Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• «сьпі ловав-аньне-ачь, — см. под пілаваць.
•сьпіловавацца,—см. под пілавацца.
•сыіілав-йньне-аць,—см. под пілаваць.
•сыпна-ны-не, ж.—спнна, Ар.; Косіч 85; Навасілск. п., Карачэўск. п. (Будде: Т.-Орл. слов.) Ужо за сьпінаю ў Іры стала блізка дзесятку чалавекаў. Дзьве Душы 136. Уме-ный., ласкат. СЬПІнўцІНКа. НК.: Под. пос., Но.73. Можа ж нашы сьпінўцінкі трохі адпач-нёюць. Котава Віц. (НК.: Под. пос. 57).
•сыііріцця-аюся-аешся, несоверш. зь кім —спорнть, мгсл.. не доходя, однако, до руганн, нк.: Пособ. Но. 90. препнраться, пререкаться, спорнть с кем, прн чем это носнт характер легкой недомолвкн. Гсл. Отгл. ймя суіц. СЬПІраНЬНв-НЯ, предл.-НЮ, ср.—спор, Мгсл. не переходяіцнй, однако, в ругань, нк.: Пособ., Но.90. препнратель-ство, пререкання. Гсл.
•СЬПІрыт, -ыту, предл. й зват., -ыце, м. —спнрт Асмолаўцы возяць а возяць князёў сьпірыт. Гарэцкі: Песьні, 9.
•СЫІІрьІтуС-су, предл. й зват-се, м., област. —спнрт. Ар. См. сьпірыт.
•сьпісаньне-ня, предл.-ню, ср. 1. спнсок, ОПНСЬ. Пташнцкнй: Князья Пузыны.
2. совокупность текстов, цнфровых данных н т. п. сведеннй; свод.
3. документ, в котором обьедннены какне-л. сведення, данные: сводка.
4. массовый учет кого, чего-л. Вышла загада ад цэзара Аўгуста зрабіць сьпі-саньне па ўсёй зямлі. Луцк.: Лукі 2:2.
•сьпкань-нг; мн. ч.. род.-няў, ж.—свод. •сыііс-аваць-ччь.—с«. под пісаць.
•сьпіс-авацца-ачцл>—^од пісацца. •спітляваць,—см. под 'Атляваць. •сьпіць,—™. под піць.
•сьпічак-ка, м. 1. остраяпалка. Гсл.
2. спнца. Гсл.
3. вертел. Гсл.
•сьсёсьціся, сьсядзецца; прошл. вр. сьсе-лася, соверш. о молоке—СВернуТБСЯ. Ар.; Даль. Малако сьселася, нельга бяліць. Ст.
•сьсячьіся,— CM. под сячы.
•сьсіліць—оснлнть. Гсл. Ён дужшы; дзеля таго сьсіле цябе. Гсл.
®сьсінёць, -< м под сінець. •сьсів-ёлы-ёі/ь,—сл. под сівець. «сьвёдам’е-.ч’я, предл.-м’ю, ср. 1. сознанне, ясное поннманне чего-л., сознанне, осознанне нацнональной нлн обіцест-венной жнзнн человеком нлн группой людей. Сьведам’е свайго абавязку. Наца-нальнае сьведам’е.
2. сознанне, прнзнанне. (Mae заплаціць Ганьне пенязі) на чом прысягнець або сьведам’е добрае ўчыніць. Із судовага рассуд-ку ХУІ стг. (Барысёнак: Нац. хар. Літ. Статуту; Полымя 1927, Но. 7, стр. 138). Вон мяне пярвей біў, ніжлі я яго; і я дзей, аказаўшыся і сьведам’е людзей даўшы на том, што вон мяне наперад зьбіў, увашэдшы.
сьвёзік
1103
сьвётчыць
•сьвёзік-кя, предл.-ку, зват. сьвезіча, м.
—подобная ’’перарэзу" посуднна, но с прямымн сторонамн, двумя ушкамн, плоской покрышкой, запнраюіцаяся в ушках деревянною задвнжкой; служнт ДЛЯ СОЛеННЯ МЯСа й Сала. НК: Очеркн, 84. См. кубел. Уменьш. сьвёзічак-чкд, предл.-ЧКу. НК: Очеркн, 84.
сьвёзікавы-ва.ч-вае, прйлаг. к сьвезік. НК: Очеркн, 86.
•сьвежані'на-ны—мясо свежо убнтого жнвотного. Ня ела б сьвежаніны. Кулакоў-скі: Дабраселцы.
• сьвёрань-рня, мн. ч. сьверні—амбар. Мядзьведзіцкая вол. Нясьв.(П. Татарыновіч).
•СЬВврб-бу-бе, м.—зуд. МГсл.; Ар.; Нсл.; Ксл.; Гсл. Цябе сьверб бярэць што ты дзярэш-ся? Нсл. У цябе сьверб на языццэ, што ня ўцерпіш сказаць. Нсл.
•сьвербата-ты, ж.—зуд. Ксл. Пайшла па целе сьвербата. Машчоны Сян. (Ксл.).
•сьвёрдліць—сверлйть, буравйть. Гсл.
•сьвёрдзел-для, предл.-дле, м.—бурав, МГсл.; Ксл.; Шсл. сверло, бурав. Нсл.; Гсл. Сьвердзел ступіўся — цяжка ім круціць. Ст. Дай мне сьвердзел. .Мікалаева Куз. (Ксл.). См. сьвярдзел. Сьвердлам круціць дзіркі ў дошках. Вішкавічы Чаш. (Ксл.). Сьвердлам пракруціў дзірку. Нсл.
•сьвёржань(сьцьвержань)-ні, ж.—твер-дый прочный участок поймы. Жучк.: Топо-ннмнка, 13. Твердые прочные участкл поймы называются ствержань(сьвер-жань). Жучк.: Топоннмяка.
•сьвесьць-ш, ж.—сестра жены. Ксл. Сьвесьць г госьці прыехала. Даўгое Беш. (Ксл.). См. сьвесьця.
•сьвёсьця-ці, дат.. предл.-ці, ж.—сестра жены, Ксл. Гэта мая сьвесьця. Копцевічы Чаш. (Ксл.).
•сьвет-mp, предл. й зват. сьвёце, м. 1. мнр, вселенная. Ар.; Гсл.
увесь сьвет—вселенная. МГсл.
за сьвет—к черту на кулччкн. Ар.; Дз. блізкі сьвет—очень далёкое расстоянне.
2. рассвет, заря. Ар.; Гсл. Hi сьвет, ні зара узьнялі з пасьцелі. Нсл.( под уздымаць). Ці сьвет, ці сьвітае, ці на зару займае, ці мой міленькі. голуб сівенькі, коніка сядлае? Нз песнл.
завязаць сьвет—огранйчнть жйзненные возможностн. Узялі мяне замуж далі, толькі сьвет завязалі. Нз песнл.
сьветавая заранка—Венера. Ксл. Сьве-тавая заранка ўжо ўзыйшла, скора дзень будзе, надабе сьпяшацца малаціць. Бяска-тава Гар. (Ксл.).
сьветагляд—мйросозерцанйе. мгсл. •сьвётач-ча, предл.-чу, зват.-чу, м.—палоч-ка с развйлйной, куда вставляют лучнну, Ксл. светец. Нсл. 576; Ар. Папраў сьветач! Агрызкава Беш. (Ксл.). Лучыйка выпала ізь сьветача. Нсл. Прысьвяці мне! — Я ня сьветач табе, што буду сьвяціць. Нсл.
•сьветка-тпкг-тнцы; мн. ч„ род. сьветак, обіц. 1. СВЙДетелЬ. Нсл. 576; Апостол Скарыны 1525 г.(400-лецьце блр. друку 236); Скарына; 3-яя Царстваў; Гордз. Акты, т. 17,стр. 6; НК: Старцы, Но. 59; Ксл. Іншыя сьветкі паведзілі. Гордз. Ак. ХУП, 6. Сьветка на судзе паказаў па мойму. Стралкі Беш. (Ксл.). Сьветку пастаў, калі я гэта зрабіў. Нсл. 576. Запрашаць сьветак. Нсл. 181( под запрашаць). Заста-віўся сьветкамі. Нсл. 186( под застаўляцца). Вечны сьветка. Кавыль: Думы 19.
2. карта, которой обьявляются козырн. НК: Нгры, Но. 41.
•сьвётла-ла, предл.-ле; мн. ч.-лы-лаў, ср. 1. огонь(для ОСвеіЦеНйЯ, Вят., Даль; С.) Нсл. 576; ПНЗ; Растсл. У нас яшчэ сьветла не палілі. Нсл. Пара сьветла ўздуваць. Нсл. Сьветла пагасілі. Нсл. Уздуй сьветла. Кур., Вар. (Даль). См. сьвятло.
2. зренне. Нсл. 576. Другі год, як сьветла я страціў. Нсл.
сьветла-сонечны—лучезарный. мгсл.
•сьвётла, нареч. 1. светло. У хаце сьветла. Ар. Здалося, што ў хаце вельмі сьветла. Уселюб(Демнд.-Веров, 1896, Но.1,97).
2. ввдно. Ксл.; Ар. На вуліцы ўжо добра сьветла будзе, калі мы выехалі з двору. Гарывецк Сян. (Ксл.).
• сьвётлы-лая-лае, 1. ясный, Нсл. хорошо освеіценный, светлый. Сьветлы дзень. Нсл. Сьветлая ноч. Нсл.
2. не темного цвета. Твары іх сьветлыя, ясныя будуць. Кіт. 5баб.
3. умный, ученный(просвеіценный, С.) Нсл.; Ар. Вы сьветлыя людзі, а мы народ цемны. Нсл.
•сьвётны-ная—мнровой. Маркоўцы Вял. Гэта аколіца цяперашняга Кічынэру, пераменаванага з Бэрліну ў першую СЬветнуЮ вайну. Белар. Голас, Но. 120. Мусіў хавацца аж у пэрыфэрыйнае ад сьветнай палітыкі Таронто. Тм„ Но. 92. Мастац-тва будзе жыць аж да сьветнага скону. Крушына: Творы, 78.
•сьветчыць-чз’-чыш-чд; повел. сьветч-чма, каго-што без доп., несоверш.—сввдетельс-твовать, быть свндетелем. НК: Старцы, Но. 59; Нсл. 576. Гэтыя на цябе сьветчаць. Тат.: Мацьвей 26:62. Тут барышнікі ня сьвет-чаць. Горд. Ак. хуп, 7. Сьветкі могуць a кажную ніву, сенажаць або абруб сьветчыці. Стт. 361. He хачу я сьветчыць вам. Карма Куз. (Ксл.). Сьветчыш тое, чаго ня бачыў. Нсл. Отгл. ймя суіц. сьвётчаньне-ня, предл.-ню—свндетельствованне. Нсл. 576. He вымагаюць твайго сьветчаньня. Нсл.
Соверш. пась'вётчыць-чу-чыш-ча, -— засвндетельствовать. Кажны пасьвет-чыць маю праўду. Нсл. 576. He na праўдзе ты сьветчыш, пасьветчыў на мяне. Тм.,—завернть подлйнность чего-л.
высьветчыць
1104
сьвята
вьісьветчыць—доказать свндетельскн-мн показаннямн. Стт. 1529, сл. ...Хтобы... абвінен быў... але ся добрымі людзьмі, веры годнымі, высьветчыў. Стт. 1529, хш, 18.
асьвятчйць-аю-йеш-йе, повел.-ай-айма, несоверш. каму, што, 1. заявлять(свнде-тельствовать, Нсл. 367), сообіцать, обьяв-лять. Ссылаю ангелаў у той ночы, усім людзём... селям Божы даючы й ласку ім Божаю асьвятчаючы. Кіт. 16612. Усі суседзі асьвятчаюць, асьветчылі, што ты злодзей вялікі. Нсл. 367. Бацька асьвятчае табе паклон. Нсл. 367.
2. доказывать(ссылаясь на свндетелей, С.) Нсл. 367. Асьвятчаў сваю нявіннасьць, але нічым не асьветчыў. Нсл.
асьвётчыць-чу-чыш-ча, повел-ч-чма, со-верш. каму, што, 1.—заявнть.
2. доказать(ссылаясь на свндетелей, С.) Нсл. 367. См. асьвятчаць, 2.
асьвятчоны, прйлаг. йзпрйч. 1. заявленный.
2. засвндетельствованный. Нсл. 367. Hi кім не асьвятчоная твая нявіннасьць. Нсл.
3. доказанный(свндетельствамн, С.), явный. Нсл. 367. Асьвятчоны злодзей. Нсл. Отгл. ймя суіц. асьветчаньне-ня, предл.-ню—свндетельствованне, Нсл. 367. заяв-ленне.
дасьвятчаць-аю-eeiu-äe, повел.-ай-айма, несоверш. каго-што, 1.—доказывать(свн-детелямн, С.) Нсл. 142. Дасьвятчаеш тое, чаго ня бывала. Нсл.
2. удостоверять, заверять. Гсл.
дасьвётчыць-чу-чыш-ча, соверш. 1.—до-казать(свндетелямн, С.) Нсл. 142. Ты не дасьветчыш таго, што на мяне кажаш. Нсл.
2. удостовернть, сосвндетельствовать. Гсл. Прйч. дасьветчаны—доказанный, нзоблнчённый. Нсл. 142. Дасьветчаны злодзей. Нсл. 142. Мая нявіннасьць дась-ветчана. Тм.
засьвятчаць—удостоверять. мгсл.
• сьвётчыцца- чуся- чыш ся. несоверш.—свн-детельствоваться, представлять свнде-телей. Нсл. 576. Цыган дзецьмі сьвет-чыцца. Пмлов. Нсл. Соверш. пасьвётчыцца. Нсл. 576. Ты б пасьветчыўся, але няма кім. Нсл.
асьвятчацца, кім, нетверш. 1. заявлять. См. асьветчыцца, 1.
2. свндетельствоваться, Нсл. 367. доказы-вать, ссылаясь на свндетелей. Асьвят-чаюся ўсімі добрымі людзьмі, што за мною ніколі ня бачылі зладзейства. Нсл. Асьвятчацца сьветкамі. Нсл.
асьвётчыцца-чуся-чышся, каму, соверш.
1. заявнть, сообіцнть, обьявнть. Хто абачыць месяц рамазан і людзём асьвет-чыцца, няхай посьнікаюць. Кіт. 15а1.
2. доказать свндетелямн. См. асьвят-чацца.
дасьвятчацца—удостоверяться, (Нсл. 142) заверяться. Гсл. He дасьвятчаючыся, не дасьветчыўшыся ні ад кога, ты на мяне паклёп кладзеш. Нсл. Соверш. дасьвет-чыцца—удостовернться. Нсл. 142; Гсл.
•сьвёкар-к/?л( ласкат. сьвёкарка-кі)—отец мужа, свёкор. Ня жджы, сьвёкарка, каліны. Севершч.(Косіч 250).
•сьвядомасьць-цг, ж.—сознательность, налнчне сознательных убежденнй, ндей-ность, Гсл. сознательность. МГсл.
•сьвядомы-л/ая-лійе—сознательный. Ксл. Нашая вучыцелка — сьвядомая Беларус-ка. Гсл. Дужа сьвядомы чалавек. Запрудзь-дзе Сян. (Ксл.).
•сьвяжак-лк^ предл.-акў, зват.-ача; мн. ч.-кі-коў-ком, мн. ч„ предл.-кох, м.—впервые появнвшнйся где-л. свежнй(о человеке н о жнвотных). Аш.
•сьвяжачка-чкі-чйы, ж. к сьвяжак. Аш.
•сьвяжына-ны, ж.—мясо нлн сало от недавно убнтого жнвотного. (Ксл.). Сьвя-жыны нашай паспытайцеся. Гараватка Меж. (Ксл.).
•сьвякроў, сьвякрыві—свекровь. Ар.