Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. неужелн. Ксл. Няўком ён прышоў кнам. Цішкавіна Сян. (Ксл.).
3. будто, да разве. Нсл. 328. Няўком ты памог імне. Нсл.
•няўком жа, 1. однако же не. Гсл. См. ня йдзеб.
2. почему же не. Гсл. Няўком жа ты памог мне, дык не. Гсл.
•няўкорна, нареч.—безукорнзненно. Гсл. •няўложаны-ная-нае, в см. прйлаг.—не прнученный, не прнноровленный. Нсл. 329. Я няўложаны да гэтае работы. Нсл. •няўломкі-коя-кде—неспособный прну-чнться к работе. Нсл. 338. Статчына няўломкая, ніяк уламаць ня можна ў сасе. Нсл.
•няўломны-ная-нде—упрямый, которо-го трудно склоннть к чему-л. Нсл. 338. Няўломны дзяціна, яго ніяк не ўламаеш. Нсл.
2. непреклонный.
•няўлоўны-ная-нае—неуловнмый. Па-параць бачыш, а ня цьвет: зрокам няўлоўны панадсьвет. Салавей: Сіла 66. Зямля поўнілася няўлоўнымі гукамі. Цэлеш: Ярылаў агонь.
•няўладзіца-цы-цы, обіц. 1. нескладный. Нсл. 328. Глядзець няўладзіца, а работнік добры. Нсл.
2. не могуіднй попасть в лад нлн сделать как следует. Нсл. 328. Які ж ты няўла-дзіца, і гэтага ня ўзумеў зрабіць. Нсл.
• няўладзьдзе-дзя, предл.-дзю, ср.—неу-дача. Табе ўсюдых няўладзьдзе. Нсл.
•няўлёжна, нареч.—не лежнтся, не спнтся. Нсл. 338. Нешта табе сягоначы няў-лежна. Нсл.
•няўлёжнае-нага, в см. суіц. — неляжачая. Няўлежнае на цябе напала. Нсл.
•няўлёжны-ная-нае—не позволяюіднй лежать, поконться. Нсл. 328. Цяпер час няўлежны, няма калі супачываць. Нсл. Лецечка няўлежна, дык уежна. Послов. Нсл.
•няўлюдзьдзе-дзя, обіц.—непохожнй-жая на людей, презренная тварь. Нсл. 329. Каму трэба гэткае няўлюдзьдзе! Нсл.
• няўмольна, нареч.—неумолнмо. Імне няўсьцерп балюча сьціскае сэрца боль, што так няўмольна жорстка сьмерць пакасіла ІХ. Гілевіч: Равесьніку(Г. Радзімы, Но. 4/1011).
• няўмёка-А', обіц.—неумелый, Ар.; Гсл.; Шсл. не умеюіцнй. Нсл. 338, Няўмека пячэць, калі ІЗ засеку ЦЯЧЭЦЬ. Бесьцьвена Сян. (Ксл.). Калі няўмека, дык і не бярыся заработу, каб папсаваць. Ст. У няўмекі рукі калекі. Послов. Нсл. Дзе табе няўмеку зрабіць гэта. Нсл. Яна быццам крыўдавала на самую сябе, што ня можа ляпей зрабіць, што такая няўмека. ЗСД 134.
•няўмёлы-лая-лае—неумелый; ненскус-ный, неопытный. Нсл. 338. Так чыні і няўмелых вучы. Кіт. 87610. Няўмеламу няма чаго даваць добрае работы. Нсл.
•няўмёлька-ю, обіц. — няўмека. Гсл.; Нсл. 338. Ня сувайся сюды, калі ты няўмелька. Нсл.
•няўмірушчасьць-г/і, ж.—бессмертне. Гсл. •няўмірўшчы-чая-чае, 1. бессмертный. Гсл.; Нсл. 338; Ксл. Душа наша няўмірушча. Нсл.
2. здоровый, долголетннй(на которого как будто нет смертн, С.) Нсл. 338.
Няўмірушчы малец: колькі разоў ён ужо паміраў. Рыбчына Сір. (Ксл ). Няўмірушчы стары. Нсл. Няўмірушчы быў чалавек, a так борзда памёр. Нсл.
•няўмі"ручы-чая-чое — няўмірушчы. Перажытыя стагодзьдзі не пакрылі шзрым пылам няўміручы гэты сказ. Крушына: Лебедзь 62.
•няўмысны-ноя-нае—нечаянный. мгсл.
•няўмысьля. нареч.—не нарочно, Ксл.; Гсл. неумысленно, Гсл.; Шсл.; Ар.; Сакуны 87. нечаянно, (Гсл.) не с намереннем. Нсл.; Mix. Няўмысьля то чыніў. Кіт. 1865. Няўмысьля зрабіў шкоду. Велашковічы Лёз. (Ксл.).
Няўмысьля зарабіў так. Ст. Няўмысьля ўдырыў. Нсл. Няўмысьля вымавіўся. Тм.
няўпамкі
770
няўчас
•няўпамкі (Войш.; Ст.), неўпамкі'(Каралішча-вічы), нареч.—не помню, не прнпомннаю себе, Войш.; Каралішчавічы. не в память. Шсл. Мне гэта ня(не)ўпамкі. Войш.; Каралішча-вічы. Штось мне няўпамкі. Mix. А мне і ня ўпамкі. Рэч.(Пет. п, 3). Мне гэта нешта няўпамкі. Ст. За каго дэмонстравалі няўпамкі. А. Вожык(Беларус , Но. 194).
•няўпросны, -ная-нае—неумолнмый. МГсл.
•няўпраўка-ўкі-ўцы, ж.—невозможность управкться с чем-л., післ. неуспех в работе от недостатка временн, прн многнх занятнях, нлн от препятствнй. Нсл. 338. За дажджамі няўпраўка ў сенаваньню. Нсл. Аднаму ў гаспадарцы няўпраўка. Ст. Яшчэ ізь сенам няўпраўка. Ст.
•няўпріўны-ная-нае, 1. такой, у которого бывает "няўпраўка". Няўпраўны ты чалавек! цябе не дажджэшся, пакуль скончыш работу. Нсл. 338.
2. такой, прн котором бывает "няў-праўка". Сядні няўпраўны дзень. Нсл. 338. •няўпрымёк, нареч.—невдомёк. Гсл. ( под прымёк).
•няўпрыцям, нареч. 1. незаметно, непрн-метно. (МГсл.). Мне няўпрыцям было, як ён вышаў з хаты. Нсл. 69(под впрыцям). Няўпрыцям вышаў з хаты. Нсл. 329.
Пачалі засьціць сонца пракудніцы -хмаркі дый няўпрыцям згубілі яго ў сваей грамадзе. ЗСД. 321. Няўпрыцям прышлі ў Лугвенава. Гарэцкі: Песьні 73. Бывае, што сярод познай восені на небе неяк няў-прыцям прагаліцца маленькі сіненькі лапічак — адзін, другі, трэйці. ДзьвеДушы 42.
2. в см. безл. гмг.—Н6 ПОМННТСЯ. Нсл. 329. Няўпрыцям імне, калі гэта было. Нсл. Няўпрыцям мне, што ён гаварыў. Нсл. б9(подвпрыцялі). Голас знаёмы, толькідзе Чула Няўпрыцям. Зазыбы Еіц. (Ксл.). Ср. цяміць, прыцяміць.
•няўпрыцямку, нареч.—невдомёк. Ксл. Яму гэта сусім няўпрыцямку. Селядцова Беш. (Ксл.).
•няўрода-ды-дзе, ж.—неурожай. мгсл. •няўродзьдзе-дзя, обш.—выродок. Нсл.329. Хлапец гэты няўродзьдзе нейкі. Нсл. Якая яна няўродзьдзе! Нсл.
•няўрокам, нареч.—не на сглаз, чтобы не сглазнть. Шсл.; Ар. Няўрокам кажучы, вам на статак шанцуе. Ст.
•няўрымсьлівы-вая-вае—очень нетерпе-лнвый. I загадаў прывесьці паланянку няўрымьсьлівы Кайдан. Ар.; Вольскі: Пала-нянка. Наслухалася няўрымсьлівых лас-тавянят. Е. Лось: Дома. Народ беларускі няўрымсьлівы. Ан. Цярэшка.
• няўступйка-кі, обіц.—неуступчнвый. Адзін задзірака, а другі няўступака.
•няўсьцёрп, нареч.—невтерпёж. Малень-кія магілы равесьнікаў маіх. Імне няўсь-церп балюча сьцінае сэрца гневам, што так няўмольна сьмерць пакасіла іх. Гілевіч: Равесьнікам(Г. Радзімы, Но. 4/1011). •няўсьцівы-вая-вае—нечестный, непоря-дочный. Што ясьмі мяніў на цябе, жэ бысь ты быў няўсьцівае маткі і нячыс-тага ложа сын, том на цябе брахаў, яка пес. Стт. 139.
•няўтоймны-ная-нае—неутомнмый. Ня-ўтоймныя сэрцы жывуць небясьпеч-насьцяй. Кавыль: Пад зоркамі 26.
•няўтомны—неутомнмый. мгсл.
•няўвага-гі, дат., предл. няўвазе, ж. 1. невннманне(рассеянность, С.) МГсл.
2. (невннманне, равнодушне, С.), прене-бреженне, мГсл. небрежность в обраіце-ннл. Гсл. Няўвага! узгагатаўся, як конь. Нсл. 52(под узгагатацца).
•няўважліва, нареч.—невннмательно, не обраіцая вннмання. Дзядзечка! Род-ненькі! Ці не засталося з дарогі трошку хлеба? — Нямашака хлеба, — няўваж-ліва, навет ня зірнуўшы, адказуе той. Дзьве Душы 149.
•НЯўцёІЦЬ, неполный глагол от неупотр.
цеіць—чаять,—не успевать,-петь. Нсл. 740. Няўцеіў я зьняць перад панамі шапкі. Нсл. Буйны вецер як павеяў, я дуды схапіць ня ўцеіў. йз песнн, Нсл.
•няўцеіцца-цеюся-йегійся, соверш. й несо-верш. 1. неуспевать,-петь. Нсл. 740. Няўцеіў-ся слова сказаць, а ён мяне давай біць. Нсл. Няўцеюся з вамі ісьці. Нсл. Соверш. зьняўцеіцца—протнву чаяння не успеть. Нсл. 216. Зьняўцеіўся схапіць шапкі, а яго ўжо нямаш. Нсл.
2. не надеяться, не ожндать. Нсл. 329. Няўцеіўся я ад цябе гэтага., Нсл. 329.
•няўцёйкам, нареч.(от цякаць—ожндать) —неожнданно, нечаянно. Нсл. 329. Няў-цейкам я сюды зайшоў. Стнхотв. в ’’Маяку” 1843 г„ т. IX, кн. ХУІІ, разд. У(Карскі. III, 3, 23). Няўцейкам прышоў. Нсл.
• няўцямна, нареч.—непонятно. Толькі цяпер ускочыла няўцямна ў галаву, што абамлеў у магазіне. Капыловіч: Хлеб.
•няўцямны-ная-нае—непонятный. Быц-цам забываецца на часіну тое цяжкое, няўцямнае, што ё заўсёды ў жыцьцю. ЗСД 65. Ср. цяміць. Нейкая няўцямная сонная трывога сьціскае сэрца, і няма сілы ачуняць. Гарэцкі: Песьні 56.
•няўчаС-ÖCJ'. предл. й зват.-äce, м. 1. безвременье, неблагопрнятные обстоя-тельства. Нсл. 329. Лўчыў ты да нас пад самы няўчас. Нсл.
2. в см. нареч.—безвременно, Нсл. 329. не во время. Ты заўсёды прыходзіш, просіш няўчас. Нсл.
•няўчынёньне досыць—неудовлетворе-нне. Быў пазван а няўчыненьне досыць запісу. Стт. 203. См. нядосыць учыненьне.
няцёпка
771
ні'дзьбець
•няцёпка-пкі-пцы, ж.—йзба без топкй печй. НК: Старцы, Но. 54.
•няцямкі, -кая-кае—несообразйтельный, Гсл. непонятлнвый. Няцямкі ён чалавек.
Кузьміно Сян. (Ксл.).
•няўцймны-ная-нае—непонятный. Ней-кая няўцямная сонная трывога сьціскае сэрца. Гарэцкі: Песьні 56.
• няцймлівы-вая-вае—непонятный. У няцямлівай дрыготцы прытулілася да мужа паня. Дзьве Душы 4.
•няціхоты-тлаў, мн. ч.—неспокойство, волненйе(массовое выраженйе недоволь-ства, протест протйв чего-л., С.) Ксл. На СЯЛв НЯЦІХоты. Вішкавічы Чаш. (Ксл.).
•няць—сл. под імаць.
•няцьце, няцьцё г«. под імацца.
•няцца—<м под імацца.
•нячўйка-к/, обйу—человек неслышаіцйй пройсходяіцее около него. Нячуйка й нябачка — найлепшыя людзі. Рапан.: Прык. 208.
•нячўла, нареч. 1. нечувствнтельно. Гсл.
2. неотзывчйво. Гсл.
•нячульлГвы, -вая-вае—нечувствйтель-ный.
•нячўтна(нячутно, Гсл.), нареч.—неслыш-но. Гсл.; Ксл. Нешта гаспадара нячутна. Пустынкі Сян. (Ксл.)
•нячуваны—неслыханный. Гсл.; Нсл. 339. Нячуваныя гаворыш рэчы. Нсл. Нячува-ная цана. Нсл. Загудзеў ён(прысаднік) нячуванымі галасамі. Лынькоў: Воўчы лог (Калосьсе, Но. 2, 1935 г., стр. 98).
• нячыстая-ае, в см. суц., понймается сйла —дьявол, сатана. Нячыстая цягнеягода карчмы. Нсл. 338.
•нячьісты-агс, « см. суш,.—нечйстый дух, дьявол. Нсл. 338.
•нячысты-теая-тда, 1. нечйстый в разных значенйях.
2. (лйшенный нравственной чйстоты, С.), порочный. Нсл. 338. Тут нячыстае нешта ёсьць. Нсл.
•нячысьлены, -ная-нае—малочнслен-ный, немногочйсленный.
• нячысьцік-ка, предл.-ку, м.—дьявол, чорт. НК: Дудар, 199; НК: Очеркн47; Гсл.
•нячытйльна, нареч.—нечетко, неразбор-чйво.
• нячытальнасьць-ц/, ж.—нечеткость, неразборчйвость пнсьма, печатй. Гсл.
•нячытальны-ная-нае—нечеткйй, нераз-борчйвый(почерк).
•НІ, частйца й союз, употребляетсяредко, — ані. Ар. Hi воднага ня было тамака. Ар. Когда "ні” стойт перед местойменнем йлй наречнем, ударенйе в нйх переходнт на первый слог. Напрнмер: адзін, но: ні водзін, ні воднага, ні воднаму, ні водная, ні воднай.
Які, но ніякі, ніякага; калі, но: ніколі; каго, каму, чаго, но: нікога, нікому, нічога, нічому: куды, но: нікўды.
Предлогн с род., дат., твор. падежамй часто употребляются перед "ні”. Зь нікога доўгу не спагнаў. К нічому не замешаны. Зь нікім не карагодзіцца. Аб нікім нічога благога ня гукае. Нсл. 34. (под Hixmo).
Отрйцанчя: Hi званьня. Д. Hi злыдні. Д. Hi трасцы. Д. Hi пса. Д. Нічога нічагё-нічка. Ані зын. Д.Анібразь. Д. Hiвуха, ні рыла. Д. Hi ў зуб таўхануць. Д.
КНІГІ ОНЛАЙН
