Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
*божкаЦЬ~аю~аеш~ае; повел.-ай-айма, несо-верш. — н плакать н стонать с частым прнзываннем Бога. Нсл. 29. Ня божкай a слухай, што кажуць табе. Нсл. Нічога ня кажа, толькі божкае ўсё. Тм. Отгл. ймя спчбожканьне—ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў. Нсл.
забожкаць — начать стонать нлн плакать, повторяя прн этом: Божа мой, Божа мой. Нсл. 160. Штось яму зьдзея-лася што ён забожкаў. Нсл.
•божкацца-аюся-аешся, несоверш.—с усе-рднем божнться, Шсл. учаіцательно божнться, часто повторать клятвенные слова. Нсл. 29. Няма чаго божкацца: усяроўна ніхто не паверыць. Ст. Божкай-ся, ня божкайся, а грошы аддай. Нсл. Божкаючыся, ня выкруцішся. Тм. Соверш. забожкацца—начать с божбою отре-каться. Нсл. 160.1 забожкаўся, што ня ён. Нсл.
•боЖНЯ-HZ-HJ, ж., устар.—Храм. Уменый. божанка-нкі-нцы, устар.—небольшой храм. Уменьш. бажшца-цы-цы, ж. 1. устар. —храм.
2.мусульманскнй храм, мечеть. Баюся йсьці да татарскае бажніцы. Ст.
3. внсячнй яіцнк в углу, где стоят нконы, Пск. (Неропольскнй) полка в красном углу нзбы, на которой стоят нконы н проч. СВЯТОСТН. Вяліж; Смл. (Макснмов Смоленіцнна, 451).
•Божы-жая-жае—Божнй. Ар.
•божыя сьлёзкі, eduHcmff. ч. нет.—гвозднка картузнанская, богоробнчная трава. Смал., Ельн. (Дсл.).
травка. Смал., Ельн. (Дсл.)
•бой, бою, предл. бою, м.—побон. Дсл. 34. Ведама'. бой ня мёд. Дсл.
крывавы бой—(снльные С.) побон. Дсл. 34. Чаму ж мяне ацец-маці ня ўлыца - ба крывавага бою ня біла. Дсл.
•бойка-кі-йцы, ж. 1. драка (потасовка, С.). Ксл.; Зьверавічы, Росл. У суседзяў сягодні была бойка. Пустынкі Сян. (Ксл). См. бітва. 2. маслобойка. Ар.; Кабішча Куз. (Ксл.); Шсл.; НК: Очеркн, 88. Трэба купіць бойку на масла. Ст.
•бойкасьць-цг, ж. 1. способность к раскалыванню. Ар.; Нсл.29. Подле бой-касьці плахі можна было раўней яе разьбіць, каб ня сук. Нсл.
бойкі
76
болакі
2. способность к разбнтню чего. Нсл.29. Бойкасьць яйца. Нсл.
3. ловкость, расторопность, Нсл.29. решй-тельность н находчнвость, смелость, — бойкость. Бойкасьцю сваею толькі і ўзяў. Нсл.
•бойкі-кая-кае, 1. способный к раска-лыванню. Нсл.29; Ар. Бойкая плаха. Нсл. Бойкае дзерва. Нсл.
2. крепкнй, способный к разбнтню чего. Нсл.29. Бойкая сякіра. Нсл. Бойкае яйцо. Нсл.
3. расторопный,Нсл.; Ар. решнтельный н находчнвый, смелый-бойкнй. Бойкі хлапец. Ар.; Нсл.
•бойла-ла, мн. ч.-лы-лаў, н.—нзбненне. Дсл.34. Захацелася Валадзімеру пгам есьці - ён ужо ачуняў ад бойла. Смол. н Красьн. (ДслЭ
•бойны-ная-нае, 1.—убнтый, укатанный (о путн). Нсл.29. Бойны гасьцінец. Нсл. Бойная дарога. Высачаны Віц. (Ксл.)
2. служаіцнй для убнванья. Дсл.34. Бойны статак. Дсл.
•бок, боку, твор. бокам, предл.боку, (баку); мн. ч. бакі-коў-ком-кі-камі-кох, м. I. (анат.)—бок. Ар.; Шсл. Далёка боку да боку, локцю да носу, а гультаю да гаспадара. Послов. Рапан. 117. У баку баліць. Ар. Коле імне ў боку. Ст. 3 правага боку ад галавы мылам межы рук церці. Кіт 48616. Каб табе бокам вылезла маё дабро! Ст. Але: узяцца ў бокі. Ар. (Едучы на начлег) малцы на конях штырхаюць іх пад бокі нагамі. Дзьве Душы 1 ю. Га-га-га! Бач нага сама ў бокі скача. Гарун: Вясельле.
2. пространство, место, расположенное в каком-л. направленнн от чего л., а также само это направленне, сторона. 3 боку лесу. Ар. Разышліся ў розныя бакі. Войш. I ў той бок не глядзіць. Зь левага боку баяры, з правага боку Андрэйка. Косіч250. Пасунься ў бок. Сянно (Ксл.).
3. сторона, (Нсл.29) но только с предлогом у, з, на. Што чуваць (чутно, Нсл.) у вашым баку? Ар.; Нсл. У наш бок ніхто не паедзе. Ст. 3 твайго боку. Нсл. Адгукніся, мая доля, на тым баку сіня мора. Тм.
4. а) сторона, пространство, место, расположенное вправо йлй влево от середнны, средней лнннн чего-л., а также направленйе вправо йлй влево от кого, чего-л. На адным баку поля пасаджана бульба, а на другім расьцець канюшына.
Ар. Мэдалі на левым баку грудзей. Курэц абярняся пліваў на бок.
б) сторона, пространство, расположен-ное по краям чего-л., боковой край. Правы бок вуліцы. Ар. Перавялі мяне на тый бок Дняпра. Вост. (Даль).
в) сторона, боковая поверхность чего-л. Дом із абодвых бакоў маляваны. Ар.
г) сторона, место, расположенное в некотором отдаленнй от кого. чего-л. (только с предлогамн "на”, "з”). Гля-дзець з боку на каго. Ен гукнуў сябру на бок.
д) перен.—сторона, положенне вне центра событнй, вне главного путн, основной лнннн чего-л. Дзяржацца з боку.У ходаньню ня можна адыходзіць на бок. е) перен.. только в род. падеже с предл.
"з"—сторона, постороннйй взгляд, точка зренйя незайнтерессованного. Гледзячы з боку, здавалася ўсё добра.
5. с определенйем—сторона, одна йз повер-хностей какого-л. предмета.
добры бок матар’ялу, адзецьця, хусьця —лнцевая сторона. Ар.
благі бок матар’ялу, адзецьця й пад.
—нзнанка. Ар. Узлажыў кашулю на благі бок. Ар.
б.а) (чаго або які),—сторона, составная часть, элемент чего-л. Знацьцё людзёў ёсьць адным із важных бакоў праўды. Цікаўны гісторычны бок твораў Купа-лавых.
б) сторона, отдельные черты, особеннос-тн, обстоятельства, касаюіцнеся чего-л.
на бок вымавіць—в сторону пронзнес-Тй.
на бок![разьмінаючыся]—стороннсь! Ар. На бок, грыбок, баравік едзе! Ар.
зь якога боку—с какой стороны, co стороны чего, с какой лнбо точкн зрення. Разгледзіць з усіх бакоў.
з аднаго боку... з другога боку,—с одной стороны... с другой стороны.
быць на чыім баку—быть на чьей стороне. Ар.
стаць на чый бок—стать на сторону чью.
пад бокам—под боком. Ар.
з боку прыпёку—о ком, чем-л. лншнем, ненужном, совершенно постороннем.
•бачок-чка, предл.-чку, уменьш. к бок. 1. сторонка, уклоненне от прямой лйнйй. Нсл. 32. Зьвярні каня ў бачок. Нсл.
2. край сосуда. Нсл. 32. Адламіў бачок талеркі. Нсл.
•бок II.—cm. nod бо 11,2.
•бокам, в знач. нареч — СТОроНОЙ. Ар.; Шсл. Бокам едзь, а ня пшонкаю. Ст. Хмара йшла бокам. Груздава Пост.
бачком, уменьш.—сторонкою. Нсл. 32. Едзь бачком-. ні зь кім не зачэпішся. Нсл. •бокам скокам, нареч.—не так, как обыкновенно, но прллагая разную сно-ровку, практнческне прнёмы для совер-шення какого-л. дела. Ар.
•боксар-ру, предл.-ру, м. собйр.—сладкйе стручкн. Нсл. 29. Гарэлка з боксарам. Нсл. •болакі-коў,—облака. Растсл.; Косіч, 80; Нсл. 30. Болакамі зацягнула неба. Нсл. См. болка.
боласна
77
большаць
•боласна, нареч., област.—серо, облачно, пасмурно. Пск., Тв. (Даль).
•болачна, нареч.—серо, облачно, пасмур-НОО. Пск., Смл., Тв. (Даль).
• болбат-аша, предл.—ату, зват.-аце, м.
—болтун, МГсл. пустомеля. Гсл.
•болбатка-ткі-тцы, ж.—тетерев. Голас-на болбатка ў лесе балбоча. Бядуля: Пад родн. 74. См. цецярук.
•болбацень-тня, предл. й зват.-тню; мн. ч„ род.-няў, м. 1.—болтун, нескромный в речах, Нсл.29. болтун, пустослов. Болба-цень лапоча а ты слухаеш. Нсл.
2. говоряіцйй быстро н невнятно. Ср. балбамаць.
•боле, ср. cm. нареч.—см. под шмат.
•более, безлйч.,—см. под болець.
•болей, ср. cm. нареч.,—см. nod іймат.
•болесна, нареч.(к болесны)—болезненно, больно. Нсл. 30. Болесна сэрцу бачыць гэта. Нсл.
•болесшл-ная-нае, 1. болезненный, мучй-тельный.
2. скорбный, печальный.
З. разйтельный. Нсл. зо. Болесныя речы гаворыш. Нсл.
•болесьць-цг.ж.—чувствованне болй н в особенностй скорбь, печаль. Нсл.30.
Болесьці задаў нам гэтаю ведамкаю. Нсл. Нейкія болесьці мае, што плача. Тм.
•болець-ею-ееш-ее; повел.-ей-ейма, несо-верш. 1. увелдчйваться, Нсл. зо (nod боліць) увелйЧйваться, становдться больше. Растсл.; Юрсл.; Мцэнскі пав. (Будде: Тула-Орел., слов.) Места што год более. Нсл. Ноч более, паболела. Нсл. ( nod болець). Дні болеюць. Юрсл. Дзераўца более віда-віда. Юрсл.
более, безлйч., несоверш.—увелвчйвается, Нсл.729. прйбывает. Дня более. Нсл. Соверш. пўыболець-ею-ееш-ее—прйбыть, прйба-вйться. Нсл. 495. Ноч прыболела, уборзьдзе яшчэ прыболее. Нсл. Безлйч. прыболела. Нсл. 495. Нас утрая прыболела а хлеба ня прыболела. Нсл. Вады у раццэ прыболела. Нсл. Дня прыболела. МслЛІ1).
2. становяться выше (длйннее, Нсл.); пнз.; Нсл.зо (под болець), подрастать. Дзеці болеюць, болей і трэба ім. Нсл.
пабомць-ею-ееш-ее, 1. соверш.(к болець 1.)—увелйчнться. Нсл.422. Дзень па Варва-ры паболее. Нсл. Ноч паболела. Нсл.ЗО (nod болець.)
2. соверш.(к болець 2.)—стать выше, подрастн. Нсл.422. Як паболеш, тады будзеш касіць а цяпер не пара табе. Нсл. Безлйч. паболела —увелйчйлось, прнба-вйлось. Нсл.495,729. Замуж пашла — шчэ й пагорала, журбы-клопату шчэ й пабо-лела. Жукава Імгл.(Косіч, 35).
•боля-лг-л/, ж.дет.—нарыв, рана. Ар.; Шсл. Пакажы, сынку, дзе ў цябе боля. Ст.
•боляча, нареч.—брльно. мгсл. I горача, і боляча. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 435-436).
•болі, ср. cm.—cm. nod шмат.
•бол\ЦЬ-ЛЮ-ЛІШ-ле, несоверш., перех.—уве-ЛЙЧЙВаТБ. Нсл. 30; Юрсл. Соверш. паболіць-лю-ліш-ле—увелнчйть. Нсл.422. Паболіў без патрэбы лацці. Нсл.30. Боты на зіму паболіць можна. Нсл.422. Ці паболіш ты нам платы, як дзень паболее? Тм. Соверш. пераболіць, nepex. 1. сделать что-л. более надлежаіцего. Нсл.398. Пераболіў боты. Нсл.
2. дать более надлежаіцего. Нсл. 398. Пераболіў троху квоты, цаны за каня. Нсл.
3. преувелнчнть. Соверш. прыболіць-лю-ліш-ле—прнбавйть. Нсл. 495. Работы прыболіў а платы ня прыболіў. Нсл. Прйч. прыболены—прйбавленный. Нсл. 495. Плата за ранду прыболена. Нсл.
•болка-які-яцы, ж.—облако. мгсл. См. болакі. Едйнств. ч. балачына (балачіна, Пск. Неропольскнй)—облаКО. Нсл.30; Смл., Пск. (Даль); Юрсл. Здаецца, ці пашоў бы дождж із гэткае балачыны? Юрсл. Уменый. бала-чынка-нкі-нцы—облочко. Нсл.30; Гсл.
Балачынка нашла. Нсл. Па небе лёгка плылі беленькія пярэстыя балачынкі. ЗСД.74.
• болмат-ama, предл.-ату, зват.-аце; м. —пустомеля, (Гсл.) шутндк, балагур. Нсл.зо. Болмат гавора, што на рот лезе. Нсл. См. балматун.
•боль, болю, предл. болю, м. боль, ж. Ар.
•болька I—лькі-льцы, ж.—больное место (нарыв, ЧйреЙ, рана), Вост. (Даль); Нсл.30; Шсл.; Гсл.; Ар. рана, Ксл. язва гнояіцаяся йлй воспаленная ранка на поверхноста кожй йлй слйзйстой оболочкй. Ар. Больку выцяў. Нсл. Увесь у больках качаецца. Ст. Чужая болька нікому не баліць. Рыбчына Сір. (Ксл.). Уменьш. болечка-чкі-чцы. Нсл.ЗО.
засохлая болька—струп. МГсл.
•болька II. в зн. нареч.—больно. Ксл. Ай, болька! Рыбчына Сір. (Ксл.)
• болызы-ная-нае—прйчйняюгцйй боль. Байбус-мешчанін шпурляе ў яго боль-нымі крамянымі сьнежкамі. Гарэцкі: Песыгі 87.