• Газеты, часопісы і г.д.
  • Вялікалітоўска - расійскі слоўнік  Ян Станкевіч

    Вялікалітоўска - расійскі слоўнік

    Ян Станкевіч

    Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
    Памер: 1329с.
    Нью Йорк
    626.59 МБ
    •тапіцца II, топіцца, несоверш.—отварл-ваться. Соверш. адтапіцца—отварлться. Ар.
    •тапіцца III, топіцца—топпться; нагре-ваясь, становлться мягкпм, жлдкпм, распускаться( о легко плавяіцлхся веіце-ствах).
    таплёнка
    1151
    тарахцёць
    •тлплёпкп-нкі-нцы, ж.—парное молоко. Ксл. Таплёнкаю разводзяць крупеню. Альшанікі Беш. (Ксл.),
    •таплёны-ная-нае—топленный. НК: Очер-кн, 34.
    •таптаньнік-іка, предл.-іку, зват.-іча, м. —работнлк, утаптываюідлй что-л. См. таптун, 1, 2. Напетаў гэткі воз адзін без таптаньніка. Гсл.
    •тапўн-на — таптун. Ксл. Тапуном налавіў рыбы. Аляксандрава Гар. (Ксл.).
    •таптўха-хі-се, ж.—сетка в влде трех-гранной плрамлды; рыбу в нее загоняют особой длннной палкой. Шсл. У таптуху налавіў уюноў. Ладно Пух. (Шсл.). См. вата, тапун, таптун. Адзін шчупак выкруціў-СЯ 3 таптухі. Цялеш: Дзесяць, 55.
    •таптўн-уна, предл.-унў, зват.-ўне, мн. ч., дат.-НОМ, мн. ч., предл.-НОХ, м. 1. работННК, оканчлваюіцлй верх стога н т.п. НК: Очеркн, Но. 797.
    2.	работнлк, утаптываюідлй что-л. (напр., воз сена).
    3.	рыболовный снаряд. ймеет форму трёхгранной плрамлды. Делается нз сеткл, прлкрепленной к отдельным ребрам, составляюіцлм гранл плрамлды. Прл помоіцн деревянной рукояткл, прлкрепленной у основанля конуса, кладется боком пнрамнды на дно рекл ллл ручья, л в него загоняют рыбу, топая по воде ногамл нлн ударяя палкамя. Ксл. Пойдзем лавіць рыбу таптуном. Храпа-вічы Куз. (Ксл.). См. вата, таптуха—рыбо-ловный снаряд, употребляемый там, где густая трава, камнл, корчл, "хлубы”. Состолт лз мешка, натянутого на прутья, соеднненные в одном конце, расходя-ідлеся врозь л прнвязанные протнвопо-ложнымл концамл к раме устья, — что прлдает снаряду конлческую форму. НК: Очеркн, 499.
    • іЫіуфЫЦЬ-ру-рыій-ра, несоверш., перех. —подннмать, растнрая перье нлн что-л. подобное, Аш. топоріцлть. См. тапырыць. Соверш. натапурыць—наставлть(ушл, шерсть), Войш. натопоріцнть. А хвост натапурыла, як вавёрка. Аш. Вушы натапурыла. Войш.
    •тапырыць-ру-рыш-ра, каго-што 1. подннмать, растнрая перья ллл что-н. подобное, Нсл. 687. топоріцлть, Гсл.
    наёжлваться. Тапырыць, натапырыць спадніцу. Нсл. Соверш. адтапырыць—сде-лать торчаіцлм, заставлть топоршлться. Прйч. адтапыраны. Ен яшчэ бачыў, як цяжкая рука выцерла яе аб адтапыра-НЫЯ на каленях порткі. Адамчык: Арж. колас. Соверш. растапырыць—расставнть, сде-лать торчаіцнм в разные стороны. Растапырыўшы хвост, як ветразь, (вавёрка) лёгка плывеў прасторы. Рунь, 15. Бязрадна растапырыла рукі. Цялеш: Дзе-сяць 64. Растапырыла сьмерць палцы. Кавыль: Пад зорамі, 65.
    2.	осудйт.—оДевать пышйо. Нсл. Матка тапырыць, натапырыла сваю дачку. Нсл.
    натапырыць, (Нсл.), натапырыць, (Гсл.), перех, соверш. к тапырыць 1, 1. взьерошдть, Гсл. насторожлть ушл; поставлть шерсть, раздвлнув оперенле от лспуга, дождя л т.п., Гсл. натопорлть. Квактуха, ната-пырыўшы пер’е, крычыць, бегаючы каля ганку, бо сьвінызя яе загнала з Ганку. Mix. Індык натапырыў сваё пер’е. Нсл. Коні пужліва заматалі галавамі, натапырылі вушы(пачуўшы выцьцё воўчае). Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, Но. 2. 1935 г, стр. 99).
    2.	одеть пышно. Прйч. натапыраны —надутый, пышно разодетый. Нсл. 321. Паненкі натапыраныя ходзяць. Нсл.
    •тапырыцца, 1. букв.: распускать перья, Нсл. топоріцлться. Шсл.; Гсл. Індык тапы-рыцца. Нсл. Тапырыцца, як вожык, — нехта яго баіцца! Ст. Соверш. растапы-рыцца-уся—о крылях: расправлть. Mix. Ястраб растапырыў крылы. Mix.
    2.	гневаться, сердлться. Нсл. Досіць табе тапырыцца. Нсл.
    3.	перен.—делаться спеслвым. Нсл. Тапы-рыцца, як бы што добрае. Нсл.
    4.	одеваться пышно. Нсл.
    натапырыцца, І. распустлть перья, Нсл. 637; Гсл. насторожлться, стать дыбом, взьерошлться. Індык натапырыўся. Нсл. Конь натапырыўся на балота: мусіць там воўк ходзе. Варсл. Бобікавы мокрыя валасы натапырыліся, яго страсанула сударга страху. Шакун: Сьлед, 19. На грудзёх посьцілка натапырылася(у ле-жачага). Я. Васілёнак(”Полымя”, 1967 г., Но. 12, стр. 191).
    2.	рассердлться. Нсл. Натапырыўся, ліха ведае, за што. Нсл.
    3.	перен.—стать спеслвым, Нсл. Натапы-рыўся, як бы што добрае. Нсл.
    4.	одеться пышно. Дзеўкі натапырыў-шыся ходзяць. Нсл.
    •гаройкацца-аюся-аешся—затяжно, не сллшком серьезно, спорлть с кем, Шсл. спорлть с кем долго л упорно, неотвязно. іг. Ідзі дамоў — натаройкаўся ўжо! Ст. •тарабаніць, 1. барабанлть, стучать. Гсл. Соверш. затарабаніць—занеста. Юрсл.
    Затарабань цётцы кухлік. Юрсл.
    2.	перен., upon.—залепетать, заговорлть скоро, непонятно. Юрсл. Затарабаніла, як малатарня. Юрсл.
    3.	грохотать колёсамл. Гсл.
    4.	растабарлть(?) Гсл.
    •харахцелка-лкі-лцы, ж.—погремушка. Гсл.
    •тарахцёць, -чу-ціш-ціць—дребезжать, стучать колесамй по дороге, Ар.; Гсл. громыкать. Гсл. Тарахцелі хурманкі й аўтамабілі. Дудзіцы(”Бацьк.", Но. 1-2/437-438). Соверш. затарахцець—задребезжать. Ар.; Гсл.
    тараніць
    1152
    тата
    •	тараніць, -НЮ-НІШ-не, несоверш.. перех. —бнть, разбнвать цепом пояс у снопов для лучшего вымолота семян. Нсл. 633. Тараніць пшонку. Нсл. Соверш. адтараніць. Нсл. 633. Адтаранілі пасад. Нсл. Соверш. затараніць—занестл. Юрсл. Напраніся ды затарань дзядзьку цяслў. Юрсл.
    •тарбёшка-шкі-шцы, ж.—холстенный мешок, который стягнвается "матуз-ным” порядком, нлн завязывается верев-кой, другой конец которой подтыкается под пояс спередн; вершнна "тарбешкі” поконтся на том, нлн другом плече, a остальная часть — на спнне. НК: Очеркн, 134.
    •затарахцець —затреіцать, затараба-ннть, загреметь. Гсл.
    •тарадэіць-эю-эгш-эе, несоверш.—треіцать треіцонкой, называемой "тарадэйка”. Будслаўе.
    •тарадэйка-йю-йцы, ж.—род треіцонкн.
    Будслаўе.
    •	таранда-ды, обіц.—тот, та, кто говорнт быстро, без умолку.
    •тарандзіць, -джу-дзіш-дзе—говорнть быстро, без умолку. Аш.
    •	таргані'на-ны-не, ж. 1. букв., тормоше-нне, дерганне. Нсл. 637. Нацярпеўся я тут тарганіны. Нсл.
    2.	употребленне одного н того же лнца в разные работы в продолженне короткого временн, нлн для посылкн в разные места. Нсл. Замучылі мяне тарганінаю гэтаю. Нсл.
    •таргаварь-гўю-гўеш-гўе—торговать , прнценнваться к чему-н., сговарнваться о цене чего-н., собнраясь купнть. Ар.; МГсл. Соверш. старгаваць. Ар. Я ўчора на таргу пабываў, я ж табе вяночак старгаваў. Север. Сур.(Шэйн, I, 2, 496). Прйч. старгаваны. Ар.
    •таргаць-аю-деш-ае каго-што, 1. дер-гать, трогать. Нсл. 637. Таргай каня памаленьку. Нсл.
    2	.—(тянуть рыбкамн, резкнмн отдель-нымн двнженнямн, С.), дёргать. мГсл.;Ар. •таркан-на—насек. таракан. Нсл. Таркан уваліўсяў ваду. Нсл. Ад таркана малітвы няма, калі ўваліцца ў што. Нсл. Уменьш. тарканік-ка—молодой таракан, тара-кашек. Нсл.
    тарканок-нка, 1. уменьш. к таркан. Нсл.
    2	. заколка для волос. Ксл. Я купіла сабе тарканок. Калюскі Беш. (Ксл.).
    •тармасіць—тормошнть, трястн. Гсл.
    • чарнаваць-нўю-нўеш-нўе каго-што —молотнть перевернутые, не разрезан-ные снопы. Нсл. Соверш. адтарнаваць каго-што, Нсл. 633. обмолотнть такнм обра-зом Адтарнавалі старану, няхай хто рэжа, а мы будзем другую тарнаваць. Нсл.,—обмолачнвать не разбнвая снопов, отбнвать колосья н откндывать в сторо-ну, Ксл.; Арл.(Даль) покончнть тарновку, лёгкнй обмолот, сбой зерна колосьев, без
    разбнвкн снопов. Ксл. (Даль).
    •тарнаваць, -нўю-нўеш-нўе—беспоко-нть, волновать, Растсл.; пнз. относнть. Войш. Ён гэта тарнуе да мяне,—делать годным для употреблення нлн нсполь-зовання в качестве кого-чего-н., прнспо-соблять. Войш.
    •тарнаваць-нўю, 1. прнспособлять.
    2.	прнменять.
    3.	останавлнвать(направлять? С.) мік. Гануля, тарнуй! Тм.
    тарнавацца —прнспособляться(прнме-няться, С.); Гсл.; Войш.—устранваться, помеіцаться, располагаться; тесннться, Прыйшоў і тарнаваўся, тарнаваўся, азяў і ўзяў. Войш.
    тарнавацца, -нўюся-нўшся да чаго —прнменяться, прнноровляться. Войш. Соверш. прытарнавацца—прнменнться. Тм. Мусіць прытарнавацца, каб пера-ЖЫЦЬ. Акула348.
    •тарпа І-пьі; мн. ч. торпы-паў, ж. 1. скнрда, Гсл.; Шсл. прясло(скнрда) хлеб-ного нлн сенного стога в гумне. Ксл. А як зьберым усё з поля - у гумно ў тарпу паложым... Гурыновіч(Калосьсе, кн. I, 1935 г., стр. 31). Наклалі тарпу жыта й тарпу ярыні. Ст. Тарпу сена думаю прадаць. Пятніцкая Беш. (Ксл.)- См. торп, ШОрпа.
    2.	навес на столбах без стен, где с.клады-вают сено. Ксл. Тарпа стаяла заўсёды на лузе, далёка ад дому. Любашкова Выс. (Ксл.). •тарпа П-пы, ж.—торф. Ксл. Ягор навазіў тарпы на ніву. Вядрэнь Чаш. (Ксл.). См. тор. •тарпантына-ны-не, ж.—терпентнн. Ар. •тарчыца-цы-цы, ж.—полуторадюймо-вая доска, Шсл.; Ксл.; Ар. длннная, шнрокая н довольно толстая доска. Нсл. 637.
    Нарэзалі тарчыц на столь. Ст. Надабе тарчыцы напілаваць. Мікалаёва Куз. (Ксл.). Тарчыц прыгатаваць, напілаваць на мост. Нсл.
    •тасьма(тасьма, Нсл.)-.мы-.ме, ж.—тесьма. Нсл. 633. Тасьмы свае распусьціла. Нсл. Уменьш. тасемка, (Нсл.), тасёмка, (Шсл.)-лрсг-мцы—тесьма, тесёмка. Шсл.; Нсл. 633.
    Абшыць тасемкаю кабат. Нсл. Купіла белае тасемкі, каб абшыць катанку. Ст. тасёмачка-чкі-чцы, уменьш. к тасемка.
    Шсл. Вось харошая, зялёная тасемачка, каб ёю абшыць гэстку! Ст.
    •тата-тды, м.—папа, папаша, тятя(н батя, С.) Ар.; ГБМсл.; Ксл.; Шсл.; Нсл. Як mama скажа, гэтак і будзе. Ст. Тата ўвыйшоў на ПОЛС. Лалыкі Аз. (Ксл.). Ласкат. й уменый. татка, татачка—папочка, папенка. Мой татка купіў мне новую шапку. Ст.
    Татка, купі мне каралі. Бешанкавічы (Ксл.). Уменьш. татка-ткі-тку, з таткам, на татку. ЦК: Очеркн, 205. На татку ён (войт) бізун нясець. НК: Под. пос, 55. Чужому татку буду ня ключніца, паслужніца. Нз свад. песнн, Нсл. Няма радзімы да палавіны, няма роднага
    татуля
    1153
    таўчэнікі
    таткі. Горц.(Кот. 209). У татачкі папы-таюся, ці можна йсьці пагуляць. Ст. Да мой татачка, пакінуў мною, як ня любою. Нсл. Ласкат. татухна. Да шлюба, Дарачка, da шлюба, ты свайму татухну НЯ люба. Горц.(Кот. 209).
    татуля, ласкат. 1. (по отношенню к отцу); Ксл.; Шсл.; Нсл. Татуля, ідзі есьці. Ст. Татулька адзеў сярмягу. Капланы Сян. (Ксл.). Ці ў дварэ татулька твой? Нсл. Ня брой, паніч, татульку скажу. Тм.
    2.	по отношенню к свяіценннку, батюш-ка. Сц.; Нсл. Татулька прыехаў. Тм.
    Пацалуй татульку ў рукў. Тм. Хадзі, дураньчыку, ня дзікайся татулькі; пацалуй у ручку, ён табе праскурку дасьць. Нсл. 131. Чалом, чалом, ацец —татулька! не сярдуй, што к табе прышоў. He падзіві і ты, матулька; НЯўцемкам Я сюды зайшоў. Із здаровальнага верша протоерэю, надрукаванага у "Маяку”. 1843 г., т. IX, кн. XIII, разьдз. У, ’’смесь” 33-38