Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
ашаляваньне, 1. действде по гл. ашаля-ваць 1.
2. действйе неразумное, выходяіцее йз обычных пределов: веселость, шалость, гнев. Дсл. Дадзелі мне іх скокі, дадзела ашаляваньне. Дсл. Ашаляваньням п'яны ўсіх разагнаў з хаты. Дсл.
ашаляваць, област. 1. делаться бешен-ным, швотным. Дсл.; Нсл. 388. Сабакі ашаляваюць. Нсл. Ашалявай ён ад мяне. Тм. Сабакі пачалі ашаляваць. Дсл. См. шалець, 1.
2. прнходнть в сяльное разьяренйе. Нсл. 388. За што ты ашаляваеш бяз памяці? Нсл.
3. област.—поддаваться чересчур какой-л. страста, аффекту: гневу, любвй, горю й т.п. Дсл. Ашалявае матка, пахаваўшы сына. Дсл. См. шалець 3.
4. выступать йз грандц благопрйстой-ностй, буянйть. Нсл. 388. Паўпіліся дый ашаляваюць. Нсл.
5. влюбнться до безумвя. Нсл. 388. Дзеўка ашалявае, ашалела па хлапцу. Нсл.
6. област.—задаваться какдм-л. неумес-тным желанйем. Хачу схадзіць у карчму. — А не ашалявай ты! Дсл.
ашалёць, 1. соверш. к ашаляваць, 1. Нсл.388. Сьвіньня ашалела. Нсл.
2. соверш. к ашаляваць, 2. Нсл. 388. Ашалеў, кідаецца біцца. Нсл.
3. соверш. к ашаляваць, 3.
4. соверш. к ашаляваць 4, 5. Дзеўка ашалела па дзяцюку. Нсл.
5. соверш. к ашаляваць 6.
•шалёны-ная-нае, 1. бешенный(больной бешенством, Ар.) МГсл.; Кузьміно Сян.(Ксл.).; Нсл. 704; Шсл.
2. сумасшедшйй. Растсл. Людзі шалёныя, каторыя за дапушчэньням Божым ад розуму адшэдшы, звыклі людзём раны задаваці. Стт. 420.
3. горячдй, буйный; страстный, неудер-жймый(отлйчный, уднвнтельно хоро-шнй, Нсл. 704). Шалёнага каня маець. Нсл. 704.
4. ветренный, дерзкйй. Нсл. 704. Ён шалёны, на нікога не зважае. Нсл.
5. назойлдвый, злой. Нсл. 704. Шалёная муха ўкусіла за вуха. Послов. Нсл. Ель мая зялёная! Сьвякроў мая шалёная, зага-дала мне тры дзелы рабіць. Нз песнн, Нсл.
6. чрезмерный. Нсл. 704. Шалёныя грошы заплаціў ты за свайго каня. Нсл. Шалёны воз наклаў сена. Тм.
7. чрезмерный по сдле проявленйя. Помнеў тую шалёную пацеху, што лятункамі ўздымала яго на вышыню ды паказавала шчасьлівую будучыню. Шакун: Сьлед. 15.
8. отлйчный, удйвятельно хорошдй. Нсл. 704. Шалёную стрэльбу купіў, на сто сігнёў бярэць. Нсл. Шалёны работнік, майстра. Нсл.
•шалёўка-кг-^ы, ж. 1. тонкая доска для обшнвкн дома. Гсл.; Ксл.; Ар.; Козіна Пуців. п,—тёс, тесннна, тесннца. Вят. (Даль). Як ператрасаў хату, дык я ўсю шалёўку злажыў пад хлевам у садзе; надовечы гляджу, аж там толькі тры дошкі засталося. Вішкавічы Чаш. (Ксл.).
2. шаль. Ксл. Тата, купі мне шалёўку! Вішкавічы Чаш. (Ксл.).
•шалянік-гка, предл.-ікў, зват.-іча; мн. ч.. дат.-КОМ, мн. ч., предл.-KOX, м. 1. крайне безрассудный человек, безумец.
2. сумасброд.
•шаля-лг-лг, ж.—чашка весов. Гсл.
•шаляваць, -люю-люеш-люе—обнвать "шалёўкай". Растсл.; ПНЗ.; Ар.,—обшнвать доскамн стены снаружн, Ксл. обшнвать тесннцамн. Вят. (Даль.). Пойдзем да суседа дом шаляваць. Лужасна Куз. (Ксл.).
•шаляваны, прйч. прош. вр. от шаляваць, —обшнтый доскамн. Ксл. Наўпроці будзе шаляваная хата Хведасёнкава. Навікі Віц.(Ксл.). Соверш. абшаляваць—обшнть (тонкнмн, С.) доскамй стены снаружй. Ксл. Абшалюю хату, дык яна сто год прастаіць. Лёзна (Ксл.) Соверш. ашаляваць, што—обйть "шалёўкай”. Ар., окожу-рнть, обшйть тёсом, шелёвкамй. Кур. (Даль). Соверш. зашаляваць—о6шйть(тон-кймй, С.) доскамн. Шсл. Яшчэ ў відным месцу надабе троха зашаляваць. Ст.
•шйлі—весы. Гсл.
•шалік,—см. под шаль.
•шалінка-нкі-нцы, ж.—шерстяной го-ловной ллаток. Ксл. Дачка за шалінку аддала тры рублі. Альшанікі Беш. (Ксл.).
•шаліпа-ды, ж.—слякоть, мокрый снег. Ксл. Во ўжо трэйці дзень на двары такая шаліпа. Чарніца Лёз. (Ксл.).
• шолудзі-дзяф—кожная болезнь. Растсл. ,—паршй, струпья на голове. Нсл. 715.
•шалудзівець-ею-ееш-ее, несоверш. 1.
паршйветь. Нсл. 715. Галава ў хлапца шалудзівее. Нсл. Соверш. зашалудзівець.
2. перен.—дурно жйть. Нсл. 715. Ня жывем, а шалудзівеем. Нсл.
шалўдзь
1117 шанаваць
•шалудзь-дзг, ж.(-дзя, м. Ст.)—парша. Ксл.; Шсл.; МГСЛ. Ці шолудзь ці плеш — усё адна пакраса. Клімавічы Сян. (Ксл.). Шалудзі ўпалі на яго. Ст. Абмыў свае шолудзі—значйт забыл свою бедность. Нсл.
•шалудлівы-вагд—паршнвый. Шсл. 308. Шалудлівая галава ягоная, але разумная. Слопішча Шацк. (Шсл.). См. шалудзівы.
•шалуды—паршй. Гсл.
•шалудлівёць, -ёю-ёеш-ёе—паршйветь. Ксл. Шалудлівеюць нашы парасяты — надабе ляпей карміць. Жэрына Чаш. (Ксл.). •шалудзівець-вею-веегд-вее, 1. паршл-веть. Нсл. 715. Галаваў хлапца шалудзівее. Нсл.
2. перен.—дурно жнть. Нсл. Ня жывем, a шалудзівеем. Нсл.
зашалудзівець, 1. покрыться струпьямй. Нсл. 193. Галава зашалудзівела. Нсл.
2. upon.—выходнть несколько йз бедного состоянйя. Нсл. Зашалудзівеў троху і знаць ня хоча. Нсл.
•шалудзГвы-вая-вде—паршйвый. Ксл.; Шсл.; мгсл. I выбрала ж сабе дзяцюка нейкага шалудзівага! Слопішча Шацк. (Шсл.). Шалудзівае парасё. Кляшчыно Беш. (Ксл.). •шалўдзька-кг, обіц.—паршйвец.
•шалўпа-лы-пе, ж.—скорлупа. Гсл. См. шалупашка.
• шалупахі-аў—скорлупа орехов йлй подсолнечнйка. Растсл.
•шалупайка, (Шсл.) шалўпка, (Ксл.; Шсл.), шалўшка, (Ксл.)-кб ж.—кожнца карто-феля. Шсл.; Ксл. Ен на’т шалупкі ня здыйме І так есьць. Селядцова Беш. (Ксл.). Звары СЬвІНЬНЯЧМ шалушкі. Лагавая Аз. (Ксл.). He скрабі гэтак бульбы, каб шалупайкі былі таўстыя. Ст. Шалупайкі аддала карове. Ст. Шалупкі высып у* кашЭЛЬ. Крамяні Пух. (Шсл.).
•шалупайкі-кар—очйскй. пнз.
•шалупашка—скорлупа. Гсл. См. шалупа.
•шалўп’е-л’я, предл.-п’ю, ср„ собйр.—карто-фельная шелуха. Ксл. А шалуп ’е ў кошы-ку. Стаішча Сян. (Ксл.). См. шалупайка.
•шалуп’ё-л’я, предл.-п’ю, ср„ собйр.—скор-лупа у яйца. Mix. См. шалуп’е, шалупайка. •шалупша-ны-не, ж.—картофельная ше-луха. Mix. Уменьш. шалупінка-нкі-нцы. іг. Собйр. шалупіньне-ня, предл.-ню—шелуха. мгсл. См. шалупё, шалупайка.
•шалўпка,—см. іюд шалупайка.
•шалушка,—см. под шалупайка.
•шаль, шаля, предл. й зват. шалю; мн. ч., род. шаляў, м. 1. шарф. Ар. Завяжы шаль на ШЫЮ. Ар. Уменьш. шалік-гла, предл.-Іку, зват.-іча, м.—шарф, НК: Очеркн, 17; МГсл.; Ар.; Ксл. кашне. Шсл. Завязаў шалік каля шыі. Ст. Які ў цябе прыгожы шалік! Петрычыха Аз. (Ксл.).
2. галстук. Шсл. Надзеў манішку й шалік прычапіў. Ст.
•шальбабон-ону, предл. й зват-оне, собыр., м. — пасоля. Ар.
•шалькі—маленькйе весы. Гсл.
•шалы-лоў, едйнств. ч. нет. 1. шалОСТЬ. НК: Нгры, Но. 13.
2. йгра. НК: Нгры, Но. 13.
•шам—му, м.—шорох, шелест, БНбр.
тйхйй шорох, шелест. Нсл. Ніякага шаму ня было, ня толькі што крыку, стуку, Нсл. тйхйй шорох, шум. Гсл.
•шам-шам, междомет.,—означает шорох. Нсл.
•шаманьне, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к шамаць—шорох, Нсл. шорох, шелесте-нне. БНсл. Шаманьне чутно ў сьвятліцы, ці не забраўся хто туды. Нсл.
• шамацець-чў-ціш-ціць, несоверш.—шур-шать, шелестеть. Растсл.; Гсл.; бнсл. Ужо блізка шамацеў гарбузьнік. Капыловіч: Хлеб. Тоже, что шамаць с тем, что едйНйцы шороха бывают мельче, но чаіце повто-ряются. Мышы ў кубле шамоцяць, зашамацелі. Нсл. 705. Зашамацелі асьця-рожныя крокі. зсд 130. Паперы шамацяць у руках. Цялеш: Дзесяць, 19. Соверш. зашама-цець—зашуршать, зашуметь. Гсл.
•шамацёць-ёю-ёеш-ёе, несоверш. к зашама-цець. Соверш. зашамацець—пройзвестй шум платьем. Дсл. 260. Зашамацелі адзець-цям. Дсл.
•шамаць-аю-аеш-ае, несоверш.—пронзво-дйть ”шам”. Гсл., шуршать, мГсл. пройз-водйть шорох. Нсл.; Растсл. Нехта шамае за вуглом. Гсл. Мышы шамаюць. Нсл. шамнўць, 1. однкр. к шамаць. Вутачка дагадалася, у густы чэрат захавалася, травінкаю ды ня шамнула, крылачкамі ды не страпянула. Семяшкава Стдуб.(Косіч 234). Нехта ў клеці шамнуў. Нсл. Шамнулі вазочкі на дварэ. — Паглядзі, мамачка, ці не па мяне? Горц.(Кот, 207).
2. бесшумно шмыгнуть. Гсл.; БНсл. Соверш. адшамаць—прогнать шумом, треском. Дсл. Адшамаў ад мяне зайца. Дсл. Соверш. зашамаць—начать шуршать. Растсл.
•шамшыць-шу-шыш-шыць, 1. — ша-маць. Нсл. 705. Соверш. заіпамшыць. Нсл. 705. 2. шептать. Нсл. 705. А чьш вы там шамшыце? Нсл.
•шаноўля-лг-лі, ж.—.... Вось якія цяпе-рашнія дзеці, вось якая ў іх шаноўля да бацькоў. Марціновіч(Беларус, Но. 159).
•шанаваньне-ня, предл.—НЮ, отгл. ймясуіц.к шанаваць 1, 2, шанавацца 1, 2. Паеаж-насьць і шанаваньне тым зацным днём чыніце. Кіт. 27а9.
•шанавіць-нўю-нўеш-нўе каго 1. ува-жать. Растсл.; ПНЗ.; Ар.; Ксл.; Шсл. He шануе ён сваіх бацькоў. Ст. Ого, як ён шануе! Русінава Сян. (Ксл.).
2. беречь(храннть, С.); Ксл.; Шсл.; Ар., хорошо, бережно обраіцаться с кем, чем-л.; заботлнво оберегать, предохранять от чего-л. Ар. Шануй адзежыну ў хаце, дык яна пашануе цябе ў людзёх. Послов. Віцен.-Дуб. Шануй свае здароўе, a то яно й так слабое ў цябе. Ст. Наста шануе свае новыя ўборы. Русінава Сян. (Ксл.). Дагнала я
шанавацца .1118 шарахаць
свае леты ў калінавым мосьце — вярні-цеся, мае леты, хоць да мяне ў госьці! Хацелі б вярнуцца, ня маем да кога, — было табе шанаваці здароўейка свога. Войш. Соверш. пашанаваць.
•шаназацца-нўюся-нўешся; (перен.унуй-ся-нуймася, несоверш., возвр. 1. соблюдать достойнство, праввла првлйчйя, вежлв-востй, Гсл. вестй себя хорошо, Растсл.; Ар. беречь свою честь, свое доброе ймя. Ар. Шануйся дзяўчына! Ар.—берегн свою честь! Будзеш шанавацца, дык будзеш чалавекам. Ст.
2. беречься, Шсл. беречь свое здоровье. Ар. He шануешся, чалавеча, адразу хопіш кашаль! Ст.
•шанц-цу—шанс. Койданава.
•шанцаваць-цў/о-цўеш-цўе, 1. удаваться, везтй, счастлйвнться. Ар.; Ксл.; Шсл. He шанцуе яму на скаціну. Ст. Ну й шанцуе ж табе, як Заблоцкаму на мыле. Машчоны Сян. (Ксл.).
2. благопрйятствовать. Нсл. 706. Сёлета надвор’е шанцуе сенаваць. Нсл.
• шанці'ць, соверш. пашанцілася, безлйч. —счастлйвйться(везет, С.) Нсл. Табе пашанціла ў таргу, а мне ні ў чым не шанціць. Нсл. Соверш. зашанціць, (БНсл., зашэнціць, Ар.)—посчастлйвйться. Ар.; БНсл.
зашанціла, безлйч.—посчастлнвйлось. Нсл. 193. Зашанціла таберыбы злавіць так шмат. Нсл. Ім шанцуецца. 3 працы іп. Пацея. •шанцуе( соверш. шанцавала), безлйч.—сча-стлнвйться(везет, С.) Нсл. 707. везет(счас-тье). Гсл.
пашанцўе, пашанцавала, безлйч,—пос-частлйвнлось, посчастлйвйтся. Ар. Табе сядні пашанцавала зарабіць на соль. Нсл. 706.
•шафГр-ру, предл-py, Зват.-ру, м.—сапфйр. •шапа-пы-пе, ж.—шкаф. Ксл.; Варсл. Гэта вялікая шапа толькі замінае ў хаце. Варсл. У шапе стаіць ручайнік. ПожынкіСян. (Ксл.). • шапавал-ла, предл.-лу, зват.-ле, м. 1. шерстобйт, Гсл.; НК: Очеркн, Но. 268; ПНЗ; Ксл.; Вост. (Даль) валялыцнк, ВОЙЛОЧНЙК. Растсл. Дрыбінскія шапавалы мне маргел-ку звалілі. Гсл. Нясі воўну да шапавалаў, яны табе зробяць валенцы. Гарывецк Сян. (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
