Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•собіць-блю-біш-бе-бім-біце-бяць, несо-верш.—помогать. пособлять. Гсл. Таўруй-це вы прадажнікаў, што на народ ланцуг узьдзець собяць катам. я. Чэрвенскі (Уска-лось, Но. 13, 15).
•собскасьць-ці, ж.—собственность. Ср собскі. За собскасьць сэрца не астыгне, калі сам голенькі, як біч. Кл.: Каліна, 99.
•собскі-кая-кае—собственный. Забярэская й Валож. вол., Вал.; Мл.; Вял.; Дз.; Тарашкевіч (Граматыка, у Вільні, 1929, стр. 13); Ксл.; ЗаслаўеМ.; Кацельня Пц.; Забаласьць Дз.; Бр.; Магілеўшч.; РСБ. Собскі конік, а яна лезе! Шніці Куз. (Ксл.). Беларусы мелі сваю собскую гісторыю, свой собскі гісторычны працэс. Бацьк., Но. 3(439). А чалавек гэты абаперся на свой собскі розум, на свае собскія здольнасьці. загардзеў, падняўся высака ў цывілізацы й культуры, пазнаў усі правы прыроды, падпарадкаваў пад свае собскія выма-ганьні й патрэбы. Архімандрыт Язэп(Блр. Голас, Но. 198). Ратунак народу ляжыць у сваіх собскіх сілах. Акула, 160. Сваёю собскаю крывёю заплаціце. Кл.: Каліна, 64. •собства-ва, предл.-ве; мн. ч.-вы-ваў, ср. 1. свойство.
2. собственность. Смол.
•собсьнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м.—соб-ственннк. Знаходка была аддадзена собсьніку ЗЯМЛІ. Еацьк., Но. 1-2/437-438.
•собсьніца-чы-цы, ж.—собственннца. •сохі-хаў, едйнств. ч. нет.—накрест вко-панные стойкн. Ксл. Сохі паваліліся. Стасева Выс. (Ксл.).
•СОХЦІ, сохну-неій-не, несоверш. 1. сохнуть. Шсл.; Смарг. Ці будзе добра сохці сена: нешта хмурна. Ст.
адсохці—сысохнуть снаружн. Надабе расставіць снапы, каб троху абсохлі. Ст. Несоверш. абсыхаць. Шсл.
адсохці, адцохці (адсохнуць, адцох-нуць, Гсл.), соверш.—говорнтся о частн органнзма. что значтн: лншнться жнз-
ненностн, отмереть. Гсл. Каб таму злодзею рука адцохла. Гсл.
адсыхаць, несоверш. к адсохці.
адсыханьне-ня, предл.-ню, ср.—отмнра-нне частн органнзма. Гсл.
дасохці—досохнуть. Сена дасохла ў копах. Варсл. Несоверш. дасыхаць. Каню-шына дасыхае.
пасохці, соверш. 1. посохнуть. Несоверш. пасыхаць—засыхать, вянуть. Гсл. Расла трава, расла трава, стала пасыхаці. Гсл. 2. чезнуть, терять снлы, здоровье. Ар. Ср. сухоты.
высахйі-хну-хнеш-хне, прошл. вр. высахла —стать сухнм, потерять влажность. высохнуть. Смаргоні. Соверш. высахці-хнр-хнеш-хне, 1. высохнуть в обіцем значе-ннн. Шсл. I высахці ня даў ручніку. барджэй трэсься ім. Ст.
2. похудать снльно, нстоіднться, перен. нсхудать, высохнуть. Смаргоні. Дзеўка высахла на арэх. Ст. Высахла баба ў ськорку. Ст.
3. нссякнуть.
высыхаць-аю-аейі-ае,—нрсякать. усохці, соверш.—засохнуть, высохнуть. Гсл. Ідзе сусім парвалася, усохла (рака). Гарэцкі: Песьні, 3. Соверш. усыхаць.
• СОЙМ, новая форма, сьем, старая форма, сойму, на сойме, м.—сейм, собранне народных представнтелей. Калі хто для спраў сваіх судовых, на сьем прыпада-ючых, на сьем паедзець, ведзьжа тае бытнасьці на сойме маець пасьветчаньне паказаці. Стт. 351.
•Сойм Вялікі—государственный сейм, co всего государства. Будзем павіньні кажнаму з падданых нашых, каму бы іцло а чэсьць, неадвалочную справядлі-васьць учыніці на першым Сойме Вялі-кам, без усякае адвалокі. Стт. 93. Паслове земскія ўсіх земль Вялікага. Князства Літоўскага ў справах і патрібах земскіх маглі згоднымі намовамі й умыслы на Сойм Вялікі прыяжджаці. Стт. 126.
сойм устаноўчы—учреднтельное соб-ранне. Гсл.
•сок, сока, предл. соку, зват. соча, м. —сыіцнк. А есьлі-бы хто каго абмовіў у том учынку, асабліва, гдзеб яго мяніў, што нам, гаспадару, на здароўе стаяў або Рэч Паспалітую зрадзіці і ку упадку прывесьці хацеў, а на то ся гатаваў, a таковы павядач і сок есьлібы такім яўным сьветчаньня не давёў, сам адсу-джэньням пасьцівасьці і горлам маець быці каран. Стт. 69.
сокат
1014
сабё
•СОКат-awy, предл. й зват.-аце, м. 1. крйк курйцы, Шсл.; Нсл. 599. іцебет курнцы. Сокат курэй чуцен: мусіць іх там сабака душа. Ст.
2. громкнй н быстрый говор. Бабы паднялі сокат. Нсл.
•соладка, нареч. к салодкі—сладко. Ар. Ляж, мая матуля, соладка засьні. Р. Кут, 15.
•соладзь-дзі, ж.—сладость. Шсл. Соладзь, аж нельга есьці. Ст. Вусны — соладзь. Крушына: Творы, 128.
•солны-ная-нае, 1. соленный. Нсл. Страва дужа солна. Нсл.
2. едквй, очень непрйятный, неумерен-ный. Нсл. Дужа солная цана. Нсл. Нареч. солна, 1. солено. Нсл. Солна зварыла кашу. Нсл.
2. больно, тяжело. Нсл.
3. неумеренно. Нсл. Солна ты просіш за каня! Нсл.
•сон-трава—прострел, раст., семлютй-ковых(анемоны). Гсл.
•соня-ні, обіц.—сонлйвец-вая. Ар.; Шсл. Вось соня — цэлы дзень сьпіць ды сьпіць! Ст. Уменый. сонька-w, обіц.—сонлнвец. Ксл. Якое ўжо раньне, а сонька наш сьпіць яшчэ. Нсл. Янка такі сонька, увесь дзень СЬПІЦЬ. Стралкі Беш. (Ксл.).
•сонца-ца, предл.-цу, ср.—солнце. Гсл.; Шсл.; Ксл. Загляне сонца і ў наша аконца, послов.—будет й наше время. Даў яму яблык такі, ЯК сонца. Н.(Афанасьев, I, 1913-211). Знаходзе кірунак па сонцу, зорах, што ў небе гараць. Танк(Блр. Голас, Но. 70).
заходам сонца—прн захожденйй солн-ца. Ар.Ласкат. сонейка-ка, ср.—солнышко. Растсл.; Ксл. Сонейка сьвеце ЗЫрка. Казаноўка Чаш. (Ксл.). Дождж намачыў, а сонейка высушыць. Послов. Рапан. 221. Ды сіне мора грала, сонейка купалася. Север.(Косіч 244). Ласкат. соніка-ка—солнышко. Гсл. Згубіла зара ключы, із сонікам гуляючы. Нсл. 140. Соніка маё. Гсл.
•СОПКЯ, нареч.—рыхло. пнз.
•сопкі-кая-кае, 1. рассыпчатый. Шсл.; Мір; НК.: Очеркн, Но. 40. Сопкая бульба. Луні. Сопкія яблыкі нясмачныя. Луні. Сопкая наша бульба. Ст. Сопкія дулі. Ст. У мароз сопкі сьнег. Ст.
2. рыХЛЫЙ. Растсл. Уменьш., ласк. СОНеньКІ. •сопуха-хз, ж.—верх кухонной печй, Ксл. начало дымовой трубы в кухонной печн. Ар. Сьцірка вісіць над сопухай. Вяжышча Беш. (Ксл.).
•сопуха-ухі-усе, ж.—пространство между вершйнным ребром лйцевой стороны печй й паралельно ему(на 8 верш. от него) повешенной жердочкой. НК: Очеркн, 245. •сопуха-рхг-усе, 1. сажа в печной трубе. Гсл.
2. свод дымохода над печным отверс-тнем. Гсл.
•сорак-аку, дат.. предл. сараку, дат. сорак, таорР) саракма, предл. сараку, чйсл.—со-
рок. Ар.; Тарашкевіч: Граматыка, УІ нзд, 1943 г„ стр. 67.
•СОрам-Л/Х-АШ, Шсл.) Растсл.—СТЫД. Нсл. 601; Ар.; Ксл.; Шсл.; МГсл. Яму Ü сораму няма. Нсл. Сорам дзеўкам сказаць! Нсл. Быў вялікі сорам. Даўгое Беш. (Ксл.). Сорам ня дым — у вочы ня лезе. Послов. ДукораСьміл. (Шсл.).
•сорам,-лед м. 1. срам, позор(? С.). Гсл.
2. детородный член. Нсл.; Клім. Сорам свой паказаў. Нсл. Закрывай сорам. Тм.
сарамок-л/ка, уменьш. к сорам 2. Нсл. У хлопчыка сарамок нешта распух. Нсл.
3. « см. наречйя—стыдно. Шсл. Сорам яму стала, як таму цюцьку. Ст. Хіба ж ня сорам так жыць, гэткім нядбайлівым быць? Гарун(ст. ”Іванку”).
•сорамна, нареч.—СТЫДНО. Гсл.
•сосна, сосны, сосьне, ж.—сосна. Ваніна Ржевск. у.(Грннькова: Тудовляне).
•сошка-шкі-шцы, ж. 1. подпора(с развй-лнной, С.) Ксл. Трэба запасьці сошак для саду. Вяжышча Беш. (Ксл.).
2 .—см. под саха.
3 . обыкн. в мн. ч. сошкі-шак(-шкаў)—стол-бнкн, употребляемые прн снованнн пряжн. Паставілі сошкі — будзем кросны снаваць. Ст.
•сотнік-гед предл.-Іку, зват.-іча, м.—однн нз полнцейскнх чннов во время крепост-ного права. НК: Под. пос. 63.
•соўгаць-аю-аеш-ае чым, несоверш. (нога-мн йлй какой-н. веіцью)—медленно передвнгать, Ар.; Ад. совать, двйгать, толкать. Шсл. Нашто ты зуслон соўгаеш па хаце. Ст.
соўгацца, возвр., несоверш. — снудацца. Шсл., медленно передвнгаться. Ар. Соўга-ецца па дварэ цалюткі дзень, як бы ён што робе. Ст.
•саболь-баля, мн. ч.-балі-балёў-лём-лёх, м.—СОболЬ. Мой саболь. Козіна Пуців.(Ха-ланскі 186). Чорнаму сабалю. Тм. Хто маю казку будзе слухаць, таму саболь і куніца. Н.(Афанасьев, II, 1914, 34).
• сабака-к7', .м.—собака, пёс.Ар.; пнз 17; Шсл. Брэша, як той сабака. Ст.
сабакамі падшыты(весьма, Гсл.) лука-вый. Гсл.; Нсл. Суседа нашага хваляць, ды ён сабакамі падшыты. Тм. Ты мяне не чапай і ня цкуй сабакам. Колас(”КаласкГ, Но. 60-61, 1958 г.). Патрэбны, як сабаку пятая нага. Послов. Ар. Уменьш. сабачка.
пайшоў як пабіты сабака—пошёл несо-лоно хлебавшн. Ар.
пайшоў сабакам сена касіць—пошел нензвестно куда. Іг.
•сабацкі-кая-кае—собачнй. Нсл. Сабацкі язык твой. Нсл. Сабацкая натура. Нсл. Доля прымацкая — сабацкая. Послов. Нсл. •сабачкі, едйнств. ч. нет.—ДВузубвЦ, раст. Гсл.
• сабачнік, -іка, предл.-іку, зват.-іча, м. —псарь. нк: под. пос. 50. Cm. neap.
• сабё, дат. пад. местойм. сябе—себе. Ар.
сабёчыць
1015
садзіць
•сабёчыць-чу-чыід-чд, несоверш. каго-што, 1. пряобретать в собственность. Нсл. 598. Кажны сабе сабеча лішнюю капейку, а мы ніколі нічога не прыса-бечым, калі так расходава будзем жыць. Нсл.
2. прнсванвать себе. Нсл. 598; Кацельня Пц. Mae рукавіцы ўзяў, дый сабечыць, прысабечыў сабе. Нсл. Отгл. ймя суйу
Отгл. ймя сут- Сабёчаньне-ня, предл.-НЮ, ср.—прнсванванне.
прысабёчыць, соверш.. што, 1. прйоб-ресть в собственность. Нсл. 598.
2. прнсвонть себе чужое. Нсл. 511; мгсл. Узяў на час дый прысабечыў маю сякіру. Нсл. Зьмясілі зямлю, апаганілі культуру, а часткава накралі й прысабечылі. Цэлеш: Ярылаў агонь. Прйч. прысабёчаны—прйс-военный. Отгл. ймя суіц. прысабёчаньне-ня, предл.-ню, ср.—прйсвоенйе.
•сабёчаньнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м. —прнсвайватель.
• сабёчаньніца-цы-г^ы, ж.—прнсванва-тельнйца.
•саган-на; мн. ч.-ны-ноў-ном-нох, »—чу-гунный горшок. Гсл.; Ар.; Ксл. Зварылі саган бульбы. Бешан кавічы (Ксл.). Уменьш. саганчык -ка. Ар.; Бешанкавічы (Ксл.).
•сагайдак-акд, предл.-акў, зват-ача, мн. ч„ дат.-КОМ, мн. ч„ предл-КОХ, м. 1. КОЛЧан.
2. перен.—дородный мужчйна. Нсл. 571. Во якога сагайдака выгадавала ты. Нсл.
•Сагіра-ры-ры, ж.—Сахара.
•сахор-хдра—деревянные вялы(навоз-ные) с двумя шнрокнмн зубцамй, (Сакуны 27) на которые надеты железные нако-нечннкй, Шсл. вйлы с тремя йлй четырмя зубамн, обыкновенно от матерйала нз которого сделаны. Бакшта Вал.; Стоўпцы.
•caxä I -хі; мн. ч. сохі-хаў, 1. coxa. Ар.; Шсл. Прышоў Барысе — за саху бярыся. Поелов. Дукора Сьміл. (Шсл.). 2. столб прн колодце, раздвоенный вверху, на котором удер-жнваеться "жураўль ”, Шсл. внловатый вверху столб в гумне, Віл. вообіце столь внловатый вверху. Ксл. Надабе сохі ўкапаць. Гараватка Меж. (Ксл.). Саха абвалі-лася ў студні. Ст.
саха II, сахі, сасё, ж.—бревно, столп, оканчнваюіцнйся внламн. Такне "сохі" держат крышу в гумнах. НК: Очеркн, 371. Ток наш забурацца хоча-. шылы й сохі сусім падгнілі. Нсл. 733( noä забуравацйау
КНІГІ ОНЛАЙН
