Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•радавацца Yl-дўюся-дўешся, несоверш. —чередоваться. Нсл. 571. Радуйцеся, госьцікі, гарэлкаю. Абрадаваліся, дзя-куй! Нсл. Соверш. абрадавацца. Нсл. 571, сделать что-л. по очередй, по порядку. Дсл. Абрадаваліся мы ўсі сена вазіць — работы шмат і ўсім стала вазіць сена. Дсл. Соеерш. дарадавацца-дўюся-дўешся —дойтй по ряду(по очередй, С.). Нсл. 142. Дарадуюцца й да мяне, няхай радуюцца. Нсл.
•Радаўніца-цы-цы, ж. — Раданіца. Ар.; Ст. •радкі-кая-кое, 1. редкнй. Вял.
2. жндкнй. Нсл. 570. Радкая пераз ложку каша. Нсл. Капуста сядні радкая. Тм. Ср. cm. рэдшы—пореже. Нсл. 746. Тваё рэдшае палатно, чымся маё. Нсл. Рэдшае са-джэньне капусты ляпей. Нсл. Прее. cm. найрэдшы—самый редкнй, редчайшнй. Уменьш. радкавы, 1. редковатый. Нсл. 570. Тваё палатно радкавае супроці майго. Нсл.
2. жндковатый.' Нсл. 570. Каша сядні радкавая. Нсл. Хлеб радкавы. Тм. Ласкат. рэдзенькі. Ар. Увелйч. радзюсенькі, 1. очень редкнй, Нсл. 570. совершенно редкнй. Радзюсенькі лес зрабіўся. Нсл.
2. очень жйдкйй, Нсл. 570. совершенно жндкйй. Kama радзюсенькая. Нсл. Нареч. рэдка, 1. редко. Ар.
2. ЖЙДКО. Ср. cm. радзей. Ар. Уменьш. радкава. Ласкат. рэдзенька. Ар. Увелйч. радзюсенька—очень редко, Нсл. 570.
совершенно редко. Радзюсенька пры-яжджае сюды. Нсл.
• радно-на, ср.—полотно, пнз. холст худшего качества. Шсл. Сяголета благі лён: увесь пайшоў у радно. Ст. Наткала нейкага радна ды яшчэ хваліцца. Ст.
•раднее, соверш. параднела, безлйч.—уста-новляется лучшнй порядок. Нсл. 571. За новым аканомам у насраднее, параднела. Нсл.
•радня-ні-ні, ж.. собйр. 1. родственнйкй (родня, Ар.). Ксл.; Ар. Радня раднёй, ашто варта, дык варта. Навікі Віц. (Ксл.).
2. родственнйк, родственнйца. Ён жа табе не радня, што ты яго поіш. Ст. Гэткае радні ў мяне шмат знойдзецца. Ст.
•раднік—советннк. мгсл.
•радны-нігя-ное, 1. тканный нарочйто рядамн. Нсл. 571. Радны мех. Нсл. Радная посьцілка. Нсл.
•радны U-ная-нае, 1. могуіцнй посове-товать, Гсл. благосоветлнвый. Нсл. 544. Ён чалавек радны, яго можна паслухаць. Нсл.
2. член какой-л. "рады”. Гсл.
•радны III, 1. порядочный, честный,
рады
978
радзі'нны
чннный; согласный с установленым порядком, законамн. Вон ня радным абычаям, ня водле права Майдаборскага сягнуўся на маю чэсьць. Судовыя акты хуі стг.(Барысёнак: Адвакатура, 95). Нареч. радна, 1. порядочно.
2 . степенно, чннно.
•рары-дая-дае, мн. ч.-дыя-дых—рад. Войш. I рады я, што зь ім я зноўку. Лойка: Л. песьня. Вышла Ганутка на вуліцу радая, шчасьлівая. Марціновіч(Беларус Но. 159). БылІ абодва радыя. Дзьве Душы, 16. Пашлі мы двору такія радыя. Смал. (Дсл.). Увелйч. радзкісен ькі—радёшене к(радёхоне к, С.). Нсл. 544. Радзюсенькі будзеш із пушнага хлеба. Нсл.
рады ў гады—очень редко. іг.
•раёк, райка, мн. ч.-йкі-коў-ком-кі-камі-кох, м.—коробка для пчелнного роя, Гсл. маточннк, в котором до временн держат пчелнную матку, чтобы не ушла нз улья. Нсл. 544.
2 .—см. под рой.
• радзеньне-ня, предл.-ню, ср. 1. совето-ванне. Нсл. 544. Нічыйго радзеньня ня хоча слухаць.
2. зь кім, отгл. ймя суір. к радзіцца зь кім—совеіданне.
•радзячы-чая-чае—рождаюіцнй. Шука-ем тавару не ляжачага, а радзячага (кажа сват, прыехаўшы ў сваты). Кот. 202. •радзГха-гхі-ісе, ж. —(женіцнна недавно роднвшая, С.) родальннца. НК.: Очеркн, 144; МГсл.
•радзіма-.мы, ж.—семья (в особенностн с точкн зрення детей н внуков). Ой з чаго пазнаць красну дзевачку, што яна сіраціна? Двор невялік і збор нееялікх няма радзімы да палавіны — няма роднага таткі. Горц. (Кот. 209). У полю крыніца, вада высыхае. У крыніцы высхне, то ў рэчцы прыбудзе, пакуль матка жыва, мне гасьціна будзе. Памер ацец, маці — уся мая радзіма, а я засталася бедна нешчасьліва. Моўчадзь Слон. (Л.Б.У., Но. 1526). Бадай ця, малойчык, ліхая гадзіна — выраклася мяне ўся мая радзіма'. выракае ацец і родная маці, празь цябе, малойчык, мушу паміраці. Нз нар. песнн, Аш. Ой жыла гадочак я, жыла і другі, а на трэйці гадочак зажурылася, к мамачцы ў госьцікі захацелася. Дзе мяне мама пераймаць будзе?Чым мяне мама частаваць будзе? Пераймаць будзе за новым дваром, частаваць будзе мёдам a віном. Ой вырву я рожу кветку і пушчу на воду: плыві, плыві, рожа кветка аж да маго роду. Плыла, плыла рожа кветка, пры беражку стала. Ішла маці ваду браці, тую кветку ўзяла-. ці ты мая дачушачка, сем нядзель хварэла — чаму гэта рожа кветка па вадзе зьбялела? — He хварэла, матуленька, ні дня ні гадзіны, стужылася, знудзілася без свае радзІМЫ. Нз песнн.
•радзім(н)а-мы, ж.—родные, родня. Пазвалі на бяседу ўсю радзіму. Лядцо Пух. (Шсл.). Мая радзіма і п ’е і гуляе, горанька ня знае. Нз нар. песнн. ’’He чакайце мяне ў хаце, час прыйшоў мне паміраці”. Ой, сканаў Габрусь у чужыне, жаль учыніў сваей радзіме. Гарун: Габруська. Яна ж сама, здаецца, працавала ў лячэльні хвэльча-рам, бо заўсёды, калі суседкі расказавалі ёй пра хваробу каго-лень у іхнай радзіме, казала ім коратка палацінску. "Можа фіброз... Юхневіч(Б. Ускалось, 1955, Но.5, 7). У суседзкай гасподзе ня стала цэлай радзімы. Тм. 8. Расстраляюць. ён і яна зь нядобрым вадзіліся — казалі пра тую радзіму. Тм. I ў Сымонкі прад ачыма ўсталі родныя куты, хата бацькава, радзіма, грушы дзікія, платы... С. Музыка, 173. Уменьш. радзімка-мкі-мцы—семейка. Ці я была ў лузе не калінка, ці я ў роднай мамкі не дзяўчынка. Памер ацец, маці ’ уся радзімка, засталася я мала ды сірацінка. Новы песеньнік, 49. Я да свайго роду, хоць па шыю ў воду, я да свае радзіманькі хоць цемнай гадзінанькі. Л.Б.У., Но. 1520. Ой толькі сесьці дый паехаці, радзіму разжаліці... Ня так радню, як радзімачку, а як родную маці... Гарэцкі: Нар. песьні, 26. Сыботухна нядзелюхне гадзіла, субралася Малан-чына радзіма'. прыехала сямёх дзядзек ды на каравай... прыехала сямёх цётак ды на каравай... прыехала сямёх братоў ды на каравай... прыехала сем сёстраў ды на каравай. Жоват будзе, прыгож будзе ды наш каравай. Гарэцкі: Нар. песьні 14.
•радзімец-мг^а, предл.-мцу, зват.-мча, м. 1. какая-то болезнь, пнз. падучая болезнь. Гсл.; Нсл. 564. Каб цябе радзімец выцяў, ды не адпусьціў, як ты мяне выцяў. Нсл. 564. Каб цябе радзімец забіў. Гсл.
2. детская болезнь, состояіцая в конвуль-снях. Нсл. 564. Радзімец non наш вычытуе. Нсл.
•радзГмы-мая-мае, 1. прнродный(врож-денный, С.). Нсл. 564. Радзімы знак на лобе. Нсл.
2. родной. Нсл. 564. Радзімы мой брат. Нсл.
3. наследственный. Нсл. 564. Радзімае маё адабралі ад мяне. Нсл.
•радзімы знак—родннка. Ар.; Шсл. У яго на руццэ радзімы знак. Ст.
• радзі'на-ны-не, ж., област.—семья. Сма-ленш(Д. сборннк ІУ, 173). Чужая радзіна абсела. Косіч 250. Піла б я, гуляла, ды няма зь кім. Уся мая радзіна на Украіне. Смал. п. (Дсл.). Зьбералася ўся чужая радзіна. Дсл.(под абсядаць). Уменьш. радзінка-wxi-нцы, ж. На Варачку ўся радзінка глянула. Косіч, 250. Уменьш. радзіначка-чкз-чцы. Добрая гадзіначка з усёю радзіначкай. Косіч 241.
•радзінны-ндя-няе—свойственный ”ра-ддінам,\ Нсл. 564. Радзінны пернік. Нсл.
радзіны
979
нараджаць
• радЗІНЫ-НОЎ, едйнств. ч. нет. 1. роды, рожденйя(родйны, С.). Ар.; Ксл., время разрешення женіцйны от бременй. Нсл. 564. Бог радзіны нам даў. Нсл. У іх радзіны Сьцяпаніха сына радзіла. Глебаўск Сян.
(Ксл.).
2. роднны, празднованйе родов, обряды прн нйх. Ар.; Шсл. Кума абразілася — будзем гуляць радзіны. Ст. У нашай ІІацярыны штагод хрэсьбіны й радзіны. Послов. Ціганка "Беларусь”, 1959, Но. 2.
3. посылаемый от родйльнйцы пряндк йлй подобное к знакомым. Нсл. 564. Кума радзін прыслала, сына Бог даў. Нсл.
•радзівы-вая-вде—радетельный, (Гсл.) усердный. Нсл. 544. Радзіваму работніку няма чаго дапамінаць; ён сам ведае, што трэба. Нсл.
•радзіць I, раджу, радзіш, радзе; повел. радзь, радзьма, несоверш.. каму, 1. совето-вать. Ар.; ПНЗ; Гсл.; Нсл. 544; Ксл. Як ты Імне радзіш, парадзіш, ехаць імне ай не? Нсл.
544. Мы яму радзілі. Вішні Выс. (Ксл.). Я нікога ня вучыў і на дабрую раду ня радзіў. Кіт. 6165. Соверш. зарадзіць, зараіць —дать совет(посоветовать, С.). Нсл. 182. Імне зарадзілі кроў пусьціць. Нсл. Зараіць лек. Нсл. См. зарадзіць(под радзіць). Соверш. йарадзіць—дать совет, посоветовать. Нарадзіць майстроў. Нсл. Нарадзіць лек. Тм. Соверш. прырадзіць—несколько убе-цйть, советуя. Прырадзілі людзі ад каўтуна ня піць піва. Нсл. Соверш. урадзіць —убеднть, советуя. Хто табе гэта ўрадзіў зрабіць. Нсл. 663. Ты ж сам імне гэта ўрадзіў. Нсл. 70.
2. (сабе?) каму у чым,—стараться о зредствах в трудных обстоятельствах. Нсл, 544. Усякі сабе радзіць як найляпей аў ’этай бядзе цяжка дарадзіць. Нсл. Соверш. дарадзіць—прййскать средство к отст-раненню чего-л. Нсл. 141. Сам сабе не дараджу. Нсл. Нічым ты імне не дара-дзіш. Нсл.
•радзіць II, раджу, радзіш, радзе, несо-верш., nepex. 1. обладая властью, правнть, управлять. Парсуну пачэсьлівую, згод-ную, каторая ж бы магла радзіць і ужытачна быці, маем давацЦна духоўны ўрад). Прывілей Вял. Князя Казімера. Болый за духоўных сьвецкія радзяць і справуюць і ня воўцы за пастырмі, але пастыры за аўцамі йдуць. ’’Апісанньне й абарона сабору Берасьцейскага." 1597 г. ПІСЬМО СЬвятое на сваю волю кіруюць, ня хочачы меці над сабою старшага... але ўсі тут на зямлі хочуць радзіці. "Антырызье” 1599 г.
2. прйспособлять что-л. к чему-л.
радзіць кросны й т. п.—прйспособлять ткацкнй станок для тканья, т.е. устано-вйть его, навйть пряжу й прдспособнть для тканья. Mix. Кросны радзіць таксама трэба ўмець. Mix.
радзіць стрэльбу—прйспособнть ружье к употребленйю. Ляксандра стрэльбу радзІЦЬ. КозінаПуц.(Халанскнй121).
зарадзіць, соверш., nepex. 1. завестн порядок, Нсл. 184. распоряднться. Рабі так, як зарадзілі. Нсл.
2. прнспособйть. Mix. Гэта дзяўчына сама й красён ня можа зарадзіць. Mix. Замуж хоць у пятніцу, а красён зара-дзіць НЯ ўмее. Mix. Деепр. наст. вр. зара-джаны, 1. учрежденный, постановлен-ный, Нсл. 184. такой, о котором поступдло распоряженйе. Рабіць трэба, як зара-джана. Нсл.
2. прнспособленный. Соверш. выраджаць —снарядйть.
выраджаць-аю-аег«-ае, несоверш.—сна-ряжать. Ня родны бацька аддае(замуж), ня родна маці выраджае, ня ўвесь род зьбірае. Пісараўка 1мгл.(Сержп.: Отчет, 8).
парадзіць, 1. соверш. к радзіць I, посо-ветовать, Шсл.; Ар.; Растсл. дать совет, помочь советом. Гсл. Мусіць нехта разумны яму гэта парадзіў. Ст. Татухна мой да ты родненькі, парадзь імне ты парадачку. Водзьвінка!мгл.(Косіч 240)
КНІГІ ОНЛАЙН
