Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•ацькі,—см. под аці.
•ацьм-яваць-ійь,—<м. под цьміць.
•ацьверазёлы-лая-лае—отрезвлённый, Нсл. 386. прншедшнй в трезвое состоянне. Дсл. Ён ацьверазелы й мух ня лове, a п’яному лучы толькі на зубы. Нсл. Ен да пана пашоў ацьверазелы. Дсл.
•ацьверазёць,—™. под цьверазёць.
•ацьверазіць,— см. под цьвераз'іць.
•ацьверазГцца,—«л. под цьверазіцца.
•ацьцён-у, м.—отсеченне. Растсл.
•а-цю-яго! междомёт.—натравлнванне собак на волков н медведей. НК: Пособ., Но. 93. См. цюй га!
• ач I (от вока, ачыці, отсюда й бач, абйЧЫЦЬ, бачыць). глагол. частйца—ВНШЬ. Нсл. 9. Ач ты яго! Нсл. Ач яго нагадзіла тут. Нсл.
•ачII, союз. 1. разве. Нсл.9; Гсл. Ачурукіне пападзешся, a то... Нсл.
2. (хоть, С.), хотя. Нсл. 9; Гсл. Ач ты бацька, ач матка, будзь у мяне. Нсл.
•ач бы, союз.—хотя бы. Нсл. 9; Гсл. He пагляджу, ач бы хто быў; ач бы ты й сам стаяў там. Нсл.
•ачосы: на ачосы—напрямнк. А гэты месяц безгалосы, ідучы небам на ачосы, зірнуцца ў рэчцы быў ахвочы. с. Музыка, 216. Дзедка, бачыш, вунь сядзіба, панад лесам хутарок! — На ачосы пойдзем хіба, ды барзьдзей, барзьдзей, сынок. — Із шляху яны зьвярнулі, нацянькі ідуць мяжой. С. Музыка, 85.
•ачахаць,—<м под чахці.
•ачай, союз. 1. разве. Гсл.; Нсл.9. Ачаймяне ня будзе, ачай памру. Нсл. А чай двору ня прыдзеш. Нсл.
2. хотя. Ач бацька, ачай матка, не пакаруся. Гсл. См. ач II.
•ачамёра-ры, обіц.—(большой, С.) надо-еда. Шсл. Вось дзе ачамёра'. лезе а лезе да мяне. Ст. Ср. чэмер.
•ачамярэлы-лдя-лае—(очень, С.) надо-едлнвый. Шсл. Такое ж ачамярэлае дзяЦё, проста бяда зь ім. Ст. Ср. ачамера.
•ачамяўзць-эюгэеш-эе; повел.-эй-эйма, соверш. 1.—опротнветь (снльно, С.) надо-есть. Шсл. Аж ачамярэла яго слухаючы. Ст.
2. одуреть. Шсл. Галава ачамярэла мая. ct. •ачапацца,—CM. под чапацца.
•ачапкі-ягаў, едйнств. ч. нет.—остаток от корма, данного свнньям. Аш.
•ачасаваць, см. под часаваць.
•ачата-аты-аце, ж.. област.—гурба(толпа, група людей, С.) Дсл. Ачата цэлая. Дсл. Пойдуць хлопцы ачатаю. Зьверавічы Красьн. (Дсл. 17).
•ачавы-вая-вое—глазной.... Пазірала з глыбокіх ачавых ямін тужлівым і трудлівым відзеньням("зрокам”). Дзьве Душы, 98.
•ачэп-да, предл.-ne, м. 1. род угла дере-вянных построек, когда обтёсанное одно бревно входнт в прямоугольный вырез другого бревна. Mix. Гэта хата пастаў-лена ў вачэпы. Mix.
2. верхнее бревно в продольной стене постройкн, на которое ставятся стро-пнла. Шсл.; Аш. У пуньцы ўсё старое бярвеньне выкінулі, толькі ачэпы пакі-нулі, каб ляпей было крохвы ставіць. Ст. •ачхнўцца(абачхнўцца, Сакуны)-ў>ся, ач-хнёшся, соверш.—очнуться ото сна, про-буднться. Я із тога страху ачхнуўся. Кіт 1965. Білял, да прарока яго міласьці, да пакою падышоўшы, голасам крыкнуў... Прарок учуў, ачхнуўся. Тм. 89617. Як яна ачхнулася, было цёмна. Я г-ю: Казкі, Но. 2, стр. 5.
прлчхмуццл-нўся-нёшся-нёцца-нёмся -ніцёся—проснуться, очнуться ото сна. Ар. Прачхнуўся каралевіч. н. Афанасьев, 1,1913, 211. Падскочыўшы разам із возам на каўдобіне, прачхнуўся. Дз. Бобік быццам прачхнуўся із засонку. Шакун: Сьлед 19. Несоверш. прачыхайра-аюся-аешся—про-сыпаться. Ар.
•ачкўрнік-гта, предл.-іку, зват. ачкурніча, м.—лапотннк. МГсл.; Нсл. 9.
•ачмарыць,—см. под чмарыць.
• ачмур-ыць-аг«),—см. под чмурыць. •ачмур-ыцца-ацца,— см. под чмурыцца.
ачмурэлы
74
Бог
•ачмурэлы-леія-лае—одуревшнй, обе-зумевшнй, подобно угоревшему нлн сьевшему белены, Нсл. 387 одуревшнй, обезумевшнй от страстн, увлечення. Дсл. Што ты ачмурэлы робіш? Нсл. Бегае, як ачмурэлы. Нсл. Ходзе Пятрок, як ачму-рэлы, рады, што ажаніўся. Дсл. Ср. чмурыць.
• ачмурэньне-мя, предл.-ню, ср.—омра-ченне, Нсл. 387. увлеченне чем-лнбо, доходяіцее до ослеплення рассудка. Дсл. Ачмурэньне на цябе напала нейкае. Нсл. Заграўся мой да зары ў тры лісьцікі (столкі? С.) — гэта проста ачмурэньне. Дсл.
•ачмурэць,—<ч под чмурэць. •ачмуціць,—г«. под чмуціць.
•ачўха-вацца-цца,—<■«. под чўхацца.
• ачўлець,—под чўлець.
• ачўліць,—см. под чўліць.
•ачўліцца,—см. под чўліцца.
•ачўнець,—см. под чўнець.
•ачунялы-лая-лае—выздоровевшнй.
Просьле месяца цяжкое хваробы, ён із радасьцю й бясклопатным чуцьцём
лягчыні й супакою ў вачунялым целе ўглядаўся ў соннае поле. Дзьве Душы, 9.
•ачуняць,— см. под чуняць.
•ачурацца,—см. под чурацца.
•ачўсь! междомет.—горнт! пожар!
• ачу-ціць-tpцца-чаны-чаць-чацца,—см. под чўціць.
• а чы, а чы ж,—cm. nod а ці.
• ачыкрыж-аваць-ы^ь, —<■«. под чыкры-жыць.
•ачысьціць,—см. под чысьціць.
•ачышчэньне-ня, предл.-ню, ср.—очнстка. Дсл. Супоўны пост вам будзе ачышчэньне грахоў. Кіт. 1763.
•ачышчэныпца-ды-ды, ж.—очніцаюіцая, нзбавляюіцая от болезнн н грехов. Дсл.
•аюс (НК; Ксл.; Гсл.), аЮСЬ, (Шсл.; Ар.) междомет.—ВОЗГЛаС, КОТОрЫМ ОТГОНЯЮТ свнней, НК: Очеркн, Но. 712.; Ар. окрнк(ок-лнк, Ксл.) на свннью. Шсл.; Ксл. Аюсупуню, юс! Гсл. Аюсь у хлеў! Ст. Аюс у поле. Вулянавічы Сян. (Ксл.).
• аюц! яеждомет.—оклнк на поросят. Шсл.; Ар. Аюц вон!ухлеўпашлі, каб вы падохлі! Ст.
•бо I, союз прйчйны, 1. ПОТОМу ЧТО. Ар.; Нсл. 28; Шсл.; Янк. I; Гсл.; БНсл.; Ксл. He зрабіў, бо не загадавалі. Высачаны (Ксл.). Я ня буду жаніціся, бо ліхая жонка. Нз песня, Янк. I. Маўчыш, бо праўда, гўкаць няма чаго. Нсл. Бо й праўда, што дурны. Ст.
Нногда ”бо" бывает без ударення н тогда переходнт в "ба". Маўчыць, ба еінен. Раўнапольле Сьміл. (Шсл.).
2. так-как. Гсл. Хіба ў паклонах, Богу чынячых, смаку ня знаеш, бо то слова важныя. Кіт, 5а7. Пану стала сорамна, бо госьці глядзяць яму ў вочы. Сян. (Ром. ш, 7). Кароль зараз да жонкі, бо ў яе былі КЛЮЧЫ. Н. (Афанасьев, I, 1913, 209).
•бо II, частйца, 1. понукательное ”же”. Ар.; Кур., Вар. (Даль) же. Употребляется прн выраженнн одновременно неудовольства й прнчнны. Ідзі бо. Кур., Вар. (Даль). Садзіся бо. Тм. Баржджэй бо. Тм.
В некоторых местностях частнцу ”бо” выговарнвают без ударення, н тогда она переходнт в "ба”. Глянь ба. Раст.: Северск. 132. Ідзі ба ўжо. Тм. Ня біся ба! Тм.
2. бо, бок, частйца. В вопроснтельных предложеннях служнт для уснлення вопроса, для выраження безпосредст-венноі^ заннтерессованностн предметом B#npoca. Чаіце употребляется не бо”, но "бок". Янк. I. Як бо ён? (Як яго завуць?). Янк. I. Ці твая бок шапка знайшлася?
•боб, бобу, тбйр.—бобы. Ар.; Шсл. Напа-рылі бобу есьці. Ст. Змалацілі боб. Ст.
бабіна-ны, ж.—зерно боба, Ксл. боб. Дай ХОЦЬ адну бабінў. Берашоўцы Беш. (Ксл.).
•бобам, прсл.—велнчнною в боб. Нсл. 28. Сьлёзы бобам цякуць. Нсл.
•Бог, Бога, предл. Богу, зват. Божа, мн. ч. багі-гоў-гом-гох, м.—Бог. Бог — бацька. Послов. вільня. Дай, Божа, усе ўмець, аленя ўсе рабіць. Послов. Рапан. 58.
Божа, памажы, а ты, дўрню, падбяжы. Послов.—Бог то Бог, но не будь н сам плох. Геранёны Л. Бог ня цяля, бача круцяля. Войш; Ант. Ю1;Іг.:-Бог внднт, кто кого обнднт. Бог не цяля, знае круцяля. Ск., Вк. (ЛБ 4022)—тоже. Калі Бог не папусьціць, СЬвІНЬНЯ НЯ ўкусіць. Послов. — Бог не выдаст-свннья не сьест. нсб 62. Ведаў Бог, што ня даў сьвіньні рог, яна б увесь сьвет пабала б. Послов. Войш.— Бодлнвой корове Бог рог не дает.
Памажы, Божа, але й ты не лянуйся, нябожа. Вк. (ЛБ.4222) — На Бога надейся, но сам не плошай. На Бога спадзявайся, але й сам старайся. Вк.(ЛБ.7655).—тоже. Уменьш. Божачка-чкі-ку. Нсл. 29; Ар. A Божачка ж мой! Нсл. Калі б то Божачку ў вушы гэта слова. Нсл. Пусьці ж, пусьці, мой Божачка, маю мамачку (памерлую) мяне беднае дзяцё дабраславіці. Нсл. Ласк. Божанька-wz. Ар.; Нсл.29, ласк. к Бог. Божаньку памаліся. Нсл. Ласк. Божухна-ны. Гсл. 31. He прашуя, Божухна, скарбаў.
Бог
75
бойкасьць
Гарун: Белр. марш. Дзе, Божухна, мае надзеі? Дубоўка: Браніслава (Прыйсьце, Но. 11). 5 знач. межд. прй удйвленйй. Нсл.29. Божухны мае! Куды ж гэта ўсё дзелася?
памажы Божа!—Бог на помоіць! Ар.
сыць Божа!—прнятного аппетнта! Хлеб да СОЛЬ! Доры; Іг.; Ар.
радзі Божа!—пожеланне сеюіцнм. Ар.
спары Божа!—пожеланне входяіцего в гумно, амбар, вообіце в склад чего-л. Судзі, Божа, спажыць у карысьці, у радасьці, у добрым здаровейку, судзі, Божа!—пожеланне убнваюіцему до-машнее жнвотное. нк.п.145. Пасі, Божа, засталцы! Тм—тоже. Няхай так будзе, як Богу падабаецца. Вк.(ЛБ.Ю29)—да будет так, как Богу угодно. Дзякуй Богу! —слава Богу! Доры; іг.: Ар. Дзякуй Богу, дождж пашоў. Ар.; Доры; Іг. Дзякуй Табе, Божа!—слава Тебе, Господн! Ар.; ДорыДг. Так Богу ўпадабалася.—так Богу было угодно. Вк. (ЛБ.849).
•Бог дзяціны—Бог детей. Дсл. зз. Ропту-іцнм на заботы о детях говорят: ”Не гняві дзяцінага Бога'. угневаеш — ня борзда ўпросіш! ” Дсл.
•богавы анучы—весьма тонкне блнны нз пшеннчной мкун на молоке, с яйцом, которые пекут в день Вознесення. Дсл.
•богава барада—оставленный закру-ченым на полосе овёс. Дсл. 31.
•бохан-на, м. (Растсл.)—каравай хлеба, мгсл. болыпой каравай хлеба. Ар.; Сянно (Ксл.); Шсл.; Нсл. 31. За палудням ізьелі цэлы бохан хлеба. Ст. На талаку два боханы хлеба пашло. Нсл. 31.
•бохаць-йю-веш-йе; повел.-ай-айма, несо-верш., nepax. 1. выплескнвать воду. Шсл. Ня бохай вады на мост. Ст.. 2. презр.—С жадностью есть(жндкое, С.). Шсл. Бохае, як не ў сябе. Ст. Соверш. набохайца-аюся-аешся—налопаться. Шсл. Набохаўся, аж прэць ізь яго. Ст.
• бодка-дкі'-д^ы, ж.—точка. Шсл. На бязьмене ня відаць бодак. Ст. Уменьш. бодачка-чкі-чцы—пятнышко, точка. Шсл. Набрала сабе на андарак у бодачкі. Ст. •борНЯ-НІ-НІ, ж.1.— кадка. НК: Очеркн, Но. 916.
2. родннк с невысокнм срубом, нлн co вставной кадкой. НК: Очеркн 483.
»бодра, нареч., област.— Краснво.
бодра адзеўшыся—краснво, нарядно одевшнсь. Дсл. 33. Ср. cm. бадрэй—моднее, краснвее. Дсл. зз. Бадрэй адзежа, што далей. Зьверавічы Красьн. (Дсл.)
•бодрае, област.—краснвое. Дсл. 33. Або ў цябе ё што бодрае. Мамошкі Пар. (Дсл.) •боязка, нареч.—страшно, опасно, Нсл. 29. страшновато. Гсл. Боязка аднаму ў лесе начаваць. Нсл. См. боязна, баязно.
•боязкі-кая-кае — боязлнвый. Нсл. 29; іг. Ня боізкі хлапец. Нсл. Боізкі туды ня пойдзе. Нсл.
•боязна, нареч. — страшно, (Ксл.) опасно, Нсл. 29. страшновато. Гсл. Адному ночы неяк боязна. Ст. Боязна зьвяр’я ў нашым лесе. Крупеніна Віц. (Ксл.). См. боязка, баязно. 9боязны-ная-нае, МГсл.—страшный, опа-сный. Нсл. 29. Грозны, але ня боязны. Нсл. •божая кароўка, насек.— коровка нз рода Соссіпелла, нмеет красную скорлупку. Ар.
•божая раса — росянка круглолнстая. Шсл. На божай pace ўсю раньніцу бліш-чыць раса. Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
