КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
сэдждэ (араб., род паклону) Адамў учынілі, а адзін із нас (ангілаў) сэдждэ яму ня ўчыніць. Кіт. 81а1. У прочкі зьбірайся, а жыта сей. Послов. Лясьніка дома ня было, а лясьнічыха. Ст. Доўга хадзіў так музыка па сьвеце, весяліў добрых людзёў, а ліхім без нажа рэзаўпа сэрцу. Сц. Горка рэдзька, а ядуць; блага замужам, а йдуць. Послов.
all) Союз укрепйтельный. Употребляют в начале йлй в середйне предложення для прйбавленйя сллы, понятностй: да. Он жа пачаў ваяваці Літоўскую зямлю а з ТЮМаччу НЯМецкаю. Віл. 4446 (Карскі, п-3,222). А скуль, дзеўка? — а з Чавус. Шынка-рачка малада, падай мёду і віна і гарэлкі чаркі дзьве. — А за колькі, маладзец, а за колькі, беленькі? Горц. (Кот. 214). Ці ж мая гарэлка а не салодкая, ці ж мае заедкі а не смачныя? Гсл. Таргач ня жыў, калі ня выкручуе чаго ў нашага брата. заўсёды хоць капейку а выкруце. Нсл. 84. А мала-мала што ня стане. Ст.
А чаму ж?—почему нет?
А скуль, дзеўка? - А з Чавус. — Хочаш замуж? — А чаму ж. Зварыць ігрушы? — А чаму ж. Ар. А чыя ж іскрыпка гэта? зноў спытаўся гаспадар. — А яго! О, граць ён мэта. С. Музыка, 88. Я пад ягоную іскрыпку ў кунежнай восенскай журбе a ўрочыста, а бяз крыку на ліры выславіў цябе. Крушына: Творы, 146. А ня чорт цябе нёс на дзіравы мост, было табе дзяр-жаціся за сабачы хвост. Кліх., 51.
2а)—частнца; стонт в начале возгласов отогнання. Напрнмер: а гыля—возглас прн отгнаннн гусей. Ар. А псік—возглас прн отогнаннн кошкн. Ар.
За) частнца укрепнтельная; ставнтся перед местонм. "нікога, нічога, нікому”п т.п., н тоже перед наречлямй "ніколі, нійдзё, нікўды" й т.п., прндает йм значенйе абсолютностй.
•а ІУ, междометне, для выраженйя: 1. удйвленйя (йлй восхніценйя). Дсл.; Нсл. 1; Шсл. А-а! што гэта? Нсл. А-а! во дык дзіва! Ст. А! во штук! Дсл.
2. догадкн. Шсл. А-а, бачыш, як яно;яйня ведаў! Ст.
3. негодованйя. нісл. А, ліха на вас! Ст.
4. неудовольства. Нсл.; Ар. А, які ты дурны! Нсл. А, ды во як вы! Дсл.
5. звукоподраженйя. Лсл.; Ар. Аа! пяець нянька, калышучы дзецянё, пад рып калыбкі. Д,сл. Аа! люлі, прыляцелі куры. Нз колыб. песнн, Ар.
•а, аб(аба), предлог с вйн. йпредл. падежом. 1. С внннтельным падежом,
а) в, в продолженне временн (в котором совершается действйе, С.) Нсл. 344; Дсл. 495. А тры дні зьвярнуўся. Нсл. Аб ноч зьвярнуўся. Нсл. 350.
а, аб
а, аб 3
доводзе гэта іхная хвігура. Дубоўка (Уз-вышша, Но. 1, 1929,110). У хаце цёмна, ціха, смутна, цяжка а тужліва. Гарун: Казка. х) Союз ”а" соеднняет сказуемые одн-наковой категорнн значеннй. Наехаўшы, яго самога зьбіў а зраніў.Гордз. Акты ХУП,
3. У пятніцў сегасьветную работу(ра-біць) а дарма сядзець хэрам (араб., грэх). Кіт. 33613. Мяніў, што рэч паспалітую зрадзіць хацеў а на то ся гатаваў. Стт. 69. Вазьмі зброю а паўстань на помач мне. Псалт. ХУІ ст. (Карскі ІІ-З, 214). Прыйдзеце a абачча. Тм. 636. Прыйдзеце а будземся радаваці. Тм. 96. Ня пі, ня еж а з хаты ня лезь. Hoc., пр. 164. Абачы ж а памятуй.
Катых. 1562 г. Цяпер табе ў старасьці жыць а Бога хваліць. Нсл. 1.
Заметка 1: Когда слова протнвопо-ложного значення не соеднняются одной ролью н под., то между ннмн не может стоять союз ”а”, а только "і". Напрнмер: Увясну надвор’е бывае цёплае й сьцю-дзёнае, яккалі. Перазь дзьверы ўходзяць і выходзяць.
Заметка 2: Когда нсчлсленне в предло-женнн начннается союзом "і”, то н далее между нсчнсляемымн словамн будет "і”. Напрнмер: Быў там і Пётра, і Паўла, і Аляксандра, і Адоль. Но: Былі там Пётра а Паўла а Аляксандра а Адоль.
А когда ”і”, стоя в начале предложення, касаётся целого предложення, то соедн-ннтельный союз ”а" употребляется так, как в преддоженнях, которые не начн-наются с "і”. Напрнмер: Я чуў празь цябе, што дух багоў у табе, і асьвета a розум а дасканалая мудрасьць знойдзены ў табе. Данель 5:14.
Тоже бывает, когда "і”, начннаюіцее предложенне, употреблено в значеннн слова "тады": I адказалі сынове Рувінавы а сынове Гадовы а палавіна ад плямені Манасовага.
д) соеднннтельный союз ”а" употреб-ляется тоже для соедннення отдельных предложеннй. Плаціці... чым можаць, a што дом маець. Літ. мэтр. рнб. хх, 39, і570г. Прэдак мой тыі людзі дзяржаў, а я ныне па таму ж дзяржу. Тм. 735, 1511 г.
Прысягні на том, естлі ясі ня зьведам таму, а я хачу тыя пенязі плаціці. Тм., 1215, 1518 г. (Нарысы гіст. мовы, 389). Ідзіце да пашні сваей, адкуль хочаце, а бярыце ўперад імя Божае. Кіт. 7068. Быў у мяне мужык, любіў мяне, а я яго моцна. Пруж. п. (Фед., Шэйн). На вясельлю гралі музыкі, a скакалі дзяўчаты. Столінск. р. (Шэйн). Быў сьлёсар луганскі, а сталь ён каваў. Купала (Нарысы дыялектолёгіі, 328). He ўважай падупалага а хату яго за баўдыр. Послов. Лепле. Будзь сьмелым, як бура, што крыша дубы, а будзе твой верх, тваё права ўсягды. Купала.
1а.—союз соеднннтельный; соеднняет предложенне, связанное смыслом с целой предыдуіцей речью нлн с какой-л. раньше выраженной мыслью: н,- А есьлі бы ўкрыўджаны зладзействам хацеў шкоды свае даходзіці капою, тады ўсі ў той аколіцы вокам на мілю, з усіх чатырох старон, маюць казаці падда-ным сваім на капу сходзіціся. A то ся маець разумеці ўперад на тыя месцы, гдзе дагэтуль копы ня бывалі — като-рыя каповішча кажны падкаморы ў павеце сваім назначыці і сёла тых. хто ся там станавіці будзець, апісаці маець. A іспаш маець абвесьці людзьмі старонь-німі й акопаваці з тымі ж людзьмі. Стт. 467. А чаму, зь якой прычыны, пад брывамі ў дзяўчыны загараюцца агні? Крушына. A сват ходзе, харабруе, як Індык. Купіна Віц. (Ксл.).
2а.—союз соеднннтельно-укрепнтель-ный. Употребляется в начале вопросн-тельных н восклнцательных предло-женнй для укреплення понятностн. A йдзе тая крынічанька, галуб што купаўся? А йдзе тая дзяўчынанька, з каторай кахаўся? Нз песнн. А хто там ідзе, а хто там ідзе ў вялізарнай такой грамадзе? — Беларусы. А што яны нясуць?— А каму нясуць гэту крыўду ўсю?.. А чаго ж, чаго захацелася ім? Купала. Бач ты яго, міласэрны які знашоўся — папрацуй у яго дзён колькі... А папытаць бы ў цябе, а колькі ты плаціць будзеш? ЛНч., стр. 11.
За.—союз соеднннтельно-нз'ьясннтель-ный. Употребляется для соедннення членов предложення н целых предложе-ннй, которые дополняют, нзьясняют выраженную мысль: же, да.
На вялікае княжэньне Літоўска Літва абралі на дзень сьвятога Лукі Еванге-лістага, а яму ў тот час было дзевяць лет. Лет. Рач., 350. 1580 г. Назаўтрае ў ваўторак абыход быў з марамі, а мар было трыццаць. Тм. См. Нарысы, 389. Гэй, капайце, далакопы, яміну-магілу, a шыроку, а глыбоку, колькі стане сілы. Купала. Наляцелі гусі а з чужое Русі. Бяльсл.
4. союз протйводействйтельный:
а) соеднняет предложенне, связанное смыслом с всей предыдуіцей речью нлн с какой-л. раньше выраженной мыслью, н прнбавляет некоторый оттенок праці-веньня....Князь Вялікі Вітаўт сядзеўу Крэве за старожаю ў каморы. I княгіню зь ім пасадзілі. А, палажыўшы іх, вон ідуць. А старожа заўждыбыла... Лет. Рач., 321,1580 г. А жарабок толькі бегае ды іга-га-га! іга-га-га! Ст. Тут во ў нас парня. A тут, калі маеце ахвоту зірнуць, сушня... А тут, маю чэсьць вам паказаць, гатовЫЯ вырабы. Лынькоў: Капля малака.
а, аб 4
або ж
б)—об (обо); прн обозначенйй предмета, с которым кто, что-л. сопрнкасается прй двнженнй, действнй. Спатыкнуўся аб палена. Ар. Параніўся аб гвозд. Ар.
г)—о, об(обо), за, йз-за; прн указанйй на предмет действня прн обозначеннн прнчнны, целн; нногда не переводйтся. Жыцьцё гняцець дбаньням аб кавалак хлеба. мгсл. (перадмова). Прасіць будуць a адпушчэньне грахоў, Кіт. 3610—просйть будут проіценйя грехов. А капейку няма чаго сьперачацца, Нсл. 344.—за копейку нечего спорнть. А сваё кажан стоіць, Тм.—за свое каждый стойт.
2. с предл. падежом,
а)—для обозначення временн (, в кото-ром совершается действле, С.) Дсл.—на, в. А б сьвятой бачыла сястру — з тае пары ня бачыла. Дсл. Аб Міколу была на кірмашу. Тм. Аб Пятру купіла сабе хусту. Тм. Запеў а палудні пявун. Купала: Тая незаб. вясна. А паўдні вышаў на работу. Нсл. 425. Заўтры аб гэтай пары. Послов. Ня цьвіла каліна аб Пятрэ, зацьвіла каліна аб Раджбе. Косіч, 250. Заўсёды аб Калядах наймаюць работнікаў годніх. Нсл. 308. Усталі а поўначы. Ар. А поўначы пяюць першыя пятух Ар. Судзі, Божа, табе то аб такой пары як гэта. Косіч 241. Любе дзед ісьці аб гэтай пары па сьцежачцы сярод зялёнай пушчы канапелек. Гарэцкі: Песьні 13. Чуй, аб тэй пары сякіры стук нясецца. С. Музыкл2Ю.Цідуманаж гэтаці гадана, каб аб Пакровах пашоў сьнег. Дсл. 191.
б) с предл. пад.: С. Шсл.; Дсл. Гаруе аб аднэй бульбе. Ст.
г) с предл, пад.—с, на (для указаняя свойства, качества, прнзнакн, С.) Дсл. Каза аб адным воку, аб двух воках, аб трох воках. Смол. (Дсл.). Янка аб аднэй (абутай) назе выскачыў на вуліцу. Варсл. •а ніколі, нареч.—совершенно Нйкогда. Ар. He забудзься а ніколі, будзеш бедны ці багат, нашай долі і нядолі, нашых пожняў, нашых хат. Жылка, 81.
• а нікагўтка, местойм.—совершенно нйкого. Шсл. А нікагутка ня было на дварэ. Ст.
•а нікўды, нареч.—совершенено Нйкуда, Янк. I; Ар. He пасылаюць а нікўды. Янк. 1. • а нічога, местойм.—совершенно нйчего. Ар. Ды рукі, скажыце, нашто імне, калі ўжо ня могуць зрабіць а нічога. Кляўка: Няўміручая баляда. А ў Лугвенаве а нічога не Захавалася. Гарэцкі: Песьні 5.
•а то, еоюз—йначе, в протнвном случае, Ар. а ежелй нет, то, Нсл. 9. а не to, a to. He чапай яго, a то ён укусе. Север (Раст.: Северск. 132). Глядзі, a то дастанёцца табе. Нсл. Адзін кажа — мала, другі кажа — годзе, трэйці кажа — маўчы, a то загадаюць таўчы. Нсл.
•а тоб, союз—в протнвном случае. Ня ведаў, а тоб і я прышоў. Ст.
•а каліж—да когда же. Ар.; Нсл. 4. А каліж ён аддасьць? Лёзна (Ксл.). А каліж ён усё чапаецца. Нсл.
•а НІЯК, нареч. с отрйцанйем ”не”—ННКаКйМ образом, Ар. нйкак. Шсл. А ніяк не падняць бярвіна. Ст. Дзяўчына задума-лася й зацеміла, што а ніяк ня можа зразумець, што дзеецца вокал яе ці зь ёю. Ю. Жывіца ("Прыйсьце”, Ho. 1).
•а ніякі-кяя-кяе, местойм.—совершенно ннкакой. Шсл.; Ар. А ніякае сьціў яго няма. Ст.
•або(аба, Нсл.), альбо(альба, Нсл.)—нлн. Союзы расчнслйтельные: йх употреб-ляют, сопоставляя предложенйя йлй отдельные частй предложеннй, заменя-юіцйе друг друга по смыслу, показуя, что любой смысл может быть нзбран. Ар.; Шсл.; Раст.: Северск. 132; Гсл. ; Нсл. 1, 5; НК.: Очеркм 66.—Лйбо. Ар. ;МГсл.—Лйбо, ЙЛЙ. Кал., Пск. (Даль). Mae ўжыць наўчоных двух альбо як веле зможа. Кіт47а12. Айца або матку ўгневіць. Кіт. Hall. А хто бы каго ахраміў, нагу альбо руку ўцяў, тот маець заплаційі яка за паўчалавека. Літ. мэтр. (Рус. нст. бмбл. XXX. 190, 1551 г.). Прыд\' Г нядзелю або г панядзелак. Раст.: Северск. 132.