Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•сьляпота-дгы, дат., предл.-це, ж.—слепота. Гсл. (Стаяньне ля цяпла прыводзе) вочак сьляпоту. НК: Очеркн, 53. Сумон чыніў малітаўку ад вочак сьляпоты. НК: Старцы, 81.
•сьляпіца-цы-цы, ж.—.... А не хадзі ў хату, а ня лезь сьляпіцай. Колас: У ночы. Лезе ў галаву сьляпіцаю ўсякае, не адкасьнешся. Марціновіч(Беларус, Но. 159).
•сьляпі'ць-п.ію-пгш, 1. ослеплять. мгсл.
2. опровергать очевндца. Нсл. 593. Я сам бачыў, а тым мяне сьлепіш, забіваеш бакі. Тм.
ЗаСЬЛЯПЛЯЦЬ—ослеплять. МГсл. Отгл. ймя суіц. засьляпеньне—ослепленне. мгсл.
вьісьляпіць—довестн до слепоты. Нсл. 96. Высьляпіў вочы, плачучы. Тм.
высьлепены—ослепленный; ослабелый зреннем. Ці табе вочы высьлеплены, што ты ня бачыш? Тм.
•сьляпіцца-плюся-пішся, несоверш., возвр. —доводать себя до слепоты, прнсмат-рнваясь к чему-л. с трудом. Нсл. 593. Досіць табе сьляпіцца, шыючы ў пацём-ку. Нсл. Соеерш. прысьляпіцца—увязаться (стать увязанным, С.) Ксл. Прысьляпіўся да міскі, як нявісны да цеста. Луб’ева Аз. (Ксл.).
•сьляпнйк-яка, предл.-якў, зват.-яча; мн. ч.-кі-коў-ком, мн. ч„ предл.-кох, м.—слепец, человек, лншенный зрення. Ск С«. сьле-панда.
•сьляпучы-чая-чае—ослепнтельный. Гсл. •сьлібіць-блю-бігд-бе, несоверш.,—праз блік расы, калі глядзець пад сонца; лосннться. Ластсл. зіо. Сьлібіць расою дзядовы сад. Ластсл.
•сьліга-гі, дат., предл. сьлізе, ж.—наклон-ная доска, бревно. Ксл. Пастаў сьлігу, каб ляпей спусьціцца. Веляшковічы Лёз. (Ксл.).
•сьліжка-кг, дат., предл. сьліжцы, ж.—жер-дочка, шестнк в доме для вешання белья, одежды. Ксл. Сьвітка на сьліжцы вісіць. Жарцы Сян. (Ксл.). Ср. СЬЛІга. Уменьш., ласкат. сьлізуцінка-нкг-нцы. НК: Под. пос., Но. 173. •сьліза-зы, сьлізё, вйн сьлізў, твор. сьлізою; мн. ч. сьлёзы-аў, ж.—слеза. Еўлічы; Шсл. Маці памерла, а ў яго сьліза ня капнула. Ст. Можа ж нашы сьлізўцінкі трохі перасохнуць. НК.: Под. пос. 57.
•сьліжка,—см. под сьліга.
•сьлімак—улнтка. МГсл. Лісічка, чорны грыбок, сьлімакоў не баіцца; ня точа яго чарвячок, ён у лесе здароў блішчыцца. ЧЧ.(Б. Студіс, П-І, 1969, 70).
•сьліна-ны, дат., предл.-не, ж.—слюна. Ар.; Шсл.; Ксл.; мгсл. Аж сьліна зроту пацякла. Дрыкольле Куз. (Ксл.).
•сьлісак-ка, мн. ч. сьлісакі-коў-ком-камі-кох, м.—шпенек, которым подннмается іцеколда дверной ручкн. Ксл.
•сьлісак—язычек в "клямцы”. Гсл. Сьлі-сак запаў, ня можна з хаты еылезьці. Гсл. Клямку можна падняць або сьлісаком, або прутком. Лазова Сян. (Ксл.). Вываліўся сьлісак і ня можна зачыніць дзьверы. Сянно (Ксл.).
•сьлівень, сьліўня(-веня, Ксл.), предл. йзват-ню, мн. ч., род.-няў, м.—внд змен, Ксл. род злой, говорят слепой змен. Нсл. 590.
Забытая, дзе сьліўні і вужы, аплявана, разьбітая на сьметніку ляжы... Кавыль: Ростань II. Сьлівеня рэдка абачыш, а той НІКОЛІ. Ухлё Чаш. (Ксл.).
•сьлічна, нареч.—краснво. Гсл. Сьлічна, беленька, ды ў галоўцы меленька. Гсл. •сьмёх-ёху, м.—смех. Ар.
на сьмех—в шутку. Я на сьмех сказаў — я в шутку сказал. Вк.(Л. Б. 7371).
• сьмёліць, -лю-ліш-ле, несоверш., перех. —ободрять, внушать кому смелость. Нсл. 597. Ты другіх сьмеліш, папрабуй сам. Нсл. Соверш. асьмеліць—ободрнть, (Дсл.) вну-пшть кому смелость. Нсл. 597; БГсл. He пасунуўся б ехаць, калі б ты мяне не асьмеліў. Нсл. Прйч. асьмёлены—ободрен-ный. Нсл. 369; Дсл. Асьмелены вашэцям, цяпер не баюся нікагусенькі. Дсл. He палез бы, калі б ня быў асьмелены ім. Нсл. Многократ. ЯОУМЯЛЯЦЬ-ЯЮ-яеш-яе. Соверш. насьмеліць—ободрнть. Прйч. насьмёлены —осмелнвшнйся; осмелнвшнй, Гсл. обод-рённый.
•сьмёліцца, возвр. 1. делаться отважным, Нсл. 597. ободряться. Ня дужа ты сьмелься ехаць праз раку, лёд слабы; часамі высьмелішся дый пад лёд пой-дзеш. Нсл.
2. осмелнваться. Нсл. 597. Сьмелішся ты мне гэта гаварыць? Нсл. Толькі сьмелься падступіць к імне! Нсл. Многократ. асьмя-ляцца. He асьмяляйся дужа. Нсл. 369.
асьмёліцца, соверш., возвр. к сьмеліцца, 1—ободрнться, БГсл. осмелнться, отва-жнться. Соверш. засьме'ліцца—осмелнть-ся. Нсл. 185. Нешта ты засьмеліўся адзін начаваць у пустой хаце. Нсл. Соверш. насьмеліцца—осмелнться, решнться. Гсл. Учора ня лучыла пагўкаць із Васілём аб сьмерці Карпавіча, неяк не насьмеліўся пачаць аб ёй гутарку. Дзьве Душы 187. Прйч. прош. вр. насьмёліўшыся. Насьмеліўшыся, ён нічога не баіцца. Соверш. разасымеліцца —очень осмелеть. Разасьмеліўся піць, асьмеліцца можа й нас акаснуць. Дсл.
пасьмёліцца
1099 сьміяцца
Соверш. высьмеліцца—стать отважным. Нсл. 597. См. сьмеліцца 1.
пасьмеліцца, соверш.—дерзнуть, пос-меть. Нсл. 480. Як ты пасьмеліўся падняць на бацьку руку? Нсл. Пасьмелься толькі паказаць імне вочы. Тм. Несоверш. пасьмя-ляцца-яюся-яешся—осмелнваться. Нсл. 480. He пасьмяляйся дужа ночы хадзіць адзін перазь лес. Нсл.
•СЬмёшкІ-каў(-шак, Нсл.), едйнств. ч. нет. 1. шуткн(забавы, Нсл.) Шсл.; Ксл.; Нсл. 596; Гсл. Табе сьмешкі, а мне баліць. Нсл. Якія табе 3 ІМНОІЛ СЬМешкІ? Асінаўка Беш. (Ксл.). Вось знайшоў сьмешкі! Ст. Кажы зважна, пакінь ужо гэтыя сьмешкі. Гсл.
2. смех в беседе. Яму ўсё сьмешкі, што ні скажаш. Ст.
•сьмёшны-йая-нае—смешной. Ар.; Вел,-Куз. 189; Нсл. 597. Сьмешны ты чалавек! таго просіш, чаго даць ня можна. Нсл. Нареч. СЬМёшна—смешно. Ар.; Вел.-Куз.; Нсл. Табе сьмешна, а каму плакаць прыхо-дзіцца. Нсл. Стары й вельмі маладая жанчына жалі ля дарогі жыта. Ішоў падарожны й сказаў ім: "Памажы Божа! — Дзякуй! — Калі брат ізь сястрою, сьпешна вам! а калі муж із жаною, сьмешна вам!" Стары адказаў: "Hi брат ізь сястрою, ані муж із жаною: а мая матка яе матцы была сьвякрывя” Нсл.
•СЬмёцьце-ЦЯ, ср.—Мусор, СОр. Север.(Косіч 85); Растсл.; ПНЗ.
•сьмягя-яг-язе, ж. 1. жажда. Ксл.; Нсл. 597. Сьмяга ў мяне ў роце. Падлазьнікі Куз. (Ксл.). См. смага.
2. оскомнна. Нсл. 597. Сьмягу нагнаў. Нсл. •сылягрі-гну-гнеш-гне, несоверш. 1. нспы-тывать жажду. Ар. Сьмягне дзецянё. Ст. См. смагці 1.
2. нспытывать недостаток в жндкой пніце. Сьмягці без малака.
3. о губах: — сохнуть, покрываться беловатым налётом от жажды, жары. Вусны сьмягнуць ад гарачыні. Кураеды Беш. (Ксл.). Вусны твае сьмягнуць, пасьмяглі. Нсл. 597. Соверш. засьмягці—засохнуть, покрыться чернотой от жара нлнснльной слабостн. Нсл. 185. Bid засьмяг. Нсл. Соверш. пасьмягці. Ксл.; Нсл. 597. Пасьмяглі мае вусны. Машчоны Сян. (Ксл.). Ад работы вусны асьмяглі. Rai.
4. жарнться в закрытой посуде, в духу, Ксл. уменьшаться, сгуіцаться кушанню от теплоты. НК: Очеркц Но. 68. Пражона ўжо сьмягнець. Высачаны (Ксл.). Пражаніна сьмягне. НК: Очеркн, 32. Соверш. прыСБМЯГ-нуць—прнгореть(немного, С.) Гсл.
5. засыхать от жары, Гсл. вянуть. Нсл. 597. Мінаецца лецечка, сьмягнуць краскі ў лужочку. Гсл. На сонцу сьмягла кветка. Гсл. Пшонка зялёная ад гарачыні сьмяг-не, засьмягла. Нсл. Соверш. засьмягці. 3(ад) работы вусны засьмяглі. Дсл.
асьмягаць-аю-аеій-ае, повел.-ай-айма, несоверш.—томнться(засыхать) без воды. Гсл. Паніклі кацелкі жоўта-цьветам, загадзя пакутна асьмягаючы. Гарэцкі: Песьні 63. Соверш. асьмягнуць(асьмягці) —засохнуть, ожестеть от жары, Нсл. 369. нстомнться без воды; засохнуть на солнце. Гсл. Вусны асьмяглі бяз піцьця. Нсл. Ад апалу лугі, збожжа асьмягла. Нсл. •сьмяхота-оты, дат., предл.-це, ж.—смех. Ксл.; Ар. Во нарабіў сьмяхоты. Доўжа Куз. (Ксл.). Былі дзівосы й сьмяхоты. Ар.
•сьмяхотны-ная-мае, 1. юморнстнчес-кнй. Гсл.
2. смешлнвый. Гсл.
•сылёды-дая-дае—смуглый. п п. 1:6(3 12 кніг Б.). См. чарнявы.
•сьмядзіць—делать смуглым. Ср. сьмя-ды. Соверш. засьмядзіць—опалнть, ожечь. Засьмядзіў ты сеой каптан пры цяпле. Хведараука Краснап. (Бясл.).
•сьмяляк-кд. ж. сьмялячка-л/—смельчак. Нсл. 597. 3 такім сьмяляком можна ехаць хоць куды. Тм. Дзеўка сьмялячка, не баіцца з мужчынамі ехаць. Тм. Ср. сьмеліць.
•сьмяротнасьць-г«, ж.—смертность. Гсл. •сьмяротнік-гка, м. 1. блнзкнй к смертн, обреченный на смерть, смертннк. Гсл.
2. мертвец. Ксл. Наш сусед захварэў, што выглядае, як сьмяротнік. Беліца Сян. (Ксл.). •сьмяротны-ная-няе, 1. смертный. Нсл. 594; Шсл.; Гсл.; Растсл.(Смоленск 149); Сакуны, стр. IX. Мы ўсі сьмяротныя людзі. Нсл.
2. ОТНОСЯІЦНЙСЯ к смертн. Ксл.; Сакуны, стр. IX. Сьмяротнаю сарочку адзеў. Карповічы Віц. (Ксл.). Сьмяротныя дзянёчкі. НК: Бабы, або 28.
3. смертоносный. Нсл. Сьмяротны вы-цень. Нсл. Сьмяротная рана, хвароба. Нсл. 4. смертельный. Нсл.; мгсл.Ён сьмяротны вораг мой. Нсл •сьмярдзёць-джў-джзіш-дзіць~ вонять, мгсл.; Ар.; Гсл. нздавать зловонне. Гсл.
•сьмярдзкйс-ка, м. 1. насекомое вонючее — полевой клоп. Нсл. 519.
2. поганка(грнб). Нсл. Набраў сьмярдзю-коў. Нсл.
3. вонючка(о человеке). Ксл. Адыйдзі адгэтуль, сьмярдзюк! Беліца Сян. (Ксл.).
•сьмярдзібчы, -чая-ючае—зловонный, Гсл вонючнй. Абдзіраловіч слухаў, як загіпнотызаваны нечым сьмярдзючым, гідкім. Дзьве Душы 167.
•сьмятана-ны-не, ж. 1. сметана. Ар.; Ксл.; Гсл. Сьмятанаю беляць капусту. Альша-нікі Беш. (Ксл.).
2. верхннй, белый н жнрный отстой молока; слнвкн. Гсл.; Ар.
• сьмяцьцё-чя, предл.-ЦЮ, ср.—сор. МГсл.; Растсл.; Ар.
•сьміяцца, сьмяюся, сьмяешся; прош. вр. сьміяўся, з каго-чаго йлй каля каго-чаго,
засыміяцца
1100
сьпель
тоже без доп., несоверш. 1. СМеяТБСЯ. В северско-белорусском дналекте равно-ценно, н пожалуй, чаіце употребляется: Каля мяне сьмяюцца, яны каля мяне СЬМІЯЛІСЯ... Растсл.: Северск., 124. ПачаЎ ён людзём казаць, а людзі каля яго сьмя-юцца. С. Са. Мы думалі яны сьміяліся, аж ЯНЫ ЗМаў’ЛЯЛІСЯ. Севершч. (Косіч 133).
2. шутнть. Гэта б і вельмі добра было, кажа мельнік, калі ты толькі не сьмяеш-СЯ. Мікольск М.(Демвд: Веров., 101).
засьміяцца, соверш.—засмеяться.
усьміхацца, -аюся-аешся—усмехаться, Ар.; Севершч.(Косіч 77) улыбаться. МГсл.; Я. Гладкі: Казкі, Но. 2, стр. 11. Сьпярша ён усьміхаўся. я. г-й, тм.
усьміхнўцца, -нўся-нёшся—усмехнуть-ся Ар. Цыган хітра ўсьміхнуўся. Гарун: Кан. Паўлючонка. Цар усЬМІХНуўся. Крушына: Лебедзь, 56. Сонцу усьміхнуся. Салавей» Сіла, 46. Раман уьміхнуўся. Цэлеш: Ярылаў агонь. • сьнегаві'нка-нкг-н^ы, ж.—снежннка. Завіруха скача ночы патарочай, плача, вые; пухавыя сыпе ў вочы сьнегавінкі мне, рагоча. Гарун: Завіруха.
•сьнегавы-вая-вое—снежный. і сл.
•сьнёданьне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, ср.—завтрак. Ксл.; Шсл.; Гсл.; Раст.: Смоленск 150. Учора на сьнеданьне былі бліны ў нас. Падлазьнію Сір. (Ксл.). На сьнеданьне будуць бліны. Ст.
•сьнёдаць-аю-аеш-ае, несоверш.—завтра-кать. Гсл.; Ар.; Растсл.; ПНЗ.; Шсл.; Нсл. 598; Курына Куз. (Ксл.). Пара ўжо сьнедаць. Ст. Ня сьнедаўшы пайшоў на работу. Ст. Соверш. пасьнедаць—позавтракать. Ар.; Нсл. 598. Пасьнедай ды баржджэй бяжы на поле. Ар. Пасьнедаўшы паехаў. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
