Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
запхнўцца, перен.—с трудом зайтл, заехать куда-л. Шсл. Дарога благая — ледзь запхнуўся з возам на места. Ст. Соверш. напхнўцца, 1. насунуться. Нсл. 316. Напхнуўся на калок. Нсл.
2. быть настроену чьпмл лнбо внуше-ннямй. Нсл. 316. I ты напхнуўся духам сваіх пабрацімаў. Нсл. Соверш. выпхнуцца, — высунуться, Нсл. 89. показать готов-НОСТЬ К чему-л. Нсл. 89. Соверш. упхнўцца —втнснуться. Куды ты пхнешся? Бачыш цесна, ня ўпхнешся. Нсл. 540.
•пех, пёха, предл. пёху, зват. пёша, м. —человек, которого нужно толкать к делу. Нсл. 413. Пашлі гэтага пеха: ні пеха, ні меха. Послов.—зн. нн посланного, нл того, с чем послан. Нсл.
•пехатою, нареч.—пешком. Іванова Куз. (Ксл.); Ар.; МГсл. Кашэль пехатой ня ходзе, яго НОСЯЦЬ. Послов. Рапан.: Прык. 255.
• пехата-даы, ж.—пехота. Ар. Ляўры зьбіраюць кавалерыстыя, пехата. Бацьк., Но. 6(606).
•пехцяром, в знач. нареч.—одевшнсь нео-прятно. Нсл. 413. Пехцяром ходзе па вуліцы. Нсл. Ср. пяхцер.
•пеканўць I, 13 пекаць,—сунуть кому-л. чем-л. зажженным. Нсл. 395. Лучынаю пекануў імне ў руку. Нсл.
2. быстро ужаллть, укуснть. Шсл. Пшчала пеканула жыгалам. Ст. Блыха нейдзе пеканула ў руку. Ст.
3. обдать зноем. Нсл. 395. Сонца дужа пеканула, знаць, перад дажджом. Нсл.
4. слльно упрекнуть. Нсл. 395. Пекануў ты яму добра гэтым словам. Нсл.
•пеканўць II, -нў-нёш-нёць-нё м-ніцё, —быстро коснуться горячлм ллл раска-лённым железом. Шсл. Ня тырчы тут пад рукамі, бо яшчэ гарачым шылам пекану. Ст. Однкрат. пеканўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё—ударлть снльно плетью. Нсл. 395. Пекануў мяне бізуном па сыгіне так, аж сарочка прыліпла. Нсл.
•пёканьне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к пекаць , 1. нанесенле ударов. Нсл. 395. Пеканьням такім па галаве ты адаб’еш яму мазкі. Нсл.
2. нагрузка (чего-л. глухо падаюіцего, С.) Нсл. 395. Пеканьне мяшкоў на калёсы. Нсл. •пёкаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. бнть чем-л., пронзводяіцнм глухой звук. Нсл. 395. пекаеш пранікам, як не сваімірукамі. Нсл. 2. перех.—бнть вообіце. Нсл. 395. За што ты яго пекаеш, пекнуў кулаком у сьпіну? Нсл.
3. звукоподр.—удары CO звуком. Нсл. 395. Пеканьне пранікам аж тут чутно. Нсл. Однкрат. пёкнуЦЬ. Нсл. 395. Соверш. прыпе-каць а) вбнть. Нсл. 507. Прыпекаюць гвозд па самую плешку. Нсл.
б) снльно прнколотнть. Нсл. 507. Прыпе-калі злодзея, аж не ўстаець. Нсл. Прыпе-калі суседзі нашу сьвіньню, ледзь прыпаў-зла. Тм. Прйч. прыпеканы—прнколо-ченный. Нсл. 507. Прыпеканая сьвіньня ледзь зь месца спаўзла. Нсл.
прыпёкацца, соверш., возвр,—устать до нзнеможення от слльных трудов. Пры-пекаўся я за дзень, ні рук, ні ног ня чую. Нсл.
4. перех.—ублвать. Нсл. 395. Пекаць, запекаць кабана. Нсл.
5. валлть одно на другое, Нсл. 395. Вялікі воз пекаеш. Нсл. Соверш. напёкаць, 1. наваллть одно на другое. Нсл. 395. Напекаў воз як каню дзёрнуць. Нсл.
2. налеплть броском. Прйч. напеканы, 1. нагруженный (чрез меру, навалелный, С.) Нсл. 313. Напеканы воз, як каню крануць. Нсл.
2. налепленный (броском, С.) Нсл. 313. Тут шмат гліны напекана. Нсл.
запёкаць
863
пёна
пекаць гора—rope мыкать. Гсл. Даўней па сёлах гора пекалі. Крушына; Творы, 77.
запёкаць, 1. убнть тупымн ударамн. Нсл.
179. Запекаць кабана, медзьвядзя. Нсл.
2. всаднть, вколотнть на крепко. Нсл. 179. Запекаць гвозд у сьцяну. Нсл.
3. засаднть. Нсл. 179. Злодзея запекалі ў бацькаву хату. Нсл.
•пёкла-ла, предл.-ле, ср. 1. ад. Нсл. 396; Ар.; Шсл.; Дсл. 5. Будзеш ты за сваю работу ў пекле чэрцям смалу вазіць. Ст. Заслужыў на пекла. Нсл. Сем пекал відзеў. Кіт. ізіаі. 2. жестокая, несносная жнзнь, Шсл. мука. Нсл. 396. Я тут пекла цярплю. Нсл. Гэта ж ня жыцьцё, а пекла нейкае. Ст.
•пёкла-лы, дат., предл.-ле, ж.—ЭД. Ксл.; ПНЗ; нк.: Очеркн, 553; Гсл. Марцін луча ў пеклу. Чараўкі Беш. (Ксл.). Прышоў Бог да тэй да пеклы. НК.: Очеркн, 553.
•пеклавацца, пяклўюся-ўешся; повел-уйся-уймася, несоверш.—страдать как в "пекле” — аду. Раману, выросламу, сорамна заставацца аднаму ў хаце, калі ўсе працуюць. Нават сястрычка, і тая разам із бацькамі пяклуецца. Корзюк.
•пекляны-ная-нае—адскнй.
•пелясаваНБНе-НЯ, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к пелесаваць,—жестокое телесное нака-занне плетью. Нсл. 396. Ад пелесаваньня захварэў. Нсл.
•пелесаваць-сўю-сўеш-сўуе, несоверш., пе-рех. 1. сечь батожьем, полоовать кожу, наказывая. Нсл. 397. Крый Божа, як яго пелесавалі, расьцягнуўшы. Нсл. Прйч.
пелесаваны—жестоко наказанный. Ску-ра твая ня раз пелесавана была за гэта, a ты ўсё ня каешся. Нсл. Соверш. абпеле-саваць—наказать плетью до кровавых знаков. Сьпіну абпелясую, калі ня будзе зроблена да року. Нсл. Абпелясаваў бацька сына: не крадзі! Дсл. Прйч. абпе-лесаваны—наказанный плетью до кро-вавых рубцов нлн полос. Нсл. 351. Плечы абпелесаваныя. Нсл.
2. нстаптывать (о луге нлн посеве) Нсл. 397. Коні пелясуюць пшонку. Нсл.
сьпелесаваць, соверш. к пелесаваць 1, —высечь батожьем. Нсл. 397. Скуру тваю сьпелясую, калі папсуеш. Нсл.
2. соверш. к пелесаваць 2,—нстоптать луг нлн посев. Нсл. 397. Сьпелесавалі цэлую сенажаць. Нсл.
•пёлеск-ку, предл. й Зват.-ску, м.—плеск. Нсл. 396. Пелескам ваду ўзмуціў. Нсл.
•пелесканўць,—см. под пялёскаць.
•пелесканўцца,—см. под пялёскацца.
•пелескавіара-куецца, несоверш. 1. волно-ваться, на подобне волн перелнваться ( о хлебных растеннях). Нсл. 396. Жыта прыгожа пеляскуецца ад ветру. Нсл. Соверш. запелескавацца—заколебаться с перелнвамн. Нсл. 178. Жыта запелеска-валася ад ветру. Нсл.
2. блестеть, показывать блестяіцне полосы ллн отлнвы прн двнженнн. Нсл. 396. Саян пеляскуецца прыгожа. Нсл.
»пелясканьне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя cyuf. к пеляскаць,—полосканне. Нсл. 396. Пеляс-каньне хустаў. Нсл.
•пеляскаць, -аю-аеш-äe (папеляшчў -шчаш-шча), 1. полоскать. Гсл.; Нсл. 396. Пеляскаць спавівіч. Нсл. Як не сваімі рукамі пеляскаеш (пялешчаш) сарочкі. Тм. Прйч. пелясканы—полосканный. Нсл. 396. Хусьце пелясканае павыкручуй. Нсл. Соверш. папеляскаць—кончнть полос-кать. Ці ўборзьдзе ты папеляскаеш (папялешчаш) хусты? Нсл. 396. Прйч.
папелясканы. Полкі папелясканыя разь-весь. Нсл. 470.
2. мутнть, волновать. Нсл. 396. Досіць табе пеляскаць ваду. Нсл.
•пеляскашіа-аюся-агшея, страд. к пеляс-каць, 1. полоскаться. Гсл.
2. мыться в реке нлн в ванне. Нсл. 396. Доўга ты пеляскаешся. Нсл.
3. плескаться, пронзводнть собою плеск в воде. Нсл. 396. Нешта ў вадзе пеляс-каецца (пялешчацца), пеляснуЛася. Нсл. Однкрат. пеляснўцца-ўся-нёшся-нёцца-нёмся-ніцёся—плеснуться. Нсл. 396.
папеляскацца, соверш. к пеляскацца 1, 2. Нсл. 396. Ці ўборзьдзе ты папялешчашся? Нсл.
•пеляснўцца, <м. под пеляскацца 3.
•пёлесьць-гр; мн. ч„ род.-цяў, ж. 1. ухо, рукоятка у ночвы н толстые концы у корыта. Нсл. 397. Пелесьць у карыта покнула. Нсл. См. пёлюсьць?
2. пласт. Нсл. 397. Пелесьць мяса. Нсл.
•пёлюсьць-цг, мн. ч.-ці-цяў, ж.—конец корыта. Ксл. Ці даўна ты зрабіў карыта, а ўжо пелюсьць раськяпілася. ГлебаўскСян. (Ксл.). См. пелесьць.
•пёлька-кг, дат., предл. пёльцы, ж. 1. проруб ( На реке, Шсл.); Вост. (Даль); Шсл. Чуць быў не ўтапіўся: ускочыў у пельку, алё людзі выратавалі. Ст. Пойдзьма на рэчку прасячэм пельку. Сакуны, 69.
2. мн. ч. пёлькі-каў, ж. ( одна пелька) —женская грудь. Ксл.; Растсл. Як сьцісьне імне ў пельках. Лук’янова Сян. (Ксл.).
3. едйнств. ч. нет. пелькі-каў—ворот, Ксл. ворот рубашкн, Пск.(Неропольскнй). Сем адзеж, а пелькі розны. Ранчыцы Беш. (Ксл.). Схапіў за пелькі. Пск. (йеропольсквй).
4. едйнств. ч. нет.—груднна, грудная кость, грудн. Нсл. Пелькі свае выставіў, не засьцягнуўся. Нсл. Па чом пелькі — па тры капейкі. Послов. Нсл.
•пёлкавы-вая-вае—грудной. Нсл. 397. Пелкавае мяса.
•т на-ны-не, ж. 1. пена. Шсл. Пена з роту пашла. Ст.
2. накнпь. МГсл.
пенязі
864
перабГрлівасьць
•пенязі-зяў, 1. деньгн велйколйтовского перйода Вел. Кн. Лйтовского. Пенязі мае Мацей заплаціці на Багатае сьвята. Гордз. Акты, ХУІІ. 4.
2. —см. под пенязь.
•пёнЯЗЬ 1-ЯЗЯ, предл.-ЯЗЮ, зват.-ЯЖО, мн. ч.-зі-зяў, м.—самая мелкая велйколятов-ская (белорусская) монета первода Вел. Кн, Лйтовского, деньга.
•пенязь П-зя—кожа от подпятка сапога йлй башмака. Нсл. 397. Пёнязі падбіліся ў ботах. Нсл. Пенязя майго ты ня варты. Нсл.
•пёняЖКІ-ЖЙК, едйнств. ч. нет,—заДЫ у сапогов йлй башмаков. Нсл. 397. Пеняжкі моцныя дай у боты, каб ня скрывіліся. Нсл.
•пёняжны-ная-нае—денежный, богатый деньгамй. Нсл. 397. Ён пеняжны чалавек. Нсл. Гэта пеняжнае дзела. Нсл.
•пень, ПНЯ- предл. й зват. ПНЮ; мн. ч. ПНІ, пнёў, пнём, мн. ч., предл. пнёх, м. 1. ствол (дерева). Пень гарэў, а чорт ногі нагрэў, іскра пала й радня стала. Послов.—деся-тая вода на кнселе. Дз.
Уменьш. пятўк-ука, преол-укў; мн. ч„ дат,-ком, мн. ч„ предл.-кох, 1. одно дерево. Шсл. Добры лучыўся пянчук: выйдзе тры бярвіны і верхавіна. Ст.
2. торчаіцнй остаток срубленного йлй сломленного бурею дерева. Ст. Зачапіўся колам за пянчук. Ст.
Уменьш. пянюшок-шка, предл.-шкў, зват. ПЯНЮШКу; мн. ч., дат.-ШКОМ, мн. ч.. предл.-шкох, 1а. пенёк, дякое плодовое деревце для прнвнвкн. Нсл. 397.
2а. корень не выросшего пера у птйц. Нсл. 397. Пянюшкі павырываюць у гусі. Нсл.
3. неуклюжйй, неповоротлйвый молодой человек. Нсл. 397. Увелйч. пнюга-гг. Вост. (Даль).
Собйр. пянёўе-ўя, предл.-ўю, 1. множество пней (стволов, С.) Нсл. 397. Сад выгараў, толькі пянеўе засталося. Нсл.
2. молодые перья у птйц. Нсл. 397. Адбяры пянеўе ў гусі. Нсл.
Собйр. пяньнё-ня-ню, ср. Груды й пяньнё сохнуць. НК.: Очеркн, 437.
•пенцялёй-ёя, предл. йзват.-ёю, обш,. І.букв. совершенный, суіцйй пень, неповорот-лнвый-вая от толстоты. Нсл. 397.
2. скудоумный-ая; глупец, глупая. Нсл. 397. Куды годзен гэты пенцялей? Нсл.
•пянчаны-ная-ное—пеньковый. Шсл. Па-рваліся пянчаныя пабердкі. Ст.
•перабойны, -ная-нае—подверженный наддаче. Нсл. 398. Перабойны тавар заўсёды даражэй прадаюць. Нсл. •пераболіць,—см. под боліць.
•перабольш-аны-ыць,— см. под бальшыць. •перабор-ра, предл. й зват.-ру, м. 1. разбор-чнвый, прйвередлнвый, прнхотлнвый человек. Ар. Матка таўстуха, дачка харашуха а сын перабор пайшоў на двор (печ, агонь і дым). Ар.; Войш.
2. переборка (действйе).
3. отбор.
4. йзлйшек чего-л., взятый сверх надле-жаіцего колйчества.
5. муз.—часть грнфа. Гсл.
6. в "дудзе": тонкйй цйлвндер в 8 верш., с 6-к> открытымй клапанамн. нк.: Очеркн, Но. 68. В нйжнюю часть корпуса ("мяха дуды", С.) плотно вставляется "перабор", деревянная трубочка (около 8 вершков длвною) с 6-тью клапаннымя отверст-вйямй на лйцевой стороне й однйм на нйжней, для большого пальца правой рукй. В головке этого "перабора", обыкновенно скрытой, находйтся”шш-чык"т крепкого пера. Вынутый йз дуды "перабор” не что яное, как опнсаная выше "жалейка”, й, подобно ей, дает целую октаву звуковпростойгаммы. НК.: Дудар, 176-7.