Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
Знурыліся мы над работаю. Нсл. Соверш. панурыцца—понзнурнться, Нсл. нзну-рнться многлм. Панурыліся мы ждучы цябе. Нсл.
занурацца-аюся-аешся, несоверш.—нзну-ряться. Нсл. 177. Коні занураюцца бяз пошару пад цяжкімі вазамі. Нсл. Соверш. занурыцца—нзнурнться. Нсл. 177; Шсл. Занурыўся бягучы. Нсл. Да званьня занурыліся коні. Ст.
вынурацца-аюся-аешся, несоверш.—вы-марнваться, нздыхать. Нсл. Ад багуну блышчыкі вынураюцца, вынурыліся. Нсл. Соверш. вынурыцца. Нсл.
»нутр-pä, предл.-рў, зват. нўтру, м.— внутренностн, внутренные органы чело-века нлн жнвотного. Шайтан у нутр мой укінуў скупасьць. Кіт. І9аі5. — Шайтане, цябе у персьці, у нутр твой ражном хто прабівае? — Мяне тыя людзі нутр мой ражном прабіваюць, каторыя да нэма-зу(араб., малітвы) барзьдзяць. Тм. 59614, 15; Ю9а1. Душою, нутром і языком пяючы. Тм. 2а2. Страхам нутр мой няхай ня паліць. Тм. 12766,—пространство вну-трн чего-л., внутренность, нутро; то, что находнтся внутрн чего-л.; содержнмое, содержанне.
•нутраны-ная-ное—внутренннй. мгсл.; Ар.; НК: Очеркн 307. Бог ест вядомы нутраных і тайных умыслаў а языкоў усіх зналы. кіт. 856. Голас Ірын, лагодны, густы, нутраны, дрыжэў у вушшу. Дзьве Душы 179. Нявольнікам нутраной турмы крыху палягчэла на душы. Караньдзей (Бацьк., Но. 1-2/437-438). I заплакала матуля плачам ціхім нутраным. с. Музыка 265.
Нутраны замок. НК: Очеркн 307.
•нутрэц, нутрыца, предл. нутрыцў, м. —жеребец co скрытым внутрн одннм яйцом, нлн у которого осталось одно яйцо после кастрнровання. Нутрэц пазаядаў усіх чыста коні. Ст.
• нуціць, нучу, нуціш— У той час рыбакі нуцілі ракі, усё па плаціцы далі УладыЦЫ. Ствял. калядка(Б. Шляхам).
•ныгаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма—пе-ребнрать еду(быть недовольну едою, счнтать невкусной, С.), тыкать внее. Шсл. Яечні яму дала, а ён ныгае, ня хоча есьці. Ст. Парасяты ня ядуць, а толькі ныга-юць. Ст. Соверш. паныгаць—поперебнрать, потыкать шнцу. Шсл. Парасюк паныгаў, паныгаў цеста і ў рот ня ўзяў. Ст. Ядун із цябе: паныгаў толькі мачаньне, а й крошкі ня зьеў. Ст.
•ныднік-гка, предл.-Іку, зват.-ічй, м.—ска-редннк(скаред, скряга, С.) Нсл. 342.
Давялося ныдніку гэтаму верх над намі браць. Нсл.
•ныдніца-цы-цы, ж.—скаредннца(скаре-да, скряга, С.) Нсл. 342. Плюнь у еочы ныдніцы гэтай. Нсл.
• ныдзець-ею-eciu-ee; повел.-ей-ейма, несо-верш.—паршнветь, худеть. Шсл. Ныдзеюць нешта парасяты, сусім блага ядуць. Ст. Ныдзела, ныдзела сьвінка дый здохла. Ст. Соверш. заныдзець—нстомнться от тоскн. Шсл. Заныдзела дзеўка па сваім заручэнцу. Ст.
•ныдзьвець-ею-ееш-ее; повел.-ей-ейма, несоверш.—нзнывать, чахнуть. Гсл.; Нсл. 342. Ня жывець, а ныдзьвее. Нсл. Соверш.
заныдзьвець. Нсл. 342,—нзныть, зачах-нуть. БНсл. Заныдзьвеў, ня маючы ніад-куль помачы. Нсл.
•нырка-ркі-рцы, ж.—почка. Ар.; Ксл.; Нсл. 343. У яго ныркі баляць. Гарасімова Куз. (Ксл.). Купаецца, як нырка ў сале. Нсл.
• нырпаліць-лю-лігд—быстро бросать взгляды, высматрнвая. Як нырпаліць яна ачыма па куткох! Крамяні Пух. (Шсл.).
• нюх, нюху, предл. нюсе, зват. нюша, м. 1. обонянне. мгсл.; Ар.; Нсл. 343. Нюхам чуе, дзе гарэлку п’юць. Нсл.
2. іцепотка мелко нстертого веіцества (обыкновенно нюхом табаку, С.), сколь-ко. можна потянуть носом(понюшка, С.) Нсл. 343. Дай табакі на адзін нюх. Нсл. Нюху табакі пажалеў. Тм. Нюху табакі ня варт. Тм. Hi за нюх табакі. Послов.—нн за ЧТО. НК: Нгры, Но. 48. Уменый. НЮШОК-шка, предл.~Шкў, зват. НЮШКу—ІЦСПОТОЧ-ка, Нсл.; Ксл. іцепотка, т.е. сколько берется нюхательного табака для еднновремен-НОГО употреблення. НК: Очеркн, Но. 591. Табакі ані нюшка. Нсл. Дай нюшок солі. Пясочак Куз. (Ксл.).
•нюхальны, -ная-нае—нюхательный(та-бак). Гсл.
нюханка
779
нюшэц
•НЮХанка-KZ, дат., предл. нюханцы, ж. —нюхательный табак. Ксл. У табакерцы шчэ была нюханка. Падрэзы Чаш. (Ксл.).
• шбхаўка-ўкі-ўцы, ж„ насмешл.—HOC. Ша-рыпіна Беш. (Ксл.); Шсл. Паб’ю ўсю НЮХйўку табе. Ст.
•нюхаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, несо-верш., nepex. 1. вдыхать через нос какой-л. запах; обонять, Ар. вдыхать в нофіекар-ственное, наркотнческое н т.п. средство). Пахушчымі харошымі пахамі нюхаць. Кіт. 29а17. Однократ. НЮХНуць—ВДОХНутЬ запах. I нюхнула, ведама'. пах ценкі(хле-ба), без гарэлІНКІ. Місько: Хлеб(Беларус, Но. 174). Соверш. зьнюхаць, 1. почувствовать обоняннем. Ар. Сабака штось зьнюхаў. Ар.
2. перен., презр.—пронюхать, разузнать нлн проведать под рукой. Ар. Прйм. зьнюханы, 1. почувствованный обоняннем. Ар.
2. перен., презр.—пронюханный, разузнан-ный, нлн проведенный под рукою. Ар. Соверш. панюхаць. Ар. Панюхай, як пахне кветка. Ар.
•нюхацца-аюся-аеіася, несоверш. зь кім, 1. о жйвотных,—обнюхнвать друг друга. Ар.; Нсл. 343. Сабакі нюхаюцца. Нсл.
2. перен., презр.—заводнть тайное знаком-ство. Яны нешта нюхаюцца мяжсоб. Нсл.
3. делать тайный сговор друг с другом. Нсл. Штось Жыд із наійым аканомам нюхаецца дужа. Нсл.
4. перен., презр. о людях,—ЗНакомііТЬСЯ.
5. чым,—опрыскнваться духамн, одеко-лоном. Пахучымі рэчамі нюхаўся. Кіт. 2961.
панюхацца, 1. соверш.( к нюхацца ,1) —нюхать друг друга(о жнвотных). Ар. Каты панюхаліся. Ар.
2. соверш.(к нюхацца, 2), перен., презр.—завес-тн тайное знакомство. Нсл. Яны даўно панюхаліся. Нсл.
3. соверш.(к нюхацца, 3),—сделать тайный сговор друг с другом. Нсл. Відаць яны мяжсоб панюхаліся, што ў вадно гавораць. Нсл.
4. соверш. к нюхацца, 5.—опрыскнвать себя духамн, одеколоном, надушнться.
зьнюхацца, 1. соверш. к нюхацца, 4.
—понюхав друг друга, сблнзнться(о жнвотных). Сабакі зьнюхаліся. Нсл.
2. перен., презр. о людях.—ПОЗНакОМНВШНСЬ, сблнзнться, слюбнться. (Шсл.). Зьнюхаўся з гэтаю нягодніцаю ды валэндаецца зь ёю. Ст.
•НЮШОК—CM. nod нюх.
•нюшэц-гаца, предл.-ШЦу, зват.-шча; мн. ч.~ ШЦЫ-ШЦОў-ШЦОМ, МН. ч„ предл.-ШЦОХ, м. —нюхалыцнк. НК: Очеркн, 128.
no
780
похці
•ПО, поставленное перед um. прйлагательным йлй наречйем. прйдает йм значенйе’. немного более нлн немного меньше следуемого, ожн-даемого.
•помалы-лдя-лде—маловатый. Нсл. 464. Помалы гаршчок купілі да кашы. Нсл.
•повісака, нареч. (Нсл. 247>немного выше следуемой высоты. Повісака паднялі хату. Нсл.
•повісак, повісакі-лая-кае (Нсл. 427)—нем-ного выше нормальной высоты. Паркан повісак. Нсл.
•поэта-ы, обіц.—поэт, поэтесса. Поэта Дубоўка ўважліва ўслухаўся. Глыбінны (Прыйсьце, Но. 1). Такую поэзю добра ахарактарызаваў адзін поэта. Паляніч, тм. Рамановіч — поэта. Кавыль(Бацьк., Но. 1-2/437-438). Нашто ачарняць слаўнага поэтпу? Тм. У кажнага поэты ёсьць тое ці іншае запэўневаньне. Тм. Гэты дзед — поэта ў душы. Гарэцкі: Песьні 12. Я не поэта, о крый мяне Божа! Купала.
Апэлюем памагчы ў вадшуканьню тэк-стаў поэты(Гаруна). Бацьк., Но. 46-47/530-531. Беларускі поэта Алесь Гарун. Зімёнка (Беларусь 166). Табе, поэта, дадзен талент. Гурла, 10. Машара — поэта. Ускалось, Но. 7, 17. Ён — поэта. Тм. Быў поэта й няма ПОЭты. Бацьк., Но. 20-21/456-457.
•побак-побач. Шсл.
•побач, нареч. 1. рядом, Шсл.; МГсл. ряДОМ, сбоку. (Свалы Смал. п., Раст.: Смоленск 138); Ксл.; Ар.; Гсл. Пабачыла вашэцю ляжачага, a побач — СКалу. Ю. Жывіца(”Прыйсьце”, Но.І). Мне б сядні сесьці побач, спытацца пасяброўску. Гілевіч: Равесьніку(Г. Радзімы, Но. 4).
2. параллельно.
3. предлог с род. падежом— ПОДЛС, Нсл. 422. рядом с, возле, подле. Побач царквы. Нсл. Воўк пабег побач дарогі. Сянно (Ксл.). •побачная-ае, мат.—параллель.
•побачны-ная-нае—параллельный.
простыя побачныя—прямые парал-лельные.
•ПОблуД-ду, предл. й зват.-дзе, м.—умо-помраченне. Поблуд пайшоў на людзёў. Ар.
•погаласка-скг-счы, ж.—слух, Шсл. мова. МГсл.; Ар. Пусьціў погаласку, што дачцэ дае вялікую пасагу, хаця каб сваталіся. Ст. Я ня ведаю, але такая погаласка ё. Ст. •погань-ні-ні, ж. 1. пакость, (Шсл.) мер-зость, (Шсл.), гадость, Гсл. нечнстота, скверность. Нсл. 435. Заваліце дзьверцы, каб погань якая ўступіць на надворак ня сьмела! Ст.
2. дрянная веіць. Нсл. 435. Кінь гэту погань касу, а вазьмі лепшую. Нсл.
3. дурной человек. Нсл. 435. Калі б чалавек у Бога, a то погань. Нсл.
4. собйр,—презренное обіцество. Нсл. 435. He вяжыся гэтаю поганьню. Нсл.
•погатаві, нареч. 1. ненначе, темболее. Нсл. 437, Калі табе, дык імне погатаві трэба. Нсл. Ср. гатоў.
2. в готовностн. Нсл. 437. За гадзіну каб вы ўсі былі погатаві. Нсл.
•йогаць-аю-аеш-ае—жадно н много пнть(говорнтся презрнтельно о людях). Ар. Погае ваду, малако. Ар. Соверш.
напогацца[напўгацца, іг.]—жадно н много выпнть чего-л.
•пограбель-бля, предл. й зват.-блю; мн. ч„ род.-бляў, м.—граблн. Ксл. Пограблямі грабуць. Сахны Сян. (Ксл.).
•похлы-лая-лае—пухлый. Нсл.487. Похлае відзеньне. Нсл. Похлыя рукі. Нсл.
•похва-вы, дат., предл.-ве, ж. 1. НОЖНЫ. Ксл.; Ар.; Гсл.; Нсл. 486. Палаш у зялезнай похве. Нсл. У похву палажы сваю шабельку. Падрэзы Чаш. (Ксл.).
2 . футляр, кобура, Гсл. футляр для хранення пнсьменных прннадлежностей, портфель. Нсл. 486. Кніжкі, рэестры схавай у похву. Нсл. Уменый. похвачка-чкі-чцы, ж.—футлярчнк для хранення мел-кнх веіднц. Нсл. 486. Пакладзі алавік і пяро ў похвачку. Нсл.
3....? Хто бы меў каня, каторы бы біў,
тагды павінен званок на ім на похвах альбо на назе меці, для таго, абы, то відзячы, не наяжджалі. Стт. 475.
•похват-т’, предл.-це, м.—рнкошет. Куля ўзяўшы noxeam(naxeam? С.), зраніла. Стт. 407.
•похці(похнуць, Нсл.), похну-неш-не, прош. вр. пох, похла. несоверш.—пухнуть, опухать. Нсл. 487. Рукі похнуць. Нсл. Каб ты пох! Нсл. Соверш. апохці—опухнуть. Нсл. 365. Апохні ты із сваім дабром. Нел. Апох, як шклянка. Нсл. Сьвіньня апохла. Ар. Соверш. напо\\ц-ну-неш-не—опухнуть. Нсл. 315. Многократ. напахйць-аю-аеш-ае—опухать. Нсл. 315. Ногі напахаюць, напохлі. Нсл. Соверш. паўпохці—опухнуть (несколькнм). Нсл. 430. Вочы паўпохлі, глядзець цяжка. Нсл. Соверш. распохці( распохнуць, Нсл.)—распухнуть. Нсл. 558. Распох, як калода. Нсл. 558. Прйч. распохлы —распухшнй. Нсл. 557. Распохлая рука, від. Нсл. Соверш. выпахці(выпахнуць, Нсл.)—совершенно опухнуть, нстооднться опухая. Выпахнеш, пакуль я за цябе пайду. Нсл. 487.
под
781
подсьцілка
•под, поду, предл.-дзе, м. 1. фундамент/ Уменьш. падок-дка; мн. ч.-дкі-дкоў-дком-дкоў-дкамі-дкох—фундамент, настнл на четырех столбнках под "клець”. Палесьсе (Сербов: Сакуны, стр. III).
2. помост под жерновамн, нмеюіцнй квадратное построенне н оганнченный четырьма вертнкально поставленнымн доскамн, что прндает "поду "вндннзкого яіцнка, в среднне которого покоятся жернова, НК: Очеркн 327. подставка под жерновамн. Ксл. Я муку ад жарон не адгроб — засталася на подзе. Сухарукава Аз. (Ксл.).