Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•сланёц \-нца, предл.-нцў; мн. ч.-цы-цоў-цом-цы-цамі-цох, м.—вальдшнеп. Гсл. См. сломка, слонка. Гсл.
сланёц II
1051
слуга
•сланёц 1І-нца, предл.-нцў, зват.-нча; мн. ч-нцы-нцоў-нцом-нцоў-нцамі-нцох, м.
—посланный. Нсл. 590. Сланца твайго я ў вочы ня бачыў. Нсл.
•сланёц 111-нца, предл.-нцў, зват. сланча; мн. ч„ -нцы-нцоў-нцомчзцы-нцамі-нцох, м. —лён, постланный на лугу, в протнво-положность моченому в поле. Нсл. 590; Ар.; Вал.; Ксп. Сланец у мяне дужа добры. Сенькаўшчына Беш. (Ксл.).
•сланяцца на заўгольлю—между про-чнм, обозначает такое жнтейское поло-женне, когда человек прннужден бывает вндеться только с отрнцательной сторо-НЫ ЖНЗНН. НК: Очеркн, 138.
•сланцовы-вая-вае—нз льна "сланцу”. Ксл. Сланцовае палатно ня беле. Даўгое Беш. (Ксл.).
•слата—слакоть. Гсл. См. слота.
•слава-вы-ве, ж.—слава. Уменьш. славачка-чкі-чцы. Пройдуць леты маладыя, сла-вачка мінецца. Жыгалкі Стдуб.(Косіч 20).
•славівы-вая-вае—тот, которого славят, прославляют. Богу жа славіваму ў Тройцы... ЧЭСЬЦЬ. МалітаўнікМамонічаў 1601 г. • славіць, слаўлю, славіш-ве, несоверш., перех.—славнть.
у олавйуь-аўлю-авіій-аве; повел.-аў-аўма, соверш., перех.—прославнть. Уславіць я хачу сядні розум чалавечы. Бічэль(Б. Голас, Но. 71). Несоверш. услауляць-яю-яеш-яе; повел.-яй-яйма—прославлять. Гсл. Поэма ўслаўляе ейных дзеячоў. Глыбінны: Долі беларус. культуры пад Саветамі, 98. Соверш уславіць—прославнть. Поэт, які ня ведае агоні, ня здолее ўславіць Беларусь. (Калосьсе, Ho. 1, 1939 г.,стр. 1). Прйч. услаўлены. Многократ. услаўляць-яю-яей/-яе—про-славлять. Я вынясу цябе, як міру песьню, услаўляючы цябе на ўсе лады. Лойка: Л.
песьня.
•славўты—преславный, Гсл.славный, знаменнтый. Нсл. Славуты гаспадар. Нсл. •слаць I, сьцялю, сьцелеш-ле, несоверш., перех.—стлать. Ар.; Нсл. 590. СьЦЯЛЮ пасьцелю. Ар. Ужо ляны сьцелюць. Ар. Сьцялю табе, мілы, пасьцельку, пярыны. Нз песнн. Соверш. паслйць, пасьцялю-сьцёлеш-сьцёле, перех.—постлать. Ар.; Шсл. Цьверда ты паслала мне спаць. Ст. Прйч. пасьцёлены—постланный. Шсл. Дзеці, ідзеце спаць, вам ужо пасьцелена. Ст.
адаслаць, адсьцялю-леш, соверш. 1. постлать отдельно. Нсл.
2. соверш. к адсьцілаць 2,—постлать(лён).
адсьцілаць-аю-<іей/-0е, несоверш. к адас-лаць 1, nepex. 1. стлать особенно(отдельно, С.) от кого йлн чего. Нсл. 380. Лён свой адсьцілай асобна ад майго. Нсл.
2. несоверш. кадаслаць 2,—стлать(лён). Шсл. Назаравы павезьлі адсьцілаць лён. Белае Пух. (Шсл.).
заслаць, засьцялю-сьцелеш-ле, соверш., перех.—покрыть(стол, кровать. воз). Ар. Засьцялі стол абрусом. Ар. Ложак заслала новаю пасьцелькаю. Ст. Жонка белым абрусом заслала стол, прынесла букатку хлеба. я. Г-кі: Казкі, Но. 3, стр. 4. Прйч. засланы—накрытый(стол, кровать, воз). Ар. Стол засланы абрусам. Войстрава Сьміл. (Шсл.). Неяк няпрыхотна, каб стол быў у сьвята не засланы. Ст.(Шсл. под няпрыхотна). Даўно не сядзеў за ста-лом, засланым абрусом. Адамчык: Арж. колас. Прйч. засьцёлены. Воз засьцелены. Войш. Несоверш. засьцілаць-äzo-äe, перех-накрывать(стол, кровать, воз). Ар. Стол засьцілаюйь белым абрусом. Кот 207. Месца за сталом дзе будуць сядзець маладыя, засьцілаюць кажухом. Тм.
Засьцілай сталы, кладзі пірагі. Старадуб (Жнв. Старнна, 1909, I, 81). Матка засьцілае настольнікам стол. Касьцюковіцкі р. Калішн-скае акр.(Наш Край, 1928, Но. 6-7, 46). ЗйСЬЦІ-лайце сталы. Танк. Сталы засьцілаюць і кубкі напаўняюць. Харобрычы(Курыла 88).
услаць, усьцялю, соверш. што, чым —постлать сплошь. Коскаю зямельку ўсьцялю, сьлёзкамі ножачкі абальлю. Касьцюковіцкі р. Калінінскае акр.(Наш Край, 1928, Но. 6-7, 56). Прйч. усланы. Лапкамі ўслана дарога. Нсл. 265( под лапка). Несоверш.
усьцілаць-аю што чым—покрывать всю поверхность чего-н. На гарэ хвіялачкі зацьвіталі, усю гару высокую усьцілалі. Імгл.(Косіч 235).
•слацца, сьцялюся, сьцёлешся, несоверш., возвр. 1. прнготовлять, постнлать себе постель. Ар.
2. лежать, покрывая поверхность, прн-легая к поверхностн чего-л.; стлаться. Лісты сьцелюцца па зямлі.
3. растн, распостраняя стеблн, ветвн, лнстья по поверхностн чего-л. Макрыца сьцелецца па зямлі.
лістам слацца—льстнть, угождать, желая расположнть кого-л. к себе.
адаслацца, адсьцялюся-лешся, ад каго-чаго—постлать для себя отдельно. Нсл. 380. Несоверш. адсыцлаіта-аюся-аешся ад каго-ад чаго, возвр.—стлать для себя отдельно. Нсл. 380. Адсьцілайся, адсьця-ліся ад нас, каб ня разам спаць. Нсл.
• слаць II, шлю, шлеш, шлець, шлем, шлійе, шлюць,...
ссылаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, несо-верш. каго-што—нспосылать.
перасылаць, 1. пересылать.
2. препровождать(отправлять, доставнть куда-л. в сопровожденнн кого-л., С.). МГсл.
даслацца—выслать кого на нзвестное место, хотя бы это й было сопряжено с некоторым трудом. Дсл. 182.
•слуга-гі, ж.—прнслуга. мгсл. •слуга—служанка. мгсл.
слугаваць
1052
слышыць
•слугаваць-гўю-гўеш-гўе, каму, несоверш.
—прнслужнвать. Гсл.; Шсл. Няма каму табе слугаваць, — сам бяры ды еж. Ст, Эге ж, хлопча; іншы рады панству ў замку слугаваць. С. Музыка, 232.
•слугачы, в зн. cyuf.—служнтель. Нсл. Ты прывык спадзявацца на слугачых, схадзі сам вады. Нсл. Лацьвей табе, маючы добрага слугачага. Нсл.
•слўхалка-к;-і{ьг, ж.—слуховая трубка.
•слўхальня-нг-w, ж.—ауднторня. нт.
•слухавы-вая-вда—чуткнй н послушный. Нсл. Слухавы малец, конь. Нсл. Слухавая дзяўчына. Нсл.
•слўханьне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, отгл. ймя суіц. к слухаць 1, 2. 1. слушанне. Нсл.; Ар.; Гсл. Слуханьне службы Божае. Нсл.
2. послушанне, повннованне. Ар. Слу-ханьне трэба аказаваць гаспадару. Нсл. •слўхаць-аю-веш-ве; повел.-ай-айма, несо-верш., перех. 1. Слушать. Пск.(йеропольскнй); Нсл.; Ар.; Шсл.; Гсл. А слухай ты, што ён табе чаўпе! Ст.
2. каго-чаго—повнноваться(слушаться, С.) Нсл.; Ар. Навукі ня слухае. Кіт. 1а8. Ня слухаеш добрых словаў, паслухаеш сабачай скуры. Послов. Нсл. Людзёў слухай, а свой розум май. Нсл. Прйч. прошл. вр. слўханы—слышанный. Нсл. Гэта ўжо слуханая песьня. Нсл. Соверш. паслўхаць,— послушать. Ар.; Шсл.; Нсл.; Гсл. Слухай, паслухай, што людзі кажуць. Нсл.
слухаючы, прш. к слухаць 1, 2—слуша-юіцнй. Я тых слухаючых ад грахоў вольнымі ўчыню. Кіт. 35а8. Навука да слухаючых мусульман. Кіт. 6569.
абслуховаваць-вую-вуеі4/-вуе, несоверш. —выслушнвать(больного, С.) Шсл. Соверш. абслўхаць-аю-аеш-ае—выслушать боль-ного. Шсл.; Ар. Во калі добры дохтар: абслухае й распытае праз ўсё. Ст.
ласлўхаць-аю-аеш-ае, соверш. к слухаць 1,
2, 1. послушать, последовать чьнм-л. советам, просьбам. Адам Хеўвы паслу-хаў. Кіт. 74617. Паслухаўшы жука, сам у гайцы будзеш. Нсл.
2. каго-чаго, послушаться. Нсл.; Ар. Ня слухаеш ківа, паслухаеш кія. Посло«., —слушать несколько временн. Ар.; Вят., Вост. (Даль).
выслўхаваць-ху-хуею-хуе, несоверш. к выслухаць—выслушнвать. Ар. Соверш. вьіслухаць—выслушать всё, до конца. Скажу, што ся дзеяла, сын Эдвасоў выслухай мяне. Кіт. 108аЗ.
аслўхацца, соверш.—ошнбнться в опрег деленнн места звука, не услышать чего-л., Дсл. ослышаться. Мяне гукалі ў лесе, a я аслухаўся. Дсл. Соверш. заслўхацца —заслушаться. Нсл. 185. Мы тут заслу-халіся ягоных баяк, а нам пара да двара. Нсл. Соверш. наслўхацца, каго-чаго—нас-лушаться. Ар.; Нсл.
прыслўхацца-аюся-аеінся, повел.-айся-аймася, соверш.—прнслушаться. Ар.; Нсл. 510. Прыслухайцеся, што яны шэпчуць. Нсл. Пайдзі, прыслухайся да іх. Салавей: Сіла 84. Несоверш. прыслухацца-аюся-аешся, повел.-айся-аймася. несоверш.—прн-слупшваться. Ар.; Растсл. Да партыі ўвесь сьвет прыслухаецца. Рапан. 284.
услўхаяацца-хуюся-хуешся, несоверш —вслушнваться. мгсл. Соверш. услўхацца. •слухачы-чага, в зн. сугц.—слушатель. Нсл. Слухачыя нашы бяз вушэй. Нсл.
•слухмянасьць-ш, ж.—послушанне. Нсл.; Гсл. Слухмянасьці няма ў дзяцюка. Нсл См. слухнянасьць.
•слухмянства-ea, ср.—послушность. мгсл, • слухмяны-ноя-нае—послушный. Нсл.; ПНЗ; Гсл.; Ксл.; Вят., Тмб., Кстр. (Даль).
Слухмяны дзяціна ўва ўсі. Нсл. Сравн. cm. слухмяншы. Нсл. Няма слухмяншага сына за гэтага дзяцюка. Нсл.
•слухнянасьць-ш, ж.—послушность. Гсл. См. слухмянасьць.
•служэбка-бкі-бцы, ж.—служанка. Нсл. 746. Знаць не вялікая шляхцянка, што ў служэбкі нанялася. Нсл. Ды падай, Іванька, грабянец! — А я табе, Ганнач-ка, ня служэц! Есьць у цябе служачкі-дружачкі. Старадуб(Жнв. Старнна, 1910, I, 98). •служба —лнтургня, заутреня н пр. Гсл. •служка-кг, дат., предл. СлужЦЫ, ж. к служэц—женіцнна слуга. Няма служкі да пастушкі. Послов. Войш.
•служыч,ь-жў-жыш-жа, несоверш.—слу-жнть. Соверш. заслужыць-жу-жыш-жа, на што—заслужнть(своей деятельностью, поведеннем добнться какого-л. отно-шення; стать достойным чего-л.) Соверш. заслужыцца-жўся-жышся, на што—за-слугамн прнобрестн расположенне. Нсл 185. Заслужыўся на ласку. Нсл.
задслужавацца—занскнвать. мГсл.
•слых-хр, м. 1. острастка. Ар.
2. смнренне(действне).
3. слух, молва. Нсл.; Шсл. Слых прайшоў, яко бы... Нсл. Аб ім і слыху няма даўно. Нсл. Прапаў чалавек, і слыху аб ім няма. Ст. Я ня ведаю, ці гэта праўда ці не, але такія слыхі ходзяць. Ст.
• слыханы—нзвестный по слуху. Нсл. Гэта ня новае дзела. а слыханае. Нсл. Слыханага няма чаго расказаваць. Нсл. •слынуць—слыть. Гсл.
• слышка-кг, ж.—молва. Нсл. Слышка пайшла, што вайна будзець. Нсл.
•слышыць-шу-шыш-ша, поеел.-ш-шма, несоверш., пёрех. — СМйрЯТЬ, усмнрять, делать смнрным, послушным чьей-л. воле, укроіцать. Ар. Соверш. услышыць, перех.—смнрнть, усмнрнть, сделать смн-рным, послушным чьей-л. воле. Ар.
Услыш ты іх. чаго яны рассваволіліся. Ар.
смок
1053
рассмаргацца
•смок-ка, м. 1. насос, машнна, употреб-ляемая для переллва какой-л. жйдкостй. Нсл.; Гсл. Смокам барзьдзей перацягнеш куфу, чымся цэдзячы. Нсл.
2. железная(не обязательно)водосточная труба. Нсл.
3. пожарная труба. Нсл. Смокам зараз можна заліць пажар. Нсл.
4. водокачка.
5. радуга. МГсл.; Ар.
•смок—сказочный змей, страшное мй-фнческое суіцество. Гсл.
•смолка-кг, ж. 1. дрема клейкая(трава), МГсл.; Гсл. смоловка.
2. нежная смола йз молоденькйх сосно-вых шйшечек; народной медвцйной рекомендуется от чахоткн. Шсл. Яму ад сухот параілі піць смолку із шышачак. Ст.
3. молочной сок у коров перед теленйем. Шсл. Карова зараз ацеліцца: у цыцках ё ўжо смолка. Ст.
•смолкавы-вая-вле—к смолке относя-іцнйся. Нсл. 595. Смолкавыя краскі ліпу-чыя. Нсл.