б скончылі работу. Нсл.
•няхацця-аюся-аешся, несоверш., взайм. 1. вознться с чем-л. в роде забавы. Нсл. 343. Толькі й няхаецца зь дзяцём. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
