Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
5. перен.—толстяк, толстячка. Нсл. 719. Шула гэты, ледзь у дзьверы ўлез. Нсл. Шулу такую павярнуць цяжка. Нсл.
шуліна-ны-не, ж.—одна "шула". НК: Очеркн, Но. 435; Ксл. Шуліна павалілася ў вароцех. Калышкі Лёз. (Ксл.). Уменьш. шўлка-лкі—столбнк с пазамй. Нсл. 719. Да прызбы шулка. Нсл.
шўлачка-чкі, уменый. к шулка, столбнчек с пазамй. Нсл. 719. Увелйч. шўлішча-ча—толстое й довольно дллнное бревно. Шулішча гэта і параю коней не пацяг-неш. Нсл. Собйр. шўльле-ля. Ксл.( под шуліць).
•шўл-ішча-ка,— см. под шула.
•шулак-ка, м.—небольшой столбйк для ограды йлй в постройке. Шсл. Паваліўся шулак у плоце. Ст. Уменьш. шулачок-чка. Шсл. 3 гэтага кавалка яшчэ выйдзе шулачок. Ст.
•шуляк-ка, 1. не очень толстый столб с пазамй. Шулякі ў пуні падгнілі. Нсл.
2. коршун. MilvusaterGm.Глядзі, кабшуляк куранят не пахапаў. Бабінічы Віц. (Ксл.).
•шуЛЯТЫ-ZH, едйнств. ч. нет.—ЯДра у Самца. Нсл. 719. Шуляты выпусьціць трэба жарабку. Нсл. Схапіў яго за шуляты. Нсл. •шўліць-лю-ліш-ле каго-што—закла-дывать бревна в столбы с пазамн — "шулы”. Ксл. Сьцяпан шулесьцянуўхлеве. Сітна Лёз. (Ксл.).
•шулГць-лю-лігд, несоверш,—стронть за-бор, укладывать "замеціны”. НК: Очеркн, Но. 435.
•шулўга-гг, ж.—деревянный(не обяза-тельно деревянный, С.) мячнк. Ксл. Мы гуЛЯЛІ ў Шулугу. Цаўі Сян. (Ксл.).
•шулумейка-кг, дат., предл. шулумейцы, ж.—голова, когда о ней говорйтся прн кутеже. НК: Очеркн, Но. 149.
•шулупй-пы, ж.—шелуха. Ксл. Ад бульбы засталася адна шулупа. Зайцава Сур. (Ксл.). См. шалупайка, шалуп’е, шалупіна.
•шум, шуму, м. 1. шум. Ар.
2. накйпь в горшке прн варке. Нсл. Зьбяры шум із гаршкоў. Нсл. См. шума 3, 4.
•шумоўка-ўкі, дат., предл.-ўцы, ж.—ложка для сннманйя пены с горшка. НК: Очеркн, 79.
•шума(шўма, НК: Очеркн; Вост , Даль) 1. СОр. Ксл.; Віцебск.; НК; Очеркн, 231, 250. ВыНЯСІ шуму 3 хаты. Селядцова Беш. (Ксл.).
2. навоз йз сухой мелкой соломы й пр. остатков на гумне, слегка подгнйвшйх. Шсл. На загон навазіў шумы. Ст.
3. накнпь в горшке прн варке пйіцй, Шсл. предметы всплываюідне на поверхность горшка. НК: Очеркн, Но. 176. Ськінь ложкаю гэту шуму. Ст. См. шум 2.
4. мелкая мяквна, как то бывает в крупе н ПОД. НК: Очеркн, Но. 176.
•шумархаваць—шуметь(о людях). Смо-леніц.
•шумархаць—разбрасывать с шумом. Гсл.
•шумавацьлгўю-л/ўегд-ліўе, 1. кнпеть ключом, пронзводя(выбнвая, Нсл.) пену (пеннться, С.) Шсл.; Нсл. 719. Зацірка ў гаршку шумуе. Ст. Рыба шумуе. Нсл. Гаршкі шумуюць. Нсл.
2. перех.—сннмать с кнпяіцего кушання пену, наКЙПЬ. Нсл. 719; НК: Очеркн, 79. Шумаваць страву. Нсл. 719; НК: Очеркн, 79. Я рыбку варыла, ды не шумавала; я мілага любіла, ды не шанавала. Нз песнн, Нсл. Соверш. зашумаваць —закйпеть пенясь. Шсл. Зацірка зашумавала. Ст.
•піумавіньне-ня, предл.-ню, ср.—наклпев-шая пена прй варке. Ксл. Зьнімі шумавінь-не 3 гаршка. Стасева Выс. (Ксл.).
•шумаўё-ўя, предл.-ўю, ср.—накйпь в горшке прн варке. Войш.
• шумацёць, -ачу-аціш-аціць, несоверш. —шуметь с большей частотой звуков шума. Шумацяць ЛОЗЫ. Гарэцкі: Песьні, 61. Дзьве жмені, гнуткія, шумацяць, мя-таюцца й мятаюцца. Тм. 55.
•шумётнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м. —мусорная яма, НК: Очеркн 138; Гсл.; Ксл. место, где складывают мусор. Ксл. Із шуметніку накапаў тры вазы шумы. Веляшковічы Лёз. (Ксл.).
•шумёціць-чу-qzш-це—сорнть. мгсл. зашумёціць—засорнть. мгсл.
•шумёцьце-ця, предл.-ЦЮ, ср.—сор. НК: Очеркн, Но. 823; МГсл. См. шума.
•шумлілы-вая-вае— Люблю шумлівы гай. А. Русак(Б. Ускалось, 1954, Но. 4, стр. 28). •шумцёць, шумчў, шумціш-ціць, несоверш. —шуметь. Смоленіц. Ö, зямля! Гэта ты, толькі ты жыцьцядайнаю казкай шум-цела. Салавей: Сіла 49.
шўпачка
1135
шустры
•шўпачка-чкі, ж.—не твердый, плохой качан капусты. Ксл. Адны шупачкі парасьлі. Даўгое Беш. (Ксл.).
•шўпіць-плю-піш-пе, каго-што—понн-мать, разуметь, Шсл.; Нсл. поннмать, разбнраться. Ксл. Хоць малы, а троху шупіць. Глебаўск Сян. (Ксл.). I ЯНО ўжо нешта шупіць. Крамяні Пух. (Шсл,). Ці шупіш ты, што яны кажуць? Нсл. Соверш. расшўпіць, каго-што—понять. Ксл. Во й расшупІЛІ! Даўгое Беш. (Ксл.). Соверш.
сшўпіць, каго-што—понять. Нсл. Нябось сшупіў тое, што зь яго жартуюць. Нсл. •шуплацьця—мелочь, ерунда. пнз.
•шупшына-ны-не, ж.—шнповннк, днкая роза. Растсл. См. чупчыньнік.
•шур, шур!—междомет. для подзывання овец. Шур, шур, шур, шутачкі мае! Гарадок (Ксл.).
•шураць—помыкать, гонять, как овцу. Гсл.
•шургаць-аю-агш-ае, несоверш.—шаркать. МГсл.
•шурхнўць—взлететь с шумом. Гсл. Верабейкі шурхнулі з плетня ў каноплі. Гсл.
• шурхнўць—прогнать, нспугать. Гсл. Шурхні авечкі з двара. Гсл.
• шўрпа-пы-пе, ж. 1. курнца н гусь, нмеюіцне взьерошенные перья. НК: Очер-кн, Но. 802; Пархв.
2. обіц.—нежное названне кудрявого мальчнка нлн девочкн, кудрявчнк. Нсл. 719. Шурпа ты мой. Нсл. Уменый. шурпачка -чкі. Нсл. 719. Шурпачка ты мой. Нсл. Хто маю шурпачку ўкрыўдзіў? Нсл.
•шурпа-льг, обіц. 1. гннль. Шсл. Яна ўжо, як шурпа, зрабілася. Крамяні Пух. (Шсл.).
2. перен., снльно дряхлый-ая. Шсл.
•шурпасты-тая-тае—от прнроды ше-роховатый, нмеюіцнй взьерошенные перья, Нсл. 719. взгерошенный. Шурпас-тая курыца. Нсл.
•шурпатасьць-tp, ж.—шероховатость. Ар.; МГсл.
•шурпатка-кг, ж.—курнца с взьерошен-нымн перьямн. Нсл. 719. Шурпаткі нясуш-чыя. Нсл.
•шурпаты-тая-тае—шероховатый, ПНЗ; Растсл.; Ксл.; Mix.; Барс., Пц., Лепл. ШвроХО-ватый, не гладкнй, шершавый. Нсл. 719; Ар. Нешта гэта шкло шурпатае. Пожыню Сян. (Ксл.). Шурпаты лёд. Барс., Пц., Лепл. (Юхн.). Шурпатыя аполкі. Тм. Шурпатыя пілоўкі(дошкі). Тм. Шурпаты мост(у хаце). Барс., Пц., Лепл. (Юхн.). У цябе ад працы шурп'атыя рукі. Тм. ІНурпатая дошка. Нсл. Шурпатыя твае рукі ад работы. Нсл. Шурпатая курыца. Нсл. Нареч. шурпата—шероховато. Гсл.
•шурпацёць-ею-еегд-ее, сяр.—делаться шероховатым. Нсл. Ад работы рукі шурпацеюць. Нсл. Соверш. зашурпацець, сяр.—стать шероховатым. Нсл. 719. Ад работы рукі зашурпацелі. Нсл. Соверш.
пашурпацець, сяр.—стать шероховатым. Нсл. 719. Тваё сукно ад дажджу пашур-пацела. Нсл.
•шурпаціць-чу-ціш-це, каго-што—де-лать шероховатым. Ксл.; Нсл. Нашто шурпаціць стол? Чашнікі (Ксл.). Чорнаю работаю ты рукі свае шурпаціш. Нсл. Ня трыся каля печы, паліто шурпаціш. Нсл. •шурпаірцца-чуся-цішся, возвр.—делать-ся шероховатым. Нсл. Ня трыся каля сьцяны, сукно шурпаціцца. Нсл. Соверш. абшурпаціцца, возвр.—прннять шерохо-ватый внд. Нсл. 356. Сукно абшурпацілася. Нсл. Соверш. зашурпаціцца, возвр. 1.—сде-латься шероховатым. Нсл. 719; БНсл. Ня трыся каля сьцяны, сьпіна зашурпа-ціцца. Нсл. 719. Рукі ад работы зашурпа-ціліся. Нсл. 194.
2. начать ссору. Дсл. 261. Нашы зашурпа-ціліся. Дсл.
•шурсьцёць, несоверш. к зашурсьцець. Co-верш. зашурсьцець—о шорохе снега. Дсл. 261. Сьнег зашурсьцеў пад нагамі. Дсл. •шуршэць-шў-шыш—шуршать. МГсл.
•шўру-бўру, междомет.,—означает прнве-денне в беспорядок. Гсл.
•шўснуць,—cm. nod шустаць.
•шўслаць-аю-аеш-ае, каго-што, звукоподр.
1. бросать, метать с шумом. Нсл. Вецер шустае салому. Нсл.
2. расточать, прогулнвать. Нсл. Ня доўга будзе шустаць, борзда расшустае баць-каўшчыну. Нсл.
3. « знач. ср..—от снльного напора пронз-воднть шум, стремнться с шумом н снлою. Нсл. Вада шустае цераз стаў. Нсл. Вецер шустае дзярэўям. Нсл. Вада проста й шустае цераз заставы. Ст. Одпкр. шўснуць-ну-неій-не, каго-што, 1. броснть, метнуть с шумом. Нсл. Шусьні ўсё гэта г вакно. Нсл.
2. стремнтельно н с шумом пасть вннз(н вообіце устремнться с шумом н снлою, С.) Нсл. Страха ад ветру шуснула далоў. Нсл. Сьнег із страхі як шусьне.б дык я аж спалохаўся! Ст. Неяк ненарокам выняў затычку ў бочцы, дык газа як шусьне — уся й выляцела! Ст. Поламя шуснула цераз вокны. Нсл. Як шуснуў вецер, дык і зламіў дзерва. Нсл. Соверш. расшўстаць, каго-што, 1. разбросать, разметать сшумом. Нсл. Вецер расшустаў салому. Нсл.
2. расточнть, прогулять. Нсл. Расшустае баькаўшчыну. Нсл. абшўснуцца, соверш.
1. осунуться стремнтельно вннз, упасть. Нсл. 356. Сьнег із страхі абшуснуўся. Нсл. Лёд, мост абшуснуўся. Нсл.
2. оборваться, упасть. Нсл. Глядзі не абшусьніся ў ваду. Нсл.
•шўстры-рая-рае—проворный, быстрых двнженнй. На ўзьлесьсю з лужыны вады нап’ецца шустрая сініца. Бялевіч.
•шусьць! — шусь! Шсл. Шусьць яму пад ногі ды ўцёк! Ст.
шусь!
1136
шчамілка
•іпусь! междомет.—для обозначення нлн действня вообіце с шумом. Шсл.; Нсл. Заяц проста з пад ног шусь цераз дарогу! Ст. Шусь у ваду. Нсл. Шусь на яго вадою! Нсл. Страха шусь! і ўпала. Нсл.
•шўшамець-ш, собйр.—проказннчаюіцая детвора, детская шатня. Ар.
•шўшкаць-аю-аеш-ае—шушукать. мгсл. •шушпан-ана, предл.-анё; мн. ч„ дат.-ном, мн. ч„ предл.-нох, м.—род мужской одежды. Дсл.( под одежда).
•шут-шут!, междомет. для подзывання овец. Шсл.; Нсл. Шут-шут-шут! Авечка мая, авечачка! Ст.
•шўта-ты, ж.—ласкательное названне овцы. Нсл. Шуты бягуць двору. Нсл. Уменьш. шўтка-ткі—ласкательное назва-нне овцы. Нсл.; Шсл. Шуткі мае, шутачкі! чаго вы пудзіцеся? Ст. Але сядні надта пудкі штось авечачкі былі. — Ну што з вамі, мае шуткі? с. Музыка, 42. Каму шуткі, а мне авечкі. Рапан: Прык. 255.
шўтачка-ЧК7, уменый. к шутка. Нсл.; Шсл.; Ксл. Шутачкі бягуць двору. Нсл. Шур-шур-шур, шутачкі мае! Гарадок (Ксл.).
•шўтачкі-аў, 1. клевер полевой. Trifolim arvense L. Ксл. Шутачкі ўжо цьвітуць. Лужасна Куз. (Ксл.).
2. уменьш. к шуты, шутка.
•шуве'іна-ны, обіц.—ветренйк-йца. Нсл. Шувеіна заўсёды ня помне, што робе. Нсл.
•шувёйлівы-вая—вае—несколько вет-ренный, несколько легкомысленный, склонный к непостоянству. Нсл. Хлапец шувейлівы. Нсл. Ты пад старасьць стаў шувейлівы. Нсл.
•шуве'йны-ная-нае—ветренный, непос-тоянный. Нсл. Шувейны адно кажа a другое робе. Нсл. У шувейнага ў вадзін дзень сем перамен. Нсл.
•шу-у-гу!, междомет.—окляк co взмахом на птяц, чтобы согнать ях. НК: йгры, Но.55. •шчодрасьць-чг, ж.—іцедрость. Нсл.; Ар.; мгсл. Шчодрасьці яго мы яшчэ ня бачылі, а добры прыгляд бачым. Нсл.
•шчодры-рая-аре—іцедрый. Ар.; Нсл.; Бор.; Чаш. (Ксл.). Ты шчодры чужым дабром: пакаЖЫ Сваю ШЧодрасьЦЬ. Уменьш., ласкат. шчодранькі. Увелйч. шчадрўсенькі. Нсл.
•шчодра, нареч.—іцедро. Гсл.; Ар.; Нсл. Шчодра даець работнікам за работу. Нсл. Уменьш., ласкат. ШЧОДранЬКа, увелйч. шчадрўсенька. Ар.; Нсл.
•шчокат-ту’, м.—іцекотанне, Ксл. іцекот-ка. Ст. Вось ён баіцца шчокату: проста •шчокат—стрекотаняе сорокя.