Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•сьвістўн-на, предл.-нў, зват. сьвістўне; мн. ч. сьвістуны-оў-ом-амі-ох, м. 1. пустой орех co свйіцем. Ксл.; Нсл. Сёлета шмат сьвістуноў у варэхах. Калышкі Лёз. (Ксл.). У варэхах тваіх сьвістуноў шмат. Нсл.
2. мот, гуляка. Шсл. Сьвістун усю сваю гаспадарку прасьвістаў. Ст.
•СЬВШІЧЫК-КЙ, предл.-ку, м.—СВЙСТОК. Ксл.; Гсл. У Пятруся ё сьвішчык. Пустынкі Сян. (Ксп.).
сьвіта
1107
высьцерагацца
•сьвпа-іты-іце, ж.—верхняя нз простого белого сукна одежда, Нсл. 515. верхняя одежда в роде пальто, шьется нз домаш-него сукна, Шсл. распашной мужской халат, род знпуна(нногда с шнворотом). Навасільскі, Мцэнскі пп.(Будде: Т.-Орл„ слов.). Надзень на места новую сьвіту. Ст. Уменьш. сьві'тка-ткі-тцы. Нсл. 515; Навасільс-кі, Мцэнскі пп.(Будде: Т.-Орл., слов.); Шсл., верхняя одежда нз крестьянского сукна, Растсл. сермяга, костюм, женскнй, тогда, как "жупан" — мужскнй. Гсл. Надзень сьвітку на кажух. Нсл. Хлапцу трэба пашыць сьвітку, бо няма ў чым хадзіць. Ст.
сьвітачка-чю-чцы, уменьш. к сьвітка. Нсл. 575. Сьвітачка абарвалася. Нсл.
•сьвітаньне-ня, предл.-ню, ср. 1, рассвет. мгсл. У Рэмэзан ежча да сьвітаньня. Кіт. 16а2.
2. утренняя заря. МГсл.
на сьвітаньні,(Скар. II Ц.) — на (утренней) заре. Ар.
•сьвітаць-а/о—рассветать. На небе зо-рачка СЬвІтае. Водзьвінка Імгл.(Косіч 240). Ці сьвет, ці сьвітае, ці на зару займае? Нз песнн. Соверш. засьвітаць—начать "сьві-таць" (рассветать). Бясл. Уборзьдзе засьвітае: валасажэр ужо далоў апусьціў Хвост. Гібалы Касьцюк. (Бясл.).
•сьвітка,—с.м. под сьвіта.
•сьвіцёцца, сьвіціцца, несоверш.—просве-чнвать, Ксл.; Шсл.; Гсл. пропускать чрез себя свет. Сьвіціцца вунь там. Валькі Сур. (Ксл.). Сукно ня звалена добра, дык сьвіціцца. Ст. •сьцёж-ачка-ка,—под сьцяга.
•сьцёнка,—см. под сьцяна.
•сьцёнь-ёня, предл. й зват.-ёню; мн. ч. сьцёні-няў, м. 1.—тень. Гсл.; Нсл.;МГсл. Самога яго ня відаць, а толькі сьцень яго відаць. Нсл. Бачыць: нейкіх аж тры сьцені. Гарун: Кан. Паўлючонка. Во й лес. Сьцень і халадок. Гарэцкі: Песьні 55. Чорныя сьцені скачуць па сьценах. Тм. 57. Лягуць сьцені. Тм. 67. Высака сонца — добры сьцень даюць яблыкі ў гаспадаровым садзе на грады. Тм. 62. Старалася адхінуць небясьпеч-насьць, навіслую над жывым у яе галаве сьценям. Гарун: Сьвята. Як сонца йдзе ў прыцін — зьнікаюць сьцені. Салавей(Конад-ні, Но. 5-6, 18). Сьцені раздольляў ня засьцяць. Салавей: Сіла 46. Па сьлядох маіх ходзіш, ЯК сьцень. Кавыль: Пад зорамі, 41.
2. болезнь от нспуга. Ксл. Надабе схадзіць к бабе выбраць сьцень. Сяргейкі Сян. (Ксл.). •сьцень-нг; мн. ч.-ні-няў, ж.—прнвнденне. Нсл. 628. Ходзе, як сьцень. Нсл.
•сьцеп-анўцца-аць,— см. под пацепаваць. •сьцерагчы-гў-жэій-жэм-жыцё; повел. сьцеражы; прош. вр. сьцярог-рагла, каго-што ад чаго, што, несоверш.—беречь. Ар.; Шсл.; Пятніцкая Беш. (Ксл). Ад дарогі жыдоўскай нявернай сьцеражы. Кіт. 4612. Вельмі ў сабе іман(араб. веру) сьцеражы. Кіт. 3961. Айцоўскай добрасьці вельмі
сьцеражы, бо стварыцельская добрасьць у вайца, у маткі ў сэрцу. Кіт. 1164.
дасьцерагаць-ою-аеш-ае, несоверш., перех. —досматрнвать, прнсматрнвать за кем нлн чем. Нсл. 143. Дасьцерагаць роя. Нсл. Соверш. дасьцерагчы. Нсл. 143. Я цябе дасьцерагу, адкуль ты бярэш грошы. — Дасьцерагай сабе, не баюся. Нсл.
засьцерагаць-аю, 1.—предостерегать (храннть, беречь? С.) Шсл. Хай Бог крые й засьцерагае ад такое бяды. Ст.
2. беречь, оберегать. Гсл. Няхай нас Бог засьцерагае! Гсл. Соверш. засьцерагчы —предостеречь. Гсл.
перасьцерагаць-аю-аей/-ае; повел.-ай-айма, каго-што, несоверш.—предостере-гать, предупреждать. Ар.; Ксл.; Шсл. Я яго перасьцерагаў, каб ня браўся не за сваё дзела. Ст. Соеерш. перасьцерагчы-гу; повел,-жы—предостеречь, предупреднть. Ар.; Ксл.; Шсл. Скажы мне дзякуй, што я перасьцярог цябе. Навікі віц. (Ксл.).
2. стеречь. Няма каму сьцерагчы садка. Ст.
прысьцерагаць-аю-аеш-ае, несоверш.. пе-рех. 1. прнсматрнвать за кем-чем. Нсл. 512. Прысьцерагай, прысьцеражы роя. Нсл.
2. прнберегать, предохранять. Нсл. 512. Прысьцерагай, прысьцеражы дзяцё, каб не звалілася з лаўкі. Нсл.
прысьцерагчьі, -агу-ажэш-ажэць, 1. прнсмотреть за кем-чем. Надабе прысь-церагчы, куды ён ходзе. Нсл.
2. соверш. к прысьцерагаць 2,—прнберечь, предохраннть. Нсл. 512. Прйч. прысьця-рэжаны—прнсмотренный. Нсл. 512. Ройне прысьцярэжаны ўцёк. Нсл.
•сьцерагчыся-гўся, возвр.— беречься. Ар.; Ксл.; Шсл. Сьцеражыся, a то цябе могуць абвінаваць. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Трэба сьцерагчыся, каб не папасьціся. Ст.
Шайтан рэк: "Дзеці мае mo ест’. хто блуд чыніць, грэшных рэчай не сьцера-гуцца". Кіт. 59аІ7.
засьцерагацца—остерегаться. Нсл. 187. Як не засьцерагайся, ад бяды не засьце-ражэшся. Нсл. Соверш. засьцерагчыся. Нсл. 187.
прысьцерагацца-аюся-аешся, несоверш.. возвр.—удержнваться от чего. Нсл. 512. Прысьцерагаецца піць. Нсл. Соверш. прысь-церагчыся, -гўся-жэшся-жэцца-жэмся -жыцёся—удержаться от чего-л. Нсл. 512. Як прысьцярогся піць, дык і жыцьцё пайшло іншае. Нсл. Прйч. прош. вр. прысь-цярогшыся.
высыіерагацца, (Скар. й, Угаюся-гаешся, несоверш., возвр. 1. беречься. Нсл. 98. Высьце-рагайся, часам конь вытне. Нсл.
2. удержнваться, остерегаться. Нсл. 98. Высьцерагайся піць лішняе. Нсл. Ад піцьця высьцерагайцеся. Кіт. 16а4. Пойдуць да раю тыя, каторыя блуду высьцера-гаюцца і толькі із жанамі сваімі, а ад іншых будуць высьцерагацца. Тм. 36610,14.
вьісьцерагчыся
высьцерагчыся, соверш., к высьцерагацца
1. 1. уберечься. Нсл. 98. Ня высьцерагся, зваліўся. Нсл.
2. соверш. к высьцерагацца 2—удержаться, остеречься. Нсл. 98. Ня высьцерагся, сказаў. Нсл. Калі той чалавек ня высьце-ражацца, то, як сабака, сядзіць. Кіт.83614. усьцерагчыся—уберечь себя от чего-л. сьцеражоны-ная-нае, прйлаг. от прйч.
Сьцеражонага й Бог сьцеражэць. Послов. Рапан. 210.
•сьцеражліва, нареч.—осторожно. Разь-дзеўся, склаў сьцеражліва манынарку, ськінуў зь яе пухавінку. лёг, увінуўся й заснуў. Дзьве Душы, ю. См. асьцярожна.
•сьцерп: ня ў сьцерп—невтерпеж, нев-моготу, нестерпнмо. Гсл. Балела ў мяне так, ажно сьцерпу ня было'. крычэла.
Смал., Дсл.
•сьцёр-ты-ір,— см. под церці.
•сыўёблць-аю-аеш-ае—бнть розгою, плешкой, кнутом; сечь, Ар. стегать(кну-тнком н т.п.,ф1 Гсл.), хлестать, пороть, Шсл. сечь, хлестать. Нсл. 320. См. сьцябаць. Узяў ды сьцёбае пугаю па чым папала. Ст. сьцёбаць жыта — малаціць акалотам.
Mix. См. малаціць. Прйч. сьцёбаны—нака-зыванный, хлестанный розгамн. Нсл. 626. За гэткія штукі ня раз ты сьцёбаны, a ўсё не пакідаеш іх. Нсл.
сьцебанўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё, однкр. к сьцёбаць—хлеснуть, ударнть плетью. Арл., Мцэнскі п.(Будде: Т.-Орл., слов.); Ар. Соверш. абсьцёбаць—отхлестать. Прйч. абсьцё-баны—отхлестанный розгамн нлн хлыс-том. Нсл. 353. Ня дурэй, абсьцёбаны будзеш. Нсл. Соверш. адсьцёбаць, (Шсл.), адсьцябапь, Ксл.—отстегать, Шсл. высечь. Ксл. Глядзі, чалавеча, бо адсьцёбаю дубца. Ст. Адсьцябаю дубцом.
Соверш. насьцёбаць
—порядочно посечь розгамн нлн хлыс-том, Нсл. 320. нахлестать. Насьцёбай яму плечы прутком, каб ён ня спаў, пасучы коні. Нсл. За што ты дарма насьцёбаў хлапца майго пугаю? Ст. Прйч насьцёбаны —посеченный порядочно розгамн. Нсл. 320. Гэй будзе насьцёбана табе сьпіна! Нсл. Соверш. высьцебаць, 1. выхлестать. Нсл. 97. Высьцебаў вока каню. Нсл.
2. высечь. Нсл. 97. Надабе цябе высьцебаць за гэта. Нсл. Высьцябаў добра пужкаю казла. Мікольск М.(Демнд.-Веров. 98). Прйч. вьісьцебаны, 1. выхлестанный. Нсл. 97. Вока каню высьцебана. Нсл.
2. высеченный. Нсл. Маўчы, калі высьце-баны. Нсл.
3. перен.—пнть частенько. Нсл. 626. Ладне сьцёбае, сьцёбне дый годзе, як зюзя. Нсл.
сьцёбнуць-ну-неш-не; повел.-ні, однр. 1. стегнуть. Ксл.; Ар. Сьцёбнуў каня пугаю, a ён як панёсься, дык чуць жыў застаўся. Ліпна Сян. (Ксл.).
2. ВЫПНТЬ. Нсл. 626.
1108 сьцябло
прысьцёбаваць-бую-буеш-буе, несоверш.
1. перен.—подгонять(лошадь) слегка (ХЛЫСТОМ, С.) Нсл. 512.Прысьцёбуй каня. Нсл. г
2. частенько подпнвать. Нсл. 512. Ён такі добра прысьцёбуе. Нсл. Соверш. прысьцяб-нўць, 1. подогнать хлыстом. Нсл. 512. Прысьцябні троху каня. Нсл.
2. соверш. к прысьцёбаваць 2,—подпнть. •сьцёбацца-аеці<й, 1. страд. к сьцёбаць.
2. взайм.—сечь друг друга нз шалостн. Нсл. 626. Дурэеце, дзеці, ня сьцёбайцеся, часам каторы па воку сьцёбнець. Нсл.
3. шалнть, хлестая другого. Нсл. 626. За што ты сьцёбаешся? Нсл. Соверш. абсьцё-бацца—продуться в нгре, пронграться. Нсл. 354. A што? абсьцёбаўся ты добра? Нсл.
•сьцёў—прннадлежаіцйй тестю, тестев. Пралож дарожачку да сяла, да сьцёвага да двара. Касыцоковіцкі р. Калінінскаеакр.(Наш Край, 1928, Но. 6-7, 60).
•сьцябаць-аю-аеіг/-ае, 1. бнть плеткой нлн кнутом(нлн розгой, С.) Растст., сечь, хлестать. Нсл. 626; Вост.(Даль). См. сьцёбаць. За што ты яго сьцябаеш, сьцебануў? Нсл. Соеерш. абсьцябаць, а) высечь. Дсл. Маці дзецянё абсьцябала. Дсл.
б) перен.—обыграть. Дсл. Майго сядні абсьцябалі ў карты. Дсл. Соверш. насьця-бйць—нахлестать. Нсл. 626. Насьцябай яму сьпіну. Нсл. Соверш. перасьцябнўць-«ў-нёш-нёць-нём-ніцё, соверш.. перех.—(прн-шнть крупнымн стежкамн, С.), прнме-тать. Ксл. Перасьцябні троху ніткаю. Даўгое Беш. (Ксл.).
2. пнть залпом. Нсл. 626. Сьцябаючы так, борзда ўсьцябаешся. Нсл.
3. неперех.—бежать. Нсл. 626. Паглядзі, якён сьцябае. Нсл.
4. резко выговарнвать. Нсл. 626. Што ж ты імне так сьцябаеш па аччу? Я табе ляпей сьцебану, аж нос завернеш. Нсл.
сьцебанўць, однкр. 1. к сьцябаць 1. Нсл. 626. Сьцебані каня. Нсл. Сьцебануў яму дубцом па азадку разоў з тры. Ст.
2. к сьцябаць 2,—выпнть залпом. Нсл. 626. Дзьве чаркі разам сьцебануў. Нсл.
3. к сьцябаць 3,—побежать быстро. Нсл. 626. Сьцебануў з усіх ног. Нсл.
4. к сьцябаць 4.
•сьцябацца-йечйа, страд. к сьцябаць. Со-еерш. абсьцябацца—потерпеть большую неудачу co всех сторон, пронграться в карты. Дсл. Іраш абсьцябаўся. Дсл.
•сьцябло-ла; мн. ч. сьцёблі-ляў, ср.—сте-бель. Нсл. 626; Ксл.; МГсл. Даўгое сьцябло ў жыце сёлета. Леніна Сур. (Ксл.). Сьцяблом секануў па воку. Нсл. I кормяць, і пояць і сьцяблом вока пораць. Послов. Нсл. Собйр. сьцябёльле-ля, предл.-лю. Kanae зь цен-кага залатога сьцябельля. Гарэцкі: Песьні 54. Ласкат. сьцябельліка. I харашэе мак, узносячы на шызым сьцябельніку груд цьвету. Гарэцкі: Песьні, 63.
сьцяблісты
.1109
сьціплы
•сьцяблісты-ікая-/лае—с длннным стеб-лем. Ксл. Сьцяблістае жыта. Іванск Чаш. (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
