Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. пушнстая зелень на засеянном поле. Нсл. 568. Руна ў варуд ня мераюць. Послов. Нсл.
•рўнець-ею-ееш-ее, несоверш.—о всходах засеянного хлеба: становнться пушн-стым. Жытарунее. Нсл. На касьцёх там іх калгаснае рунее жыта. Падсон^чны: Дыктатару. Соверш. абрўнець—стать пушн-стым. Нсл. 352. Жыта абрунела. Нсл. Соверш. зарунёць, 1. стать пушнстым.
2. перен. Дух надзеяй зарунеў. С. Музыка,274. уруневаць-нюе, несоверш.—оперяться зеленью. мгсл. Соверш. урўнець, о всходах: стать (совершенно, С.) пушнстым. Нсл. 568. Жыта ўрунела добра. Нсл.
•рўністы-тая-тае, 1. о пушнстых жн-вотных: густошерстный, мохнатый. Нсл. 568. Руністы казёл, баран. Нсл.
2. о всходах хлеба: пушнстый. Нсл. 568. Руністы ячмень. Нсл. Руністая пшонка. Тм.
•рунь-ні; мн. ч.-ні-няў, ж.—ВСХОДЫ, МГсл. перье, лжтье зеленого на корне хлеба, Нсл. 568. ознмые ВСХОДЫ. Ар.; Ксл.; Шсл.; НК.: Очеркн, Но. 864. Добрая рунь парасла. Ст. A якая добрая рунь была ўвосень! Навію віц. (Ксл.). Рунь на жыце прыгожая. Нсл. Ад сухот п ’юць жытную рунь, адтапіўшы. Нсл.
•рўпасьлівы, -вая-вае—заботлнвый(ста-рательный, вннмательный, С.)- Шсл.
Рўпасьлівы гаспадар ня ўпозьне свае сяўбы. Ст.
•рўпасьць-ір', ж,—заботлнвость (стара-тельность, С.). Шсл. Рупасьці няма ў яго ані. Ст.
•рўпата-аты-аце, ж.—заботлнвость, (Гсл.; Нсл. 569) старательность, вннмательность. Ня будзе пасыіеху ў рабоце, калі рупаты няма. Нсл.
•рўпата-аты-аце, ж.—забота, сосредо-точенность мыслей на нсполненнн чего-л.( на удовлетвореннн какой-л. потреб-НОСТН, С.). МГсл.
•рўпатлівасьць-гр, ж.—рвенне, усердне, старанне. Мець рупатлівасьць ніколі ня шкодзе. Нсл.
•рўпатлівы-ая-ае—заботлнвый, (Косіч 38; Нсл. 569) усердный, старательный. Другая рупатлівая(прплежная) баба садзіцца за прадзева — баба мала сьпіць ночы. Дсл. 164. Рупатлівы чалядзін не чакае зацеву. Нсл. "Рупатлівым людзём цяжка кара-таць даўгія ночы". Косіч38. Рупатліваму гаспадару час дарагі. Нсл.
•рўпе, безлйч. Ксл., Пск., Тверск. (Даль), 1. беспоконт, заботнт, Ар.; Ксл. беспоконт мысль, желанне; хочется. Нсл. 568. Табе рупіць сказаць. Нсл. Яму нішто нярупіць. Ст.
2. опасность беспоконт, очень думается, Нсл. 568. тревожнт. Ксл. А імне ўсё рупіць, што майго доўга няма. Рыбчына Сір. (Ксл.). Вы гуляеце, а імне аб дварэ рупіць. Нел. Соверш. адрупіла, безлйч.—перестало хо-теться, отпало желанне. Нсл. 379. Дужа хацеў ехаць, а цяпер адрупіла табе. Нсл. Саверш. зарупе, прош. вр. зарупіла, безлйч. —почувствуется потребность, Ар.; Нсл.; Дсл. 249. прнспнчнт. Шсл. Зарупіла табе ехаць у такую нягоду. Нсл. Зарупіла табе ізноў пабегчы на вуліцу. Ст. Соверш.
зрўпіла, безлйч.—захотелось. Нсл. Яму зрўпіла так борзда ехаць. Нсл. Соверш. перарўпіла, безлйч.—перехотелось(пере-стало беспоконть, подмывать, С.). Нсл. Яму ўжо перарупіла ехаць. Нсл. Соверш. прырупіла, безлйч.—прнспнчнло. Яму прырупіла туды йсьці ў такое нягоднае надвор’е. Нсл. 568. Соеерш. узрўпіла, безлйч. —внезапно(снльно, С.) захотелось. Нсл. Узрупіла табе ехаць сядні, заўтры паедзеш. Нсл.
•рўпесьнік-іка, предл.-іку, зват.-іча, м. —заботннк, Шсл. заботлнвый, стара-тельный человек. Які зь яго рупесьнік, калі ён вечна сьпіць. Крамяні Пух. (Шсл.). •рўпесьлівы-вая-вае — рупасьлівы. іг.
•рўтрь-плю-піш-пе, несоверш., у каго, 1. беспоконть, (Растсл.) понуждать, МГсл.; Нсл. 569. побуждать. Нашто табе яго рупіць? Як хоча, няхай сабе так і робе. Нават агоўтацца ей не дае, рупіць зьбірацца, капотку ўзьдзяе. Гарун: Варажба.
2. заботнть. Імне рупіць твая доля. С. Музыка, 247. Соверш. парупІЦЬ—ПОбвСПО-конть, понуднть(побуднть, С.). Нсл. 569. Ты парупіў мяне так рана ўстаць. Нсл. •рўпІЦЦа, Ксл., Пск., Тверск. (Даль)-плЮСЯ-пішся, несоверш. праз каго-што, або аб чым, — беспоконться, заботнться о чем-Л. Ар.; МГсл.; Нсл. 569; Ксл.; Шсл.
дарўпіцца
1005
парушэньне
Я адзін руплюся аб усіх вас. Нсл. Чалавек усё рупіўся, стараўся, каб ляпей жыць. Ст. Матка рупіцца аб Янку. Хадулава Куз. (Ксл.). Хто сам ня рупіцца, у таго скура лупіцца. Послов. Рапан: Прык. 106. Каб аддаць, надта рупіцца ня трэба. Гарун: Шчасьце М. Навальніца пераняла Бобіка на ўзьлесьсю, як рупіўся да свайго невялікага бараку ў гушчару. Шакун: Сьлед, 19. Соверш. дарупіцца—прежде(побеспо-койться, С.) позаботйться. Нсл. 142. Самне дарупішся зрабіць, а трэба напомнець. Нсл. Ледзь ты дарупіўся прысьці. Тм. Соверш. зарўпіцца—забеспокойться, на-чать заботйться. Шсл.; Дсл. 249. Зарупіўся наш гаспадар, каб дзе грошы дастаць. Ст. Зарупілася я двору йсьці. Дсл. Соверш. нарўпіцца, 1. позаботйться. Нсл. 317. Нябось не нарупіўся зрабіць гэтага нараніцы. Нсл.
2. достаточно позаботйться. Нарупіўся я за сваё жыцьцё, а цяпер і супачыць імне пара. Нсл. Соверш. парўпіцца—побеспо-конться, позаботйться, Шсл.; Ар.; Нсл. 569. Калі б я не парупіўся ўстаць рана, дык бы й не пасьпелі. Нсл. Ты, браце, рана парупіўся ўстаць. Ст. Меншавікі пару-піліся знайсьці зачэпку. Беларусь, 216.
Соверш. вырупіцца, йрон.— позаботйться вперед(слйшком рано, С.) Нсл. 93., поспе-шнть по старательностй. Вырупіўся ехаць, чуць сьвет паабедаўшы. Нсл. Со-верш. узрўпіцца—воспрйнять заботлн-вость. Нсл. 55. Узрупіўся не ў пару. Нсл. •рўплівасьць-ш, ж.—заботлйвость, ста-рательность, вннмательность. На хмар-ным відзе ягоным застыг цень трывож-най рупатлівасьці. ЗСД. 146.
•рўплівы, (Нсл.), руплівы, (Шсл.)—забот-ЛйВЫЙ, (Шсл.; Нсл. 569; МГсл.; -Вост. Даль) старательный, (Вост., Даль) вннмательный. Руплівы гаспадар не засьпіцца. Нсл.
Нябось, калі руплівы, дык хоча, каб барджэй скончыць работу. Ст.
•рўпнасьць-гр', ж.—заботлйвосьць(ста-рательность, Ар.). Ксл. Рупны быў, маў рупнасьць аб сям’і. Лыскі Чаш. (Ксл.).
•рўпны, -ная^нае—заботлнвый(стара-тельный, Ар.). Шсл. Рупны гаспадар ня будзе табе ляжаць да сьнеданьня. Слопіш-ча Шацк. (Шсл.).
• русявы-вая-вае—русый. Нахінае руся-еую галоўку набок. Гарэцкі: Песьні, 66.
•русІН-lHö, предл.-іну, зват.-іне, м., застар.—B ВелйКолйтве(Белорусн) хрнстнаннн вос-точного обряда(православный, уннат). •Русін, уст. У крайнец.
•русінка-нкг-н^б;, жен. к ’^русін". •ўўаа-кая-кае, пршаг. крусін, "Русін". •Русь-сг, ж„ собйр., уст. 1. соб. нмя к "русін" н "Русін”.
2. уст.—У кранна.
•рушаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш.—трогать с места, Нсл. 569. наччнать двнженне; отправляться в путь, трогать. Рушай коні, вазы. Нсл.
рушай!—трогай!
рушэньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к рушыць, рушыцца—двнженне, поход. Нсл. 569. Перад рушэньням у дарогу. Нсл.
рўшыць-шу-шыш-ша, несоверш. й соверш., перех., ныне редко употребляется, обыкн. с отрйцанйем,—задевать кого, что-л., беспо-конть, тревожйть, обйжать; трогать. Ар. Ня руш нікога, нябойсянічога. Послов. Ар. См. чапаць.
2. устар., соверш.—нарушнть. Упорны, каторы суд рушыў, маець віны тым ураднікам судовым заплаціці. Стт. 215.
3. соверш.—выступнть походом. Ср. ру-шэньне.
зрушлмь-аю-аеш-йе; повел.-ай-айма, несо-верш., nepex. 1. трогать с места, Нсл. 219. сдвнгать(с места), перемеіцать. Ня зрушайце, нашто ты зрушыў? Няхай бы ляжала, як пакладзена. Нсл. Зрушайце вазы ў дарогу. Нсл. Соверш. зрўшыць-шу-шыш-ша, перех.—тронуть с места, Нсл. 219. сдвннуть(с места, С.), Шсл., переместйть. Узяў ды зрушыў усё зь месца. Ст. Прйч. зрўшаны, 1. тронутый с места, Нсл. 219. сдвннутый(с места). Вароты зрушаны зь месца, трэба паправіць, зачыніць шчыт-на ня можна. Нсл.
2. о людях н рабочнх жйвотных: надо-рванный, подсаженный. Нсл. 219. Зрушаны чалавек і малога цяжару ня можа падняць. Нсл. На зруійанага каня ня трэба шмат класьці. Тм. Ведама ўсё ў сярэдзіне зрушана, дык і хварэе. Ст.
2. начннать двйженйе; отправляться в путь. Зрушайце вазы ў дарогу. Нсл. 219.
парушаць-аю-йеш-ае, несоверш.—беспо-койть. На якое дзела ты яго парушаеш, парушыў? Нсл. 476. Гэтакі ўжо меў ён характар, што трупы, бачаныя на вайне бяз уважна, пачыналі парушаць спакой ягоны толькі тады, як адышлі яны болей-меней да мінуласьці. Дзьве Душы, 104. Соверш. парўшыць-шу-шыш-ша, 1. обеспоконть, Нсл. 476. побеспоконть. Выбач, што я цябе парушыў з месца. Нсл. 2. тронуть, прйвестч в состоянйе волне-нйя, взволновать. Ср. парушоны..
3. (закон, повеленне)—нарушнть. Пару-шыў сонца расказаньне. С. Музыка, 52. Прйлаг. йч деепр. наст. вр. ПаруШОНЫ—ВЗВОЛ-нованный. Нсл. 476. 3 парушоным сэрцам гаварыў. Нсл. Отгл. ймя суіц.
парушэньне-ня, предл.-ню, 1. душевная тревога(волненйе, С.). Нсл. 476., внутрен-нее побужденне, душевное пережйванйе, двйженне. Без парушэньня ня можна слухаць. Нсл.
вырушаць
1006
рушэньне
2. женская болезнь, пронсходяіцая от нахождення маткн не на месте. Нсл.476; Ар. Жонка хварэе на парушэньне. Нсл.
вырушаць-аю-аеш-äe, несоверш.—начн-нать двнженне; отправляться в путь, трогать. Вырушай наперад, а мы выру-шым за табою. Нсл. 93. Соверш. вырушыць. Нсл. 93.
у3рушаць-0ю-аей/-<ге, несоверш., перех. 1. нарушать. Нсл. 55. Узрушаць спакой. Нсл. Майстат наш уражаны бываець із тае прычыны: калі бы ся хто бунтаваў, пакой паспаліты ўзрушаючы проці нас гаспадара. Стт. 66.
2. возбуждать. Пераз злосьць сваю іншым людзём гнеў Божы узрушаюць. Кіт. 486.
3. несоверш. к узрушыць 3,—трогать, вызывать сочувствне, состраданне, вол-новать. Паслухмяныя нахтхненьню радкі разыходзяцца часамі із соцыялі-стычным рэалізмам і свабодна дыхаюць і ўзрушаюць нас непадкупнай цяплінёю. Паляніч(Прыйсьце, Ho 1).
узрўшыць-шу-шыш-ша, 1. соверш. к узрушаць I., нарушнть. Узрушыў іхны супакой. Карп.: Успамін(Б. Ускалось, Но. 6). Прапомнеўшы баязнь Божую, пакаяньне свае узрушыў. Кіт. 65a3. Забіў і тым пакой паспаліты ўзрушыў. Стг. 386.
2. соверш. к узрушаць 2, возбуднть.
3. тронуть, вызвать сочувствне, состра-данне, взволновать, умнлнть. Узрушыў мае сэрца. Нсл. 55. Усю кроў у імне ўзрушыла. Тм. Мяне глыбака ўзрушылі яго словы, проста душу перавярнулі. Таполя. Рамана гэта вельмі ўзрушыла, ён упяршыню адчуў любасьць і шчырасьць да сабе чужога чалавека. Корзюк.
уЗрўшаНЫ, деепр. наст. ep. 1. взрытый. Нсл.
55. Зямля ўзрушаная тут. Нсл.
2. нарушенный. Ср. узрушэньне.
3. (тронутый, С.) взволнованый. мгсл. Зь вялікай пабожнасьцю й узрушаным сэрцам дзеткі пакланіліся Абразку. А-ч.: А.(Сьвет, Но. 3/22). Шуміць узрушанай трывогай. Змагар. Сьмягну думкамі ўзрушанымі. Крушына: Лебедаь, 42.
уЗрушОНЫ, прйлаг. йздеепр. наст. вр.—ВСТре-вожнный. Сэрца мае ўзрушонае. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
