Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
не раўнуючы, деепр. наст. вр. 1. не сравннвая с кем-л., не прнменяя, нсклю-чая, Нсл. 336. не беря в сравненне, не допуская мыслн с сходстве, о подобнн, о повтореннн. Гсл. Ня варта ўвечары казаць, бо, не раўнуючы, таксама якое ліха прыдасца. Гсл. He раўнуючы нас із табою. Нсл. Яму руку адрэзалі, не раўнуючы, як калода. Ст. Ср. ня тут кажучы.
2. не ровен час, всё может случнтся. He раўнуючы, ты вымавішся, то што тады будзе? Нсл. 336.
не раўнуючы часу—говорнтся в предо-сторожность худых последствнй от воспомннання о каком-л. несчастном случае. Нсл. 336. He раўнуючы часу, перакінуўся так дый уваліўся ў студню. Нсл. Соверш. прыраўнаваць, (Скар. П Ц.: прнровнавая)-нўю-нўеш-нуе; повел.-нўй-нўйма да каго—сравннть. МГсл.; Ар.
Прыраўнаваў малога к старому. Нсл. 509. Твае бацькаўшчыны да мае прыраўнаваць нельга. Шакун: Сьлед, 3.
раўнаваньне-ня, предл.-ню, 1. выравнн-ванне. Раўнаваньне зямлі. Нсл.
2. уподобленне, сравненне. Гсл.; Нсл. Меж іх няма ніякага раўнаваньня. Нсл.
абраўнаварь-нўю-нўеш-нўе, соверш., перех.
1. сделать что-л. ровным. Дсл. Троху абраўнавалі зямлю. Дсл.
2. подвестн к одной мере, уравнять, Нсл. 352. сделать ровным, одннаковым. Дсл. Абраўнаваць, абраўнаць муЖыцкія пало-сы. Нсл. Абраўнай гэтыя бярнушкі, дошкі. Нсл. He абраўнаваў Бог ні гор, ні далін, НІ добрых людзёў. Дсл. Деепр. наст. вр. абраўнаны—уравненный, доведенный да равенства в отношеннн к другнм подоб-вым предметам. Нсл. 352. Абраўнаныя палосы. Нсл. Абраўнаная павець. Нсл. Отгл. ймя спц. абраўнаньне-ня, предл.-ню—урав-ненне, установленне среднны между двума нлн более неровнымн предметамн. Нсл. 352. Абраўнаньне дашчок. Нсл.
Абраўнаньне поля меж сялянамі. Тм. Абраўнаньне падзелу зямлі. Нсл. Соверш. параўнаваць, 1. соверш. к раўнаваць 2, подвестн под одну меру. Деепр. наст. вр. параўнаваны—уравнённый. Нсл. 474. Па-лосы, зьмены параўнаваны. Нсл. Стаўпцы параўнаваны. Тм.
раўнавацца
998
рачкох.
2. уравнять(многйе, многйх), сделать ровным, одйнаковым. Хто арэ, хто барануе, усіх Бог параўнуе. Поговор.
•раўпавацца-нўюся-нўешся, несоверш., да каго, к каму, 1. становвться в уровень с кем-л., Нсл. 563. быть йлй счйтэть себя равным кому-л., равняться з кем. Што ты раўнуешся, прыраўнаваўся к імне? Я стары, а ты блазан. Нсл. Соверш. прыраў-навацца-нўюся-нўешся. Нсл. 563—срав-нйться. Прыраўнавалася сьвіньня да каня, ды шэрсьць не такова. Послов. Нсл. Соверш. прыраўнацца, (Скар. II Ц.) — прыраўнавацца. Соверш. параўнавацца —быть уравнену друг с другом(говорйт-ся о многйх, С.). Нсл. Крый абы якім дорам, толькі б не кароткім; расьлей параўнуецца страха пілою. Нсл. Соверш. пазараўнавацца—быть прйведену(в мно-гйх местах, С.) к одному уровню(о земле в рытвйнах й кочках). Нсл. На лузе ад паводак усі ямы пазараўнаваліся. Нсл.
2. прнблнзнвшнсь, оказываться наравне, рядом с кем-л., равняться.
3. сравннваться. Нсл. 563. Дзе табе блазну раўнавацца, зраўнавацца з імною. Нсл.
зраунавацца-нўюся-нўешся, соверш. к раўнавацца 2, прнблнзнвшнсь оказаться наравне, рядом с кем-л. Здаганяе, хоць і мусам, зраўнаваўся што рабіці! Гарун: Кан. Паўлючонка. Карэта зраўнавалася зь першым змоўнікам. Агнявіца(Беларус, Но. 71). Едзе пан малады, параўнаўся з імной. Барадзінка Імгл.(Косіч 291).
•раўня-ні-нг, ж.—ровня. Ар.: Шсл. Ён табе не раўня. Шсл.
•раўнядзіна-ны-не, ж.—ровное поле. нк.: Очеркн, 441.
•раўнядзь-дзг, мн. ч„ род.-дзяў, ж.—ровная гордзонтальная плоіцадь, нк.: Очеркн, Но. 450. равнйна. Ксл.; мгсл. Во дзе раўнядзь! Няма дзе ўперціся ў горку! Гарывецк Сян. (Ксл.). Паезд лёгка імчаўся па раўнядзі сярод чорных кучак хат. Дзьве Душы, ю. 2. мат.—плоскость.
•раўняк-яга, предл.-якў, зват.-яча; мн. ч.-КІ-коў-ком-коў-камі-кох, обіц.—ровня, ров-неый. Ксл. Мы раўнякі ЗЬ ёй. Стаішча Чаш. (Ксл.).
2. прнходнть, становдться в уровень. Нсл. 564. Хлопчыкі твае раўняюцца, як бы адналеткі. Нсл.
зраўняцца, соверш. к раняцца 2.
•раўніна-ньі, мн. ч. раўніны-наў, ж.—рав-НйНа. МГсл.; Ар.
•раўшць-ню, несоверш., перех.—делнть на равные частй, Смаленшч. Бельск. п. (Дсл.) уравнйвать.
•раўсьці', Ар., раўці, Шсл.; Пск.(Неропольскнй), рэўці. Нсл., равў-вёш-вёць-вём-віцё; прош. вр. роў, раўла-ло-лі, 1. о жйвотных—реветь Ар.; Гсл.; Нсл. 562; Шсл.; Пск.(йерогюльскмй). Вол равець, хіба кроў абачыў. Ар.,—вздавать звукй, похожде на рев жйвотных, реветь. Вецер, злозя прагавіты, роў. Гарун: Казка.
Прымелі, білі навальніцаю, пагрозьліва раўлі. Крушына(3ьніч, 1952, Но. 20, 5).
2. рыдать. Нсл. 562. Досіць табе рэўці, як карова. Нсл.
3. о жйвотных.—йздавать громкне, угро-жаюідйе звукй, рычать. Мядзьведзь перастаў раўсьці. Я. Г-кі: Лемантар, 78.
зараўсыц-равў-вёш-вёць, соверш. 1. заре-веть.
2. начать рычать, зарычать. Як ухапіла яе, як зараўла — ня знаць, куды яна й дзелася. Погар(Афанасьев, II, 1914, 195).
•раўчак,—см. под роў.
•раўчак-ака(ПНЗ; Растсл.), предл.-акў; мн. ч. раўчакі-оў-ом-і-амі-ох, м„ уменьш. к роў I—небольшой ров. Нсл. 564. Повен раўчак вады. Нсл. Дарога йдзець пераз раўчак. Нсл. Раўчака ня мінеш. Нсл.
2. канава. мгсл.
3. овраг. Ксл.; Гсл. У рове цячэць ручай. Лужасна Куз. (Ксл.).
сухі роў—безводный овраг. МГсл.
4. балка(ложбйна, образованная талымй й дождевымй водамй русло высохшей рекй; длйнный овраг, С.). мгсл.
•раца \-цы-цы(рацыя, Нсл.), ж. 1. прйчдна, (Нсл. 561) резон, Шсл. обоснованйе, осно-ванне. Бяз жаднае з майго боку рацыі напаў на мяне. Нсл.
2. прчтезанйе. Нсл. 561. Якую ты маеш да мяне рацыю? Нсл.
бяз дай рацы — бяз дай прычыны. Шсл. 3, 246. Нашто абмаўляць чалавека бяз дай рацы. Ст.(Шсл. 39). Што за чалавек — ка ўсякаму чэпіцца бяз дай рацы. Ст.
•раца, рацыя II, устар.—поздравйтельная речь. Нсл. 561. Жнеі жыта дажалі і рацыю пану сказалі. Нсл. Рацыя, рацыя, капуста гарачая. Поговор. Нсл.
•рачок-чкя, предл.-чкў, зват. рачку; мн. ч„ дат.-чком, мн. ч„ предл.-чкох, м. 1. палочка с расіцепленным концом: для швырання вверх камушков — короткая й для снймадя плодов — длннная. Шсл. Урачок дык я высака пушчаю каменчыкі. Ст. Так не дастаць вішняў — трэба рачком. Ст. •рачадзь-дзі, мн. ч.-дзі-дзяў, ж.—старое русло рекй(вообіце русло рекн, С.). Ксл. Вуткі купаліся ў рачадзі. Вішкавічы Чаш. (Ксл.).
•рачанцы-оў>, м. 1. двенадцать дневных срок co дня рожденйя. Ксл., определенное чйсло дней от рожденйя, до йстеченйя которых за грех счйтают употреблять в Пйіцу молодых ЖйВОТНЫХ. Нсл. 567. У нядзелю ў мяне вясельле, а майму бычку яшчэ рачанцы ня вышлі, дык я цяпер купіў, а табе свайго прадам. Вядрэнь Чаш. (Ксл.). Яшчэ рачанцы цяляці ня вышлі, a яго зарэзалі жыды. Нсл.
2. срок очйіцення после родов. Гсл.
•рачком, нареч.—ползя подобно раку, на четвереньках. Нсл. 561. Рачком дапоўз да маткі. Нсл. Дай, Божа, туды тычком a
рачыкі
999
абразаць
адтуль рачком. Послов. Нсл. См. чацьвя-рыцай.
• рачыкі-каў, едйнств. ч. нет.—горец аптеч-НЫЙ, раст. Гсл. См. ракавы шыйкі.
• рЭГІ-гаў, едйнств. ч. нет.— ГЛубоКйЙ, расКаТйСТЫЙ XOXOT, НК.: Очеркн, Но. 126, Но. 483. гогот.
• рэха-ха, предл. рэсе, ср.—ЭХО. Ар.; Шсл.; МГсл.; Купала. Ці не майго маленства гэта рэха і сядні басанож бяжыць па лесе. Лойка: Л. песьня. Загукбла рэха. Жылка, 30. Лесавік рагоча на сухой елцы, аж рэха йдзе. Я. Г-і: Казкі, Но. 2, стр. 5. Па лесе пакацілася рэха. Ст. Адгукніся рэхам ЗвОНКІМ, песьня. Лойка: Л. песьня. ЯшчЭ НЯ сьціхла рэха. Бацьк., Но. 39(573-574).
•рэхва-вы, дат.. предл.-ве, ж.—железный обруч на втулке, Ксл. небольшой желез-ный обруч, надеваемый на колесную стугшцу, а также на конец палкй, руко-яткн й проч. для скрепленйя йх. Шсл.; Ар. Рэхва не дзяржыць, кола можа раськя-піцца. Сукрэмна Сян. (Ксл.). Уперад трэба рэхвы набіць на колы, тады стаў іх сушыць, а так паськяпаюцца. Уменьш. рэхвачка-кг, дат., предл. рэхвачцы. Шсл.; Ар. Рэхвачку набіўна полаз, каб не ськяпаўся болей. Ст.
•рэдалі-ляў, едйнств. ч. нет.—большая телега с решетчатым яіцйком, служйт для возкй снопов сена. Ксл. Снапы ўкладалі на рэдалі й вазілі на ток. Санікі Беш. (Ксл.).
•рэдкая рэч—редкость. мгсл.
•рэдчас, нареч.—нногда. Буда. А найгорай, што ехалі лугамі, польнымі дарогамі, дзе толькі пастухі рэдчас праходзяць із СваІМІ стадкамі. Жамойда(Б. Ускалось, 1954, Но. 4, стр. 18). Аб ім мала чуваць, рэдчас друкуецца ў Маладняку(Б. Ускалось, 1954, Но. 4, 36). Kanae м і назіраем, як хінуцца й ломяцца сьцебельля жыта, як рэдчас над галавамі прасьвішча гармат-ная куля. Вольны(Б. Ускалось, 1954, Но. 4, стр. 19).
•рэя, рзі, дат.. предл. рЭІ, ж.—ОВЙН, (Гсл.) рнга. Ксл. У рэю завязі снапы. Кукава Меж. (Ксл.). См. ёўня.
•рэДЗІЦЬ-джу-дзІШ-дзе, несоверій., перех. —делать редкнм, прорежйвать. Ксл. Надабе йсьці ў школку сеянцы рэдзіць. Дабрыгары Беш. (Ксл.).
• рэяць,— . Каб нашыя штандары,
дзе б яны ні разьвяваліся на гэтым сьвеце, рэялі адзін каля аднаго, памагалі гэтым дзвЯНЬНЯМ. Некрашэвіч(Асьвета, 1929, Ho. 11-12, стр. 21).
»рэдзь-дзг-дзяў, 1. раз. Гсл.; Нсл. 570. У дзьве рэдзі болей.(Дзьве рэдзі болей, С.). Нсл. Яму даў у дзьве рэдзі меней. Гсл. Тут жа было ў сто рэдзь горай, чымся ў батракох. Гарэцкі: Песьні, 83.
2. крата(доля, Гсл.). Гсл.; Нсл. 570, еднннца как часть целого. Ксл. Адну рэдзь вазьмі гарэлкі а тры рэдзі воцту. Нсл. У тры
'рэдзі скруці вяроўку. Нсл. У тры рэдзі скруці нітку. Гсл. У шэсьць рэдзяў віў бізун. Слабодка Куз. (Ксл.).
3. часть йлй доля целого. Нсл. 570. Злажыла хустку ў чатыры рэдзі. Нсл. У дзьверэдзі складзі палатно. СлабодкаКуз.(Ксл.). Выняў у колькі рэдзь складзеную паперку. ЗСД 255. См. столка.
4. очередь. Гсл.; Нсл. 570. У другую рэдзь паедзеш ты, а я ў дварэ застануся. Нсл. См. pad 2.
рэдзь у редзь—очень редко. Нсл. 570. Рэдзь у рэдзь бывае ў нас. Нсл.
•рэдзька-дзькг-дзьцы, ж.—редька. Ар. Едінств. ч. рэдчына. НК.: Очеркн, 421.
•рэдзькаўка-ўкі-ўцы, ж.—реднска.
•рэз, рэзу, предл.-зе, м.—полоса пахоты йлй сенокоса, Шсл. короткая полоса, часть пахотной землн, Гсл. часть пахот-ной землй йзвестной меры. віленш., Гора-дзенш., Віцебш., н Менш.(Нсл. 571). Заднаго рэзу набраў пудоў пяцьдзясят сена. Ст.
Добрае жыта на маім рэзе. Вяжышча Беш. (Ксл.). Тры рэЗЫ ЗЯМЛІ Заняў. Нсл. Уменьш. рязок-зка, предл.-зку; мн. ч.-зкі-зкоў-зком, мн. ч„ предл.-зкох, м. Шсл. Добры яму лучыў разок: вазоў пяток даець сена. Ст. Яшчэ засталося скасіць адзін разок у Быст-рыцы. Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
