Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
напытавацца-туюся-туешся, несоверш. —узнавать о чем-л. посредством расс-просов (нздалека, С.) Нсл. 739. Соверш. напьпацца-аюся-аешся. Нсл. 739. Ріапы-таліся мы із сынам, зь Міколам, што ў павеце ёсьць суд на пісара. Пшчолка, Бацьк. Но. 51-52/333-334.
прапытавацца-туюся-туешся, несоверш.
1. расспрашнвать чрез расспросы. Нсл.528. Прапытўся па дарозе, ці не прапы-таешся згубы. Нсл.
2. страд. к прапытаваць,—быть выве-дываему. Нсл. 528. Коні нашы прапы-туюцца, прапыталіся. Нсл.
прапытацца, соверш. к прапытавацца 1,2. прыпыхавацца-туюся-туешся, несоверш.
1. расспрашнвая, узнавать. Нсл. 508.
Прыпытуйся na дарозе а прапалым каню, можа й прыпытаешся ў каго. Нсл.
2. открываться по расспросам. Нсл. 508. Конь мой прыпытуецца, прыпытаўся. Нсл.
прыпытацца, соверш. к прыпытавацца 1, Калі дачка ягоная каму патрэбная, дык тый і сам "прыпытаецца". НК.: Бабы, 30.
распыгавацца-туюея-туешея, несоверш.
1. каго,—расспрашнвать, Шсл. разве-дывать (, расспрашнвая, С.) Нсл. 558. Абачыў дзядзька мяне, ды давай распы-тавацца, як мы жывем. Ст. Так доўга распытаваўся, а нічога добрага не распытаўся. Нсл.
распытацца
966
пыці!
2. у каго. Калі сам ня знаеш дарогі, то распытуйся, распытайся ў другіх. Нсл. 558.
распытацца, соверш. к распытавацца 1, 2. Распытаўся ў дзяцюкоў, хто набіў майго Васіля. Ст. Распыталіся, куды людзі ходзяць. Косіч, 230.
выпытавацца-туюся-туешся, несоверш. чаго—разузнавать о чем (, выспрапшвая, С.) Нсл. 92. Выпытуйся, выпытайся ў яго праўды. Нсл. Соверш. выпытацца. Нсл. 92. •папытаць, см. под пытаць 2.
•папытацца,—см. под пытацца.
•пытлёўка-ўкі-^цы. ж.—пеклеванная мука. Шсл. Зьмяшаў пшонкі троха,
ячменю ды зьмялю пытлёўкі на бліны. Ст. •пытляваць-люю-люеш-люе; повел.-люй-люйма, несоверш. што—пеклевать. Шсл.; Нсл. 541. Павязу пытляваць пшонку ў Ноўбяла; там добра пытлююць. Ст. Прйч. пытляваны—пеклёванный. Шсл.; Нсл. 541. Скачковы дык ядуць хлеб пытляваны. Ст. Соверш. спытляваць—спеклевать. Шсл. Спытляваў троха ячменю з пшонкаю на зацірку. Ст. Прйч. спытляваны. Нсл. 611. Спытляванае жыта. Нсл.
•пытль-лю, предл. й зват.-лю, м.—пекле-ванная мука. Ксл. Расьцерлі зярняты на пытль. Іванск Чаш. (Ксл.).
•пыцП— пыці', междомет.—возглас, кото-рым прнзывают кур. Ар.
роблены
967
родзіна
•роблены,—см. под рабіць.
•рог, рогу, з рогам, на розе, зват. рожа: мн. ч. рогі, рог( рогаў), рагамі, 1. рог жнвотных. Ар.; Нсл. 564. Добра зрабіў Бог, што ня даў сьвіньні рог; яна бувесь сьвет пабала. Послов.—бодлнвой корове Бог рог не дает. Ар. Пшчала сядзіць у каровы на розе. Ар. Карове трэба рогі сьпілаваць. Ст. Уменый. ражок-ка, мн. ч. рожкі-каў. Ар.; Шсл. У баранчыка яшчэ маленькія рожкі. Ст.
2. твор. рогам, на рагу; мн. ч. рагі-гоў—угол чего-л.(с внешней стороны, вершнна угла, С.). Ар.; Нсл. 564; Ксл.; Шсл.; Гсл. Хомка прыстоіў за рогам будкі. Гарэцкі: Песьні 71. Удырыўся лобам аб рог столу. Нсл. Пакладзі на рагу пуні. Слабодка Куз. (Ксл.). Уменьш. ражок, мн. ч. ражкі-коў-ком.
3. род. рогу, на рагў, твор.рогам, мн. ч.рагг-гоў, рагом, рагі, рагамі, на рагох—угол улнцы, образуемый пересеченням ея другой. Нсл. 564; Ар. Жывець на рагу гэтае вуліцы. Нсл. Ад рогу другі двор. Нсл. Ваша хата на рагу. Гсл. Дом на рагу. Смл. (Даль). Ідзі к таму Абраму, што жывець на рагу. Ст. На тым рагу жывёць. віцебск (Ксл.).
зьбіць каму рог(рогі), олюдях—укротнть кому-л. гордость. Зьбіў яму рог. Нсл. 564.
уцерці рогі—тоже. Нсл.
•рогат-ewy, предл. й зват.-аце, м.—хохот. мгсл.; Ар.; Ксл. Рогат зь яго справілі. Кузьміно Сян. (Ксл.). Рогату нарабілі зь яго — вуй колькі! Ст. Адтуль ізноў прыляцелі гукі карагодных песьняў, рогат дзяцю-коў. зсд. Хлапцы з дружным рогатам браліся ізноў за патрэт. ЗСД. Рогатам сваім разбудзілі дзецянё. Нсл. 562.
2. ржанне. Нсл. 562. Конскі рогат чуцен. Нсл.
•рохаць-аю-аеш-ае, звукоподр. 1. о свннье: хрюкать, сзывая поросят. Нсл. 567. Сьвінь-ня рохае, парасяты гукае. Нсл.
2. выражать заметнымн знакамн снльное расположенне к кому, нлн вздохамн тоску по ком. Нсл. 567. Так і рохае па ім дзеўка. Нсл. Had дзецьмі так і рохае. Тм. Досіць табе рохаць па дзяцяці. Тм.
рохнуць-ну-неш-не, 1. хрокнуть. Нсл. 567. Штось сьвіньня рохнула ў пуньцы. Нсл. 2. быть влюблену, быть прнвязану, показывать знакн прнвязанностн. Нсл.567. Так і рохне па ёй. Нсл. Рохнуць па дзяцёх, па матцы. Тм.
•рохкаць-ае, несоеерш.—хрюкать. Ар.; Гсл.; Шсл. Сьвіньня галодная рохкае на дварэ. Ст. Рохкае сьвіньня ў сьвінарніку. Гарэцкі: Песьні 61.
•род I, роду, предл. роду, зват. родзе, м. 1. род. Увелйч. родзішча-ча, собйр., ср.—род-ня. Нсл. 564. Які ён сам, такое яго й родзішча. Нсл. Зьгінь ты з цэлым сваім родзішчам! Нсл.
2. пронсхожденне. мгсл. Наш пан знач-нага роду. Нсл. 565.
3. родственннкн, родные: отец, мать, братья н проч. Нсл. 565. Ціёсьцьуцяберод? Няма ў мяне роду. Нсл. Уменый. радочак-чку—родня, семейство. Нсл. 465. Далёка жыву ад свайго радочку. Нсл. Радочка свайго ніколі не абачу. Тм.
4. группа предметов, явленнй, понятнй н т.п., обьеднненных обіцнмн суіцествен-нымй прнзнакамн; род.
5. грам.—род. Род мужчынскі, жаноцкі, ніякі.
род людзкі—род людской, человечес-кнй.
род войска, зброі—род войск, оружня. •род II, роду, предл. й зват.-дзв, м.—урожан. Нсл. 565. Сёлета род на пйіонку. Нсл.
•родам,«знач. нареч. 1. по пронсхожденню. ніякім родам—нн конм образом. Дсл.
486(«od ’’нйкакой"). Ніякім родам ня прыладзішся. Дсл.
•родны \-ная-нае, 1. родной. Ар.; Шсл.; Гсл.; Нсл. 564. Родныя браты, а гэтак сварацца. Ст. Чаму, дзевачка, не вячэраеш у роднага татачкі? пнз, 41. Міл жа мне MOÜ родны брахнейка. НавасёлкіСтдуб.(Косіч 246).
2. родственный. Нсл. 564. Толькі сваіх родных зваў да сябе. Нсл. Усі родныя субраліся К яму. Тм. Ласкат. родненькі. Татухна мой родненькі, ці пяюць свацьці песьні? Бародзінка Стдуб.(Косіч 238). Увелйч. раднюсенькі. Татачка мой раднюсенькі, бачыла я сон дзіўнюсенькі. Навасёлкі Стдуб. (Косіч 239).
•родны II, 1. крупный(хорошего роста, С.). Нсл. 564. Родныя парасяты. Нсл. Родная пшонка. Тм.
2. плодовнтый. Нсл. 564. Родная сьвіньня па двананцацера парасят прыводзіць. Нсл.
3. плодородный.
•родзіна-ны-не, ж„ собйр.—родственннкн. Нсл. 564; Ксл. Ён зазваў усюродзіну ў госьці. Кулі Куз. (Ксл.). 3 усёю родзінаю сваёю прыцягнуўся. Нсл. У.ченьш. родзінка-нк/-нцы. Нсл. 564. Зводу няма на гэту родзінку. Нсл. Гэта ж тваяродзінка так папрыяла табе. Тм.
968
розьніць
. родзіч
•родзіч-ча, предл.-чу; мн. ч.. род.-чаў, м.— сопдеменнйк. Харужых накшых ня маем устанаўляці, толькі людзей зацных, годных, родзічаў таго гаспадарства. Стт. юз. Таковы ўрад у том вайводзтве й павеце аселаму, родзічу Вялікага Княс-тва даваці маем. Стт. 262(282). Туташняга гаспадарстеа Вялікага Княства Літоў-скага родзічам мы з ласкі нашае гаспа-дарскае... абяцуем іх дастойнасьцямі й урады апатроваці і да служб нашых на двор наш прыймаваці. Стт. 133. Маскоўскі акупант... дужэе коштам мілёнаў нашых няшчасьлівых родзічаў. Акула 7.
2. соотечественнйк. I то ўсе патомкі нашы вялікія князі Літоўскія даваці будзем павіньні толькі Літве, Русі, Жамойці, родзічам старажытным і ўраджэнцам Вялікага Княства Літоў-скага і іных земль, таму Вялікаму Княству належачых. Стт. 129.
•розгялас-асу, предл. й зват.-ace, м.—эхо, отзвук. Шсл. Як крыкнуў — толькі розгалас пайшоў па лесе. Ст.
•розка-зкг-зцы, ж.—розга. Гсл. На гэтага распусту ня трэба жалець розак. Нсл. 558(лод распуста). Уменьш. розачка-чкч-чцы. Розачкаю ня сьцёбалі. Дсл. Ь(под акафйст).
•розьмін — разьмін.
•розна, нареч. 1. отдельно, врозь(порознь, С.). Нсл. 565; Гсл.; Ксл. Розна жывуць, па адным. Лужасна Куз. (Ксл.). Жывуць браты розна. Нсл. Пакладзі розна—в разные стороны, врозь. Тм. Прыехаў мой мілень-кі позна, параськідаў падушачкірозна. Зь песьні, Ар.
2. разлдчно, разлйчным образом. Нсл. 565; Гсл. Аб гэтым розна гавораць. Нсл. Дык вось розна людзі казалі. зсд.
3. о пройзношендй—отчетлйво, разбор-чйво. Пара, маці, дачку аддаці — галасок зьмяніўся. Галасочак на лясочак; ціха мова, розна. пнз, 46.
•рознасьць-ф, ж.—разность, разлнчне. Нсл. 565. Меж нашымі паясамі ніякае рознасьці няма. Нсл.
•розны-ная-нае, 1. разный, (Косіч 73) неодйнаковый. Нсл. 565. Розныя шапкі. Нсл. Мой розны пояс ад твайго. Тм. I жылі-былі па розных месцох. Каменская в„ Навасілск. п.(Будде: Тула-Орел, 14).
2. всякйй, разнообразный, разлйчный. МГсл.; Нсл. 565. Рознага хлеба надаваў. Нсл. Розныя, розныя мукі відзець будзе. Кіт. 11266.
3. о пронзношеннн: отчетлввый, разбор-чнвый. Ср. розна 3.
• розваль-лг, ж.—довольство. Нсл. 565. 3 розвалі перабіраць стаў. Нсл. Наеўся ў розваль. Тм.
• розум-л/р, предл. й зват.-ме, м.—ум, разум. Нсл. 565; Ар.; Калышкі Лёз. (Ксл.); Шсл. Людзёў слухай, а свой розум май. Послов. Тм. Чужога розуму лыкам ня мерай. Послов.
Дукора Сьміл. (Шсл.). Зь лядашчыка м спазнаўся, з розуму спаўся. Послов. Нсл. Бяз розуму робіш. Тм. He вялікі тут трэба розум. Тм.
добры розум—благоразумйе, рассудй-тельность. Ня гневайся, мая мамка, што гуляю позна. Ой, я хаджу, я гуляю, добры розум маю. пнз.
дурны розум—неблагорозумне. Мала-да дзяўчына дурны розум мае, па садочк) ходзе, ручанькі ламае. 3 нар. песьні. Ар.
адходзіць ад розуму—лдшаться ума. Мар’яма із страху яго ад розуму адышла. Кіт. 94аб.
адходзіць ад розуму—сходйть с ума. Каторыя бы ад розуму адходзілі, ня могуць дастамэнтаў чыніці. Стг. 388.
адысьці ад розуму—сойтн с ума.
розум адходзе—оставляют умственные способностн. Ад срогасьці твае шлонкі мае трасуцца, розум адходзіць. Кіт. 94а8. •розьніца-цы-цы, ж.—разлйчне, (Нсл. 565) разнйца. Гсл. Вялікая розьніца меж ім і табою. Нсл. Ну, якая тамацькі розьніца? Карма Куз. (Ксл.).
•розьніцца-нюся-нгй/ся, несоверш. ад каго, 1. отделяться. Нсл. 565. Ня розьніся ад нас. Нсл. Соверш. выразьніцца, ад каго—отде-лйться от обіцего, целого(выделйться, С.), отстать. Нсл. 93. Вы ад нас выразьні-ліся, дык вам і дзела да нас няма. Нсл.
2. зь кім,—прнходнть в несогласйе, ссорйться. Нсл. 565. За што вам розьніцца міжсоб? Нсл.
парозьтцв,а-нюся-нішся. Деепр. наст. вр. парозьніўшыся, 1. соверш. к розьніцца I,—отделйться. Нсл. 565. Падводы парозь-ніліся ў дарозе. Нсл.
2. соверш. к розьніцца.
3. прнйтй в несогласйе, поссорйться. Нсл. 565. Нізашта парозьніліся. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
