Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•сьцяг-гу, м.—знамя. мгсл. Под свой стягй. Радзів. лет. 197(Ганцоў 183).
•СЬЦЯГ-ягу, предл. й зват.-ЯЗв, м. 1. знамя. Ластсл. Сьцягі стаяць у Пуціўлю, жджэць Ігор мілага брата Усевалада. Купала; Пераклад Слова аб палкуігаравым. У Менску 1938, стр.40. См. харугаў, харугва.
2. флаг. БНсл. Уменьш. сьцяжок-жка —флажок.
3. группа болыпнх предметов, располо-женных в ряд. Сьцяг дамоў. Пархв.
сьцяг гаравы—чорный хребет. БГсл.
• сьцягоўнік-гкд, пребл.-Іку, зват.-ІЧО, м.
—знаменіцнк, знаменоносец.
•сьцяга-гг, дат„ предл. сьцязё; мн. ч. сьцегі-гаў, ж.—тропа. Ксл.; Лукіно Ржэўск. п.(Грннь-кова ІУ); Пск., Вост., Кур. (Даль). ТэЮ СЬЦЯЗОЮ пайшлі. Папкі Гар. (Ксл.). Уменый. СЬЦёЖКЯ-КІ, dam., предл. СЬЦеЖЦЫ, ж.—тропннка. Ар.; Яноўшчына Беш. (Ксл.).; Шсл.; Нсл.; Растсл.; Вост. (Даль). Там будзе сьцежка цераз поле. Ст. За тым сьляпы плача, што сьцежкі ня бача. Послов. Нсл. Замяціце вы сьцежкі-дарОЖКІ. Лужкі Стдуб.(Косіч 40).
сьцежачка-wi—тропннка. Ар.; Яблынка Імгл.(Косіч 242); МГсл. — троПННОЧКа. У вароцечках рэчачка, каля тыя рэчачкі— СЬЦвжачка. Манюкі НЗ.(Косіч 242).
•сьцйгавы-вая-вае—к знаменн относя-іцнйся, знамённый.
•сьцягле, собйр.—суставы, соеднняюіцне голень с бедром. Ск. См. падсьцяглы.
•сьцягно-на; мн. ч. сьцягны, ср. 1. бедро, Ксл.; мгсл. ляжка. Шсл. Сьцягно нешта забалела. Навікі віц. (Ксл.). Воўк парваў кабылу за сьцягно. Ст.
2. (задннй, С.) окорок. Ксл.; Шсл. I адно сьцягно ёсьць ЯШЧЭ. Навасёлкі Сян. (Ксл.). У сьцягне завяліся чэрві — мусіць не дадымлена. Ст. См. кумпяк. Забіў казу, наклаў цяпла, адрэзаў сьцягно, сьпёк і стаў есЬЦІ. Дзяніскавічы НЗ(Шэйн 11, 162).
3. мышца, мускул. Слова "цягніца” нам ніколі не даводзілася чуць у народнай мовех народ кажа "сьцягны” або "мус-кулы”(”сьцягны й жылы”). Бр.(С. Т. у ’’Крывіч” 1926 г„ Ho. І/ІІ, стр. 116).
• сьцяге'нца-ца, предл.-цу; мн. ч.-цы-цаў —задннй окорок барана. У кажнага прыгатавана кавалак саланіны або "сьцягенцы бараніны". Косіч 1.
•сьцягняк-ка, предл.-ку, зват. сьцягняча; мн. ч. сьцягнякі-оў-ом-амі-ох, м.—задннй окорок. Лапаткі з парсюка будзем цяпер есьці, а сьцягнякі пасолім. Ст.( nod лапапгка), — кумпяк. Атрэсла рукі, уперлася імі ў сьцягнякі і пашла ў болыйую хату. ДудзіцкЦБацысаўшчына, Но. 376-377), кульша, мягкая часть бедра, ляжка. іг. (Ад.).
•сьцягці.—cm. nod цягці.
•сыуім-іць-лены,—см. nod цяміць.
•сьцяна-мьг, вйн. сьцяну; мн. ч. сьцёны-наў-нам, ж. 1.—стена.
чыстая сьцяна—стена в нзбе, протнво-положная печн н нараш(”лалу"). НК: Очеркн, Но. 319.
2. граннчная дорога между землею двух деревень нлн разлнчной землей одной деревнн.
сьцяна—граннца. Яўнут, "перевержеся через стену”, уцёк у Смаленск. Антановіч: Нсп. Лятвы ш. Сеаю старую граніцу або сьцяну зарослую, гдзе бы патрэба ўказавала панавіці, то будзець вольна ўчыніці кажнаму. Стт. 363.
3. часть основы прн тканнн, которой (частью) есть распоянне ох(’’кутняга”да "парожняга") колышка прн основаннн. НК: Очеркн, Но. 321; Ар. ДзесЯЦЬ СЬЦен выткала кужалю. Ар.
сьценка-нкі, дат.. предл. сьценцы, ж„ уменьш. к сьцяна 1, 2, 3. Ар. Пярэйдзе ўброд раку і сьценкамі ў Іржаўку. Дудзіцкі(Бацьк„ Но. 45-46/ 431-432). Выяжджалі яны з бочных дарогаў і сьценак. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 1-2/437-438).
•сьцяты—срезанный, срубленный, обез-главленный. См. сьцяць( под йяйь).
•СЬЦЯЦЬ,— CM. nod цяць.
«Сьцяцьце Сьвятога Яана(Яна) Хрысь-ціцеля—усекновенне главы св. Ноанна Предтечн. См. сьцяцьце( nod цяць).
•СЬЦІ, Іду — ІСЬЦІ. Варлыга: Назіраньні 17. •сьціха(сьціха, Ар.), нареч.—нсподтншка. Гсл. Сьціха пачалі шаптацца. Гарун: Белр. марш.
•сьціхамір-ру, пребл.-ру, м.—успокоенне. Сьціхаміру на іх нетуці ніякага. НК: Старцы, 84.
•сьціхамірыць,—см. под ціхамірыць.
•сьціх-аць-гд,— cm. nod ціхці.
•сьцілюб-ба, м.—честолюбец.
•сьцілюбка-бкі, ж.—честолюбнвая. •сьцілюбасьць-гд, ж.—честолюбне.
•сьцшак-н/су, м. 1. место, где одна дорога под прямым углом касается другой. Брс., Лепел. (Юхн.).
2. отрезок. Тм.
•сьцінаць—срубать. Гсл.
сьцінаць дух, 1. спнрать дыханне. Гсл.
2. страдать удушьем. Гсл.
• сьціпла, нареч. 1. скромно. Жывем сьціпла, подле свае можнасьці, грошы ня маем, а бяз хлеба не сядзім. Гсл. Лесам ішлі ціхім, сьціпла прытоеным. ЗСД. 99.
2. аккуратно. На сонцу сохне сьціпла. Дуб. (Калосьсе, Но. 3, стр. 151).
•сьцйіласьць-ф, ж. 1. скромность. Гсл.
2. воздержанне. мгсл.
•сыцплы-лля-лае—скромный, тнхнй. Гсл. Сьціплы дзяцюк. Гсл. (Хвоі) стаяць прыгожыя, сьціплыя — застыглі ў сьвятой непарушнасьці. ЗСД. 80. Такі ён
сывпна
1110
сцэна
(дом) сьціплы, просты ён, такі ён дарожшы мне за ўсе палацы. Салавей: Сіла, Н.Дзеді братаніч-дзяцюк не хаваючыся, а ізь сьціплаю, памальнаю паважнасьцю, як усі сяляне, ядуць яны селядца з хлебам. Гарэцкі: Песьні 29, Мовы ён не забыўся, ведама, гэтых простых і сьціплых людзей. Гілевіч (Б. Ускалось, Но. 11, стр. 16).
•сьцшна, нареч. 1. ловко, аккуратно. Ксл. Пражыла я. дзякуй Богу, сьціпна, нічога благога ня ведала. Навікі Віц. (Ксл.). Яна сьціпна кросны тчэць. Лук’янова Сян. (Ксл.). 2. прецнзнонно.
сьціпненька, уменьш.. ласкат. к сьціпна 1, 2. Абхініся сьціпненька хустачкаю. Кузьміно Сян. (Ксл.).
• сьцнінасьць-ф, ж. 1. ловкость, акку-ратность. Ксл. Ніякае сьціпнасьці ў яго рабоце няма. Сьвярдлы Беш. (Ксл.).
2. точность.
•сыітны-ная-нае, 1. степенный, скром-НЫЙ, СТЫДЛНВЫЙ. НК.: Дудар, Но. 26.
Обыкновенно "дзявоцкая" часть начн-налн жаром гореть, а "сьцітзыі мальцы” закусывалн губы н потуплялн головы. НК.: Дудар, 197.
2. ловкнй, аккуратный. Ксл. У Карнея дачкі такія сьціпныя, можаш сватаць якую любя. Заазер’е Сян. (Ксл.).
3. прецнзнонный.
сьціпненькі, уменьш., ласкат. к сьціпны 1, 2, 3, 4. Ён ня дужа сьціпненькі, а так цапу-лапу. Запрудзьдзе Сян. (Ксл.).
4. весьма трудолюбнвый, работяіднй. Шсл. Вельма ж яна ўжо сьціпная, і часінкі табе ня згуляе дарма! Ст.
• сьцірка-ркі-рцы, ж. 1. тряпка для стнрання стола, вытнрання посуды. нк.: Очеркн, Но. 286; Ар.; Ксл. ВаЗЬМІ СЬЦІрку ды абатры судзьдзе. Забор’е Сян. (Ксл.).
2. резннка.
•сьціск-ку, предл.-ку, м.—давка, теснота. Гсл.
•сьціскаць, 1. сжнмать. Гсл.
2. сдавлнвать. Гсл.
•сьціскацца, 1. сжнматься. Гсл.
2. сдавлнваться. Соверш. сьціснуць, 1. сдавнть. Гсл.
2. сжать. Гсл.
3. сомкнуть. Гсл.
сьціснуцца-нхл-н^шся—сжаться. Сьці-снулася Ў камячок. Каласкі, 1955, Но. 29-30,16. •сьцішаць—успоканвать. Сл.
сьцішацца—успоканваться, утнхать. Гсл.
•сьцішацца, сьцішывацца, мгсл.—затн-хать. МГсл.
• сьцГшыцца, -шуся-шышся—утнхнуть. Шсл. Пачакай, бо зараз сьцішыцца бура, тады пойдзем. Тм.
•сьцішна, нареч.—страшновато? Уста-вай, браце, баржджэй, пагонім валы досьвіткам, аднаму неяк сьцішна. Ляш-чонкі Н. (Демвд.: Веров. 112). ХлОПЦу СЬЦІШНа І маркотна... ноч цянюецца дрыготна. С. Музыка 148.
•сьцішнасьць-ф, ж.—некоторый страх. Нейкай глухатою й сьцішнасьцю дыхну-ла на чалавека (ночы). Адамчык: Арж. колас. •СЬЦІ'ЦЬ, ШЧу, СЬЦІШ, СЬЦІЦЬ, несоверш. —чтнть, почнтать; поклоняться. Соверш. усьці'ць(учсьціць), ушчў, усьціш-ціць —почтнть. Есьлі бы хто вознага зьбіў, валасы або бараду ірваў і тым ураду ня учсьціў, тагды таковы маець быці a то пазваны на рок завіты да ўраду земскага. С-П. 178.
• сьцьвёржань,—см. под сьвержань.
•сьцюдзена, нареч. к сьцюдзёны—холод-НО. Ксл.; Шсл.; Лоск Вал.; Гсл. Сьцюдзена МОЖа, Сілашу? Танк (Калосьсе, Но. 1/18, 1939, стр. 29). На дварэ сьцюдзена, трэба цяплей адзявацца. Ст. Сьцюдзена — зуб на зуб ня лучае. Я. Г-кі: Казкі, Но. 2, стр. 16.
сьцюдзёнка-нкг-ні/ы, ж.—холодная во-да. НК.: Очеркн, 293.
• сьцюдзёны-ная-няе—холодный. Ксл.; Шсл.; Лоск Вал. Знайшла сьцюдзёную ваду. Козіна Пуців. (Халанскі 134). Сёлета была сьцюдзёная зіма. Рыбчына Сір. (Ксл.). Вада сыродзёная. Ст. Лісіца скача да сьцюдзё-нае ракі. Грахоўскі: Лясная казка. ПлывеЦЬ, хвалюючыся, шум, сьцюдзёны шум на НІвах чорных. Танк (Калосьсе, Но. 1/18, 1939, стр. 30). Прынёс сібірскіх вадападаў пах сьцюдзёны. Лойка: Л. песьня. Сьцюдзёны спрагу прагоне Квас. Кавыль: Пад зорамі, 17. Ласкат. сьцюдзёненькі. Сьцюдзёненькая вадзіца. нк.: Нгры, 61. Я чагосьці чакаю гэтай белай сьцюдзёнай зімой. Машара (Калосьсе, I, 1935, стр. 8).
• сьцюрзянёць-нёю-нёеш-нее, несоверш.
—становнться студенным, холодным.
асбцюдзянёць—охладнеть. мгсл. Соверш. засьцюдзяне'ць, засьцюдзянела, безлйч. —захолоднело. Нсл. т.Засьцюдзянелана дварэ. Тм. Соверш. пасьцюдзянець. Дык што вы ад мяне хочаце?—сказаў Абдзі-раловіч, вытапарашчыўшы вочы, і пачуў, як пасьцюдзянелі ягоныя палцы. Дзьве Душы, 182.
•сьцюжа-жы-жы, ж.—стужа, Гсл. холод. МГсл. СяднІ на дварэ СЬЦЮЖа. Павульле Чаш. (Ксл.). Зямля, сьпятрэлая, жадае сьцю-ЖЫ. Кавыль: Думы, 21.
• сцэна-ны, дат., предл.-не, ж.—зрелніце. МГсл.
•сцяць, сцу, сцыш, сцыць, сцым, сцыцё, сцуць, несоверш.—мочнться, нспускать мочу. Ар.
•сцацца, сцуся, сцышся, сцыцца, сцымся, сцыцёся, сцуцца,—мочнться под себя. Ар. Соверш. усцацца—нспустнть мочу непро-НЗВОЛЬНО. Ар.
сыбота
1111
адсыпацца
•сыбота—ты, дат., предл. сыбоце, ж.—суб-бота. Рэч. У Сыботу пазалю. Янк. I. Наступное сыботы ўсе бачылі, як у селрадзе да познае ночы гарэў агонь. Нязнаны(Бацьк„ Но. 36-37/ 115-116). ІЗ СЬіботы на нядзелю дакацілася далёкая страля-ніна. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 49-50/435-436).
• сыяністы-пгая—сноннст. А Шлёмка Гак, як сыністы схапіў дачасна кулю ў лоб. Кл.: Каліна 48.
•сызы-зая-зае—снзый. Ксл. Сызы селя-зенька, ці быў ты на мору, а ці бачыў шэру вутку? Азярэцк Сян. (Ксл.).
•сыкаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. пронзно-снть протяжно звук с. Шсл. Гусак сыкае. Ар. Сыкае, як гадзіна. Ст.,—шнпеть по-гуснному. Гсл.; Ар.; Нсл.
2. перен.—ворчать, негодовать(быстро н злобно выражать неудовольствне, Ар.) Шсл. Сыкае на бацьку — вось сынок! Ст. Сыкай, калі хочаш, не баюся цябе. Нсл. Цэлае раньне ўсё сыкае, як зьмяя. Нсл. Однкр. сыкнуць. Нсл.; Ар. Гусь сыкнула. Нсл. Толькі слова сыкні! Нсл.
асыкацца, несоверш.—отговарнваясь, быстро co злобою выражать неудовольс-твне. Дык гэта ты яшчэ мне будзеш асыкацца, я ж табе пакажу. Войстрава Сьміл. (Шсл.). Соверш. асыкнўцца. Шсл.
Асыкнуўся раз, другі дый толькі з таго. Войстрава Сьміл. (Шсл.). Соверш. засЬІКЯЦЬ —зашнпеть, Шсл. начать "сыкаць Ар. Засыкала гадзіна ў траве. Ст.
•СЫМбоЛЬ-ЛЮ, предл.-ЛЮ, м.—снмвол.
• сымболізма-л«ы-.ме, ж.—снмболнзм, снмболнка.
КНІГІ ОНЛАЙН
