Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
пасьнёдаўшы, прйч. прош. вр. 1. позавтра-кав. Пасьнедаўшы, хлопчык пагнаў гусіў поле. Ар.
2. Прйч. в зн. давнопрошл. врем.—позавтракал-лн. Вашы дзеці хіба ўжо пасьнедаўшы, калі выходзяць да школы? — Але, яны пасьнедаўшы. Ар.
•СЬНёжань-ЖНЯ, предл. й зват.-ЖНЮ; мн. ч-ні-няў—декабрь. Гсл.
•сьнёжнікі-каў ( одш сьнежнік)—непро-мокаемая резнновая женская обувь, заменяюіцая одновременно ботннкн н калошн с голенцамн. Ар.
•сьнёньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, ср. 1.—сновнденне. Гсл. Маё сьненьне спраў-дзілася. Гсл. Сьненьні, поўныя бясконцага змаганьня'.... паглынуліўсюўвагу. Гарэцкі: Песьні, 56.
2. перен.—мечты, грезы. Гсл.
•сьніць-сбмю, сьніш каго-што, несоеерш. —вндеть что-л. во сне. Ар.; Ксл.; Гсл. Я сядні сьніла сон. Бабінічы Віц. (Ксл.). Бацьку сядні сьніла. Макаёнак: Каб людзі...
2. грезнть, мечтать. Гсл. Ён сьніць белую моц і шыр. Купала. Мне сьнілася сягодня, штд пашла да вас у госьці. Н.(Афанасьев, іу, 1914, 287). Прысьнілася гэтаму чалавеку
раз. Кавалеўшчына Н.(Демцц.-Веров. 105). I ты адна, прысьнёная, у садзе. Кавыль: Думы, 49. •сьняданка-wcz, дат., предл. сьняданцы, ж.—девушка, сопровождаюіцая невесту в дом женнха. Ксл. Сьняданкі з маладзіцаю паехалі да маладзёна. Альшанка Чаш. (Ксл.). •сьнякаць-аю-аег«-ае—сморкать. Краснае Сяло Ваўк. п.
•сьнякацца-дюся-аешся, несоверш.—смор-каться. Краснае Сяло, Ваўк.
•сьніць-і«, ж.—молодые лнсточкн ого-роного растення. Гсл. См. шныць.
• сыпчна, нареч.—плотно. Ксл. Вечка сьнічна накрывае. Рыбчына Сір. (Ксл.). Як ён тут сьнічна прыгнаў падушку да восі, што ня відна, дзе яны сходзяцца. Глебаўск Сян. (Ксл.).
• сьнГчны-ная-нве—плотный. Ксл. Ён цяпер сьнічны мост(— пол) мае. Рыбчына Сір. (Ксл.).
•сьпех-ху, м— успех. Нсл. 611; МГсл. Сьпеху няма ў рабоце. Нсл. Дай, Божа, табе сьпех там, куды едзеш. Нсл. Бацца рабілі шчыра, але сьпеху мала. Нсл. М(подбацца). •сьпеласьць-^z, ж.—зрелость. Гсл.
•сьпелесав-аны-дчь,—см. под пелесаваць. •сьпёліць-лю-ліш-ле, каго-што, несоверш.
1. держать до полного созревання, оставлять зреть. Ар.; Ксл.; Шсл. Досіцьтабе сьпеліць сеаю дачку, не выдаючы замуж. Нсл. Сьпеліў яблыкі, а ночы ўчора нехта абабраў. Сьцяпанавічы Меж. (Ксл.). ДавОЛІ ўжо сьпеліць гэты ячмень, трэба жаць, a то зараз будзе сыпацца. Ст.
2. способствовать созреванню. Нсл. 611. Сьвятое Пятра жыта сьпеле. Нз волоч. песнн, Нсл. Прйч. сьпёлены—додержанный до зрелостн, зрелый, Нсл. тот, который "сьпелілі". Соверш. засьпёліць. Нсл. Пагода борзда засьпеліла збожжа. Нсл.
дасьпелеваць-дюю-люегд-люг, несоверш. —способствовать к созренню. Нсл. 143. Дасьпелеваць гарбузы на павеці. Нсл. Соверш. дасьпеліць—додержать до пол-ного созревання. Дасьпеліць гарох на сошках. Нсл. 143. Прйч. дасьпелены. Тм. Дасьпелены яблык. Нсл. Ласкат. дасьпе-ленькі. Тм. Дасьпеленькі прынёс яблык. Нсл.
перасыіёлеваць-люю-люей/-люг, каго-што, несоверш.—допускать до перезре-вання. Ар.; Шсл. Хай яшчэ сьпеюць дулі, але перасьпелеваць іх ня можна — пагніюць пасьля як бачыш. Ст. Соверш. перасьпёліць-лю-ліш-ле, каго-што—допустнть до перезрення. Ар.; післ. Перасьпеліў я сваю грэчку, цяпер асыпаецца, косячы. Ст. •сьпель-лг, ж. 1. состоянне органнзма, достнгшего полного развнтня, зрелость. I ты пад лёгкайю тканінай грудзей зацеміў сьпель. Жылка, 48.
2. перен.—зрелость, высокая степень развнтня, совершенства. Дурманіць вуснаў сакаўная сьпель. Кавыль: ч. ноч.
,сыіёлы
1101
вьісьпець
•сьпёлы-лая- лае—зрелый. Ар.; Ксл.; Шсл. Суніцы ўжо сьпелыя. Доўжа Куз. (Ксл.). Пшаніца ўжо сьпелая — пара яежаць. Ст. Ср. cm. сьпельшы-ая-ае—позрелее. Нсл. Сьпельшы яблык заўсёды смачнейшы. Нсл. Ласкат. сьпеленькі. Ар.; Шсл. Во дзе сьпеленькая дулька! Ст.
•сьпёраду, нареч. 1. впередн. Ар.; МГсл.; Нсл. 603. Сеў сьпераду. Нсл.
2. спередн. Нсл. 603; Шсл.; Ар. Сьпераду грэе, а ззаду вее (загадка: кавалю сьпераду ўзімку цёпла, а ззаду сьцюдзена). Нсл. Сьпераду жакет добра, а ззаду — як мех. Ст.
3. предлог с род. п.—с передней стороны чего-л., спередн.
•сьперазаць,—см. под перазаць. •сьпёрці,—см. под перці.
•сьпёрціся,—< «. под перціся.
•сьпестав-аны-äijb,— см. под пеставаць. •сьпёшна, нареч.—успешно. Нсл. 612. Дзела, работа йдзець сьпешна. Нсл. Сьпешна вам у рабоце! говорят вместо: Памажы Божа! Нсл.
• сьпеў-евр; мн. ч. сьпевы, «1. — пяцьцё. Кіт. Павадыр Сумонаў памагаў яму ў "сьпе-вах”. НК.: Старцы, 77.
ЧЫНІЦЬ сьпеў. НК.: Очеркн, Но. 100.
2. напев. Гсл.
•сьпёць I, сьпяю,—см. под пець, пяяць.
•сьпёць II, сьпёю-ёеш-ёе; повел.-ей-ейма, несоверш. 1. зреть, созревать. Ар.
2. теперь неупотребл.— прнблнжаться К состоянню готовностн.
дасыіёць, соверш. 1. дозреть. Гсл.
2. стать готовым к употребленню в пніцу (в кушаннях). Знахарка Дося сьпякла парося, пакуль дасьпела, сама ўсё зьела. Старавялікал. калядка (Божым Шляхам).
3. каго,—догнать, достнгнуть, достнчь. Ср. сьпець 2, насьпяваць, насьпець.
расьпяваць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. к сьпець 1.
2. к дасьпець 3—достнгать.
засьпёць, соверш.. nepex. 1. застать, найтн кого-л. в каком.л. положеннн ялн на деле. Нсл. 186; Вял. У такім стане Беларускі Народ засьпела рэволюца 1917 г. Беларус, Но. 5/51. Мароз засьпеў Немцаў непрыгатаванымі. Глыбінны: Доля блр. куль-туры, 104. Лясьніцкі ізноў зайшоўся да Ніны і на сваё вялікае дзіва засьпеў там Андрэя. ЗСД. 319. Ён засьпеў яе дома, і яна на’тузрадавалася, што ён прышоў. зсд. 216. Ён еедаў, што можа яе не засьпець, што можа прысьці ў няўдалым часе. ЗСД. 215. У хаце ён засьпеў ужо сьвятло. Гарун: Пан Шаб.
2. застнгнуть, застнчь. мгсл. Засьпець у гаросе. Нсл. Засьпець каго на самым учынку. Нсл. Несоверш. засьпяваць-аю-аеш-äe, 1. заставать, находнть кого в каком-л. положеннн. Нсл. 186; Вял. Засьпяваць каго ў дварэ. Нсл. Лясьніцкі часта засьпяваў яго myna застыглага. зсд. 317.
2. застнгать.
насьпёць, соверш. к сьпець, 1. созреть. Чарэшні насьпелі. Ар.
2. каго—настнчь, настнгнуть. Нсл. 319. Насьпееш — добра; а не насьпееш, адзін паедзеш. Нсл. Несоверш. насьпяваць—нас-тнгать. Нсл. 319. Насьпявай іх, як мага. Нсл. падсьпець, соверш. 1. несколько созреть.
2. презр.—состарнться, прнблнзнться к смертн.
падсьпяваць-аю, несоверш. — к падсьпець 1, 2.
пасьпёць, соверш., област.,- СОЗрбТЬ. Ксл.; Шсл.; Гсл. Брушніцы ўжо пасьпелі. Воўсішча Сян. (Ксл.). Пйсьпелі ўжо маліны. Стралкі Беш. (Ксл.). Пасьпела ўжо садовіна. Ст. Пасьпелі вішні. Ст. Яблыкі пасьпелі. Гсл.
2. успеть. Ар.; Ксл.; Шсл.; Гсл. Ледзь пасьпеў туды. Лужасна Куз. (Ксл.). Яшчэ пасьпееш, не ляці вельма. Ст. Я спазьнюся, не пасьпею. Гсл. Куды чорт не пасьпее, туды бабу пашлець. Дсл. 18. Ці ж ваша, спадару Ігнаце, яшчэ й цяперака не пасьпелі із сваім самазначаньням? Дзьве Душы 162.
перасьпёць-ёю-ёегл-ёе—перезреть. Ар.; Ксл.; Шсл. Перасьпеў авес. Ст. Прйч. перась-пёлы—перезревшнй. Ар.; Шсл. Пшаніца аж крышыцца — ведама перасьпелая. Ст. Перасьпелы ячмень асыпаўся. Ст.
перасьпяваць-аю-аеш-ае, несоверш.—пе-резревать. Ар.; Ксл.; Шсл. Пара касіць канюшыну — нашто, каб перасьпявала. Ст.
прысьпёць, соверш. 1. попасть во время, Шсл. подоспеть, прнйтн, появнться в нужный срок, в нужный момент. Прыеь-пеў якраз на полудзень. Ст. Саўка зь Яхімам, сваім брацімам, скора прысь-пелі, зара запелі. Старавялікал. калядка(Божым Шляхам). Стаіць рыбак над вадою, ловіць рыбіну вудою: стаяў, стаяў ён дзень цэлы — ані рыбка ня прысьпела. Гурыновіч: Калосьсе, 1, 1935, стр. 33.
2. прнключлться, стать. Гсл. Што табе, Агатка, прысьпела? Гсл. Гэты пагляд раптам абудзіў у Л. цёплую даверлі-васьць, жаданьне запраўды ўсё раска-заць, што прысьпела яму ў жыцьцю, што абурыла цэлай навалай новых, дасюль нязьведаных пачуцьцяў.
3. понадобнться неотлагательно. Што табе, дудар, прысьпела, шчыру песьню завадзіць: ці то лёгкае, брат, дзела, нашу брацьцю пабудзІЦЬ. 3 альбому Вярыгі-Дарэў-скага.
4. настать, прнйтн (о временн). Часжніва прысьпеў. п. п. 2:12(312 кнігБ.). Але! ведайце ж мае прыяцелі, што я сабе нагледзеў месца, і цяпер прысьпеў час выслаць мае рэчы.. на адрэс князяў. Лесков. 8,521.
прысьпяваць, несоверш. к прысьпець 1-4. Соверш. высьпець. Вось і высьпелі арэхі — дачакаліся пары. Н. Гілевіч: Здарэньне ў варэхах. Пішу ўсё, што высьпела ў маёй душы. Сяднёў (Бацьк., Но. 46-47/530-531).
усьпёць
1102
сьвёдам’е
высыіяваць-аю-aeuz-ae, несоверш.—выс-певать.
усьпёць—тоже что "пасьпець”, но прн обозначеннн действня: поспешнть. Вініц ледзь усьпеў узяць із сабою колькіх нявольнікаў, ускочыў на каня і памчаўся пераз пустыя вулІЦЫ. Тат.: Кво вадыс, 278. Якія ж раздураныя вашы дзеці: маці яшчэ ня ўсьпела бліна із скварады зьняць, а яны барджэй хапаюць. Ст. Несоверш. усьпяваць.
•сыіялёць-ёю-ёегй-ёе—делаться зрелее. Нсл. 611. Яблык чым сьпялее, тым смачнее. Нсл.
•сьпялець,—см. под сьпеліць.
• сьпярэчка-кг, дат., предл. сьпярэчцы, ж — спор. Ср. сьпярэчны.
•сьпярэчны-ная-нае, L спорлнвый (склонный к спорам, С.) Нсл. 603. Мы не сьпярэчныя людзі, і на то прыступаем. Нсл.
2. спорный. Нсл. 603. Гэта сьпярэчная зямля. Нсл.
•сьпярша, нареч.—сперва, Шсл.; Ксл. сна-чала. Нсл. 603; Ар.; МГсл.; Гсл. Сьпярша паймай ярша, а тады ня цяжка ўлавіць і ляшча. Гарнова Сян. (Ксл.). Сьпярша добра кармілі. Нсл.
•сьпяшыць-шў-шыш каго—понуждать к выходу (торопнть вообіце, С.) Нсл. Куды ты яго сьпяшыш? нагуляецеся. Нсл.
•сыіяшацца-ў/ося-аешся; повел. сьпяшай-ся-аймася, несоверш.—спешнть(торопнть-ся, Нсл.; Ар.) Ксл.; МГсл. Здаецца я й сьпяшалася. Чараўкі Сян. (Ксл.). He сьпя-шайся ехаць. Нсл. Сьпяшайся, калі б пасьпець. Нсл. Лясьніцкі сьпяшаўся. ЗСД. 128. На сьцяне будзе ціха сьпяшацца гадзіньнік. Адамчык: Арж. колас. прысь-пяшаць—ускорять. МГсл.
•сьпятрэлы-лая-лае—очень высохшнй, нссохшнй. Зямля сьпятрэла, жадае сьцюжы. Кавыль: Думкі 21. Ср. пятраць.
•насьвётчыцца—много раз становнться в положеннн заіцнтннка нлн свндетеля за другнх, Нсл. 318. насввдетельствоваться. Насьветчыўся я за вас досіць, а вы ўсё ліхадзеі. Нсл.
•сьпячы-чая-чае—спяіцнй., (Білял) пра-рока сьпячага знашоў. Кіт. 89614. I панясе скрозь сьветач свой, ад краю ў край між СЬПЯЧЫХ СІЛ. Купала ("Бацьк.”, Но. 24-25/410-411). Гоман, грыменьне... каналінадварох сьпячага сяла. Дзьве Душы 3.
•СЬПЯЧЫ,—CM. под пячы.
•СЬПЯЧЫСЯ,—см. под пячыся.
•сьпіж, 1. медь. Гсл.
2. бронза. Гсл.
•сьпіжовы-вая-вае—медный. Гсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
