Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•тўзін-ня, предл.-He, зват-Нв, м.—дюжнна. Ар.; МГсл.; Ксл.; Гсл.; Нсл. КуплІ тузін гузікаў. Кузьміно Сян. (Ксл.). Тут няма цэлага тузіна. Нсл. Лыкі тузінамі на таргу прадаюць. Нсл.
•тўжба-бы-бе, ж.—печаль, забота. Нсл. Служба — тужба. Послов. Нсл.
•тужлі“васьць-ш, ж.—тосклнвость. Рап-там у панурую манатоннасьць даляцела мэлёда, поўная тужлівасьці і лятуцен-насьці. Сіндрэвіч(Беларус, Но. 169).
•тужлі"вы-вая-вае, 1. склонный скорбеть, Гсл. тосклнвый, скорбный. МГсл.
2. скорбный. Гсл. Вятры на жах... усім туЖЛІвЫ СЬПеў вядуць. Гарун(ст. ’’Навокал”). •тужшы, ср. cm. к тугі.
•тужыць, Чйсл.)-жў-жыш-жа, па кім-чым—скорбеть, тосковать о ком-чем(н грустнть, кручнннться о ком-о чем, С.). Гсл. Тужа Васіль па сваёй бабе. Ст., —скорбеть, тосковать. Гсл. Умурзаў-шыся, ні па чым ня тужыць. ЧЧ.(Б. Студіс, П -I, 1969, 79). Пазнаў я за гэты час, як цяжка тужыць па сваім куточку. Гарун: Пан Шаб. Соверш. затужыць—заскорбеть, Шсл. загрустнть, затосковать, закручн-ннться. Затужыў дзед па бабе. Ст.
стужыцца—нссохнуть, нзнурнться от ’’тугі” — тоскн. Ці ты, мая дачушачка, сем нядзель хварэла, чаму гэта рожа кветка на вадзе зьялела? — He хварзла, матулечка, ні дня, ні гадзіны, стужы-лася, знудзілася без свае радзімы. Нз песнн, Войш.
•туйка-кі, ж. 1. чучело. Ксл. Туйка ты дурная! Выгары Куз. (Ксл.).
2. лентяйка. Ксл. I такая туйка, дыкужо з туек туйка. Гарадок (Ксл.).
•тук, тўку, предл. тўку, зват. тўча, м. 1. ЖНр. Скарына(Влад.); Менск.; Краўцова Гар. (Ксл.).; Гсл. Дзеці нашы, дык вельма любяць мачаць бліны ў тук. Ст. На скварадзе мала туку. Ст.
2. пнтательное свойство пліцевого пред-мета, но не жнр, который называется "тулусам”. НК.: Очеркн. Но. 139.
•тўкала 1-лы, об<ц.—надоедаюіцнй час-тою бранью. Нсл. Адкуль ты такі, такая тукала да нас зьявіўся-лася? Тукаеш ды тукаеш на нас. Нсл.
•тўкала-ла, II, м. 1. глухой. Нсл. Тукалу гэтаму што ні кажы, ня чуе. Нсл.
2. непослушный, ннчего не делаюіцнй без побуждення н бранй. Нсл. Тукала гэты, калі ня тукнеш на яго, не павернецца. Нсл.
тўканьне
1169
затуліць
• тўкЯНЬНв-НЯ, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к тукаць—постоянные нападкн. Нсл. 643. Туканьням загналі маладзіцу. Нсл.
хуКЯЦецЬ-ачу-ОЦІШ, несоверш. Соверш. затукацець Затукацеў рухавік мата-роўкі. Хмара(Калосьсе, Но. 18, 1939, стр.6).
•тўкаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. 6йться(о сердце, С.) Гсл. Паслухай, як тукае сэрца. Гсл.
2. нападать постоянно на кого-л., Нсл. 643. крйчать на кого, прйтопывая ногамй. Шсл. Тукаюць усё ды люкаюць на мяне. Нсл. На дзяцё няма чаго дарма тукаць, яно ня вінна. Ст. Однкр. тўкнуць. Шсл.: Нсл. 643. Тукні на яго, бо ён задрамаў над работаю. Нсл. Тукні на яго, хай ён так вельмі не разыходзіцца! Ст. Соверш. атўкаць, каго-што—оглупшть, довестя до крайней несмелостй частымй напад-камн с бранью й туканьем, Нсл. 381. запугать. Атукалі беднага, і ступіць баіцца. Нсл. Прйч. атўканы—оторопелый от нападенйй, Нсл. 381. забйтый, запу-ганный. Атуканы хлапец, атуканая дзеўка ня знае за што ўзяцца. Нсл. Соверш. затўкаць, каго-што—загнать частымя нападеняямй, Нсл. 189. запугать беспре-станнымн угрозамй, бранью, крнком. Дсл. 256. Затукалі сусім хлапца, ходзе як ня свой. Нсл. Соверш. натўкаць—накрнчать на кого, набранять, прйтопывая ногамя (й без прнтопывання, С.) Шсл.,—с през-реннем обругать. Нсл. 322. Натукалі на мяне, як на сабаку. Нсл. Натукаў, натукаў на малога, дык і маўчыць. Ст.
прытукаць(прытукаваць, Нсл.), несоверш., nepex. 1. оглушать постоянной бранью. Нсл. 514. Прытукаваюць, прытукалі дзеўку, крычачы на яе. Нсл.
2. прйнуждатьь бранью к чему-л. Нсл. 514. Як ня прытукавай яго, ніяк ня прыту-каеш да работы. Нсл.
прытўкаць-аю-аеій-ае, соверш. к прыту-каць 1, 2. Нсл. 514. Прйч. прытўканы, 1. оглушенный бранью, презрнтельнымн отзывамй. Нсл. 514. Хлапец прытуканы X ступіць баіцца. Нсл. Соверш. абтўкацца —сделаться смелым, прйвыкнуть к новому положеняю. Дсл. Дзеўка ў нас абтукалася, аблюкалася. Дсл. Соверш. ятукяйпя-оюся-аешся—нзбавнть от вол-нення, от страха. Дсл. Атукаўшыся, муж із жонкаю пачалі жыць у любосьці a добрай згодзе. Дсл.
•тулава-ea, предл.-ве; мн. ч.-вы-ваў, ср. —туловніце'. Гсл.; Ксл.; Шсл. Скрывілася тулава. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.). Машына адрэзала Арцёму ногі, аж па самае тулава. Ст.
•тулйга-ягі-язе, обіц.—.. Мой ночны
асьвеціць зараз месяц. Напэўна ён на помач нам тулягам сябе самога ліхта-ром падвесіў. Юхнавец(Б. Ускалось, Но. 7, 2). Бы туляга, бы той злодзей, ідзець-сунецца хвігура. с. Музыка, 251.
•туляя-яі. обш.—человек, ведуіцйй праз-дный образ жйзнй, бездельняк. Шсл. Туляя гэты цягаецца па суседзях, дома цяжка рабіць. Крамяні Пух. (Шсл.) Туляі есьці ня трэ’ даваць. Тм.
•туляка-к/, обіц.—бродяга, кроюіцнйся по углам. Нсл. 643. Тулякунейкага злавілі. Нсл. •тулёньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. 1. к туліць 1.
2. к туліць 2—покровнтельство.
3. к туліць 3—укрыванне, укрыватель-ство. Нсл. 643. Туленьне даваць злодзею.
Нсл.
•туляньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. 1.—скрыванне.
2. —скрыванне себя в разных углах. Нсл. 643. Туляньням не схваешся ад мяне. Нсл. 3.—тасканне без дела.
•тулйцца,—см. под туліцца.
•туляць,—см. под туліць.
•тулІЦЬ, (Вят., Вост., Цаль)-ЛЮ-ЛІШ-ле, несо-верш., nepex. 1. прнжнмать, гладйть(лас-кать, С.) Гсл. Яна пачала туліць яго (хворага) яшчэ бліжэй да сябе. Ю. Жывіца ("Прыйсьце”, Но. 1). Дзеўку Ганульку да сэрца туліў-бы. Нз песнн.
2. пршшмать под свое покровнтельство, давать убежніце, прнют. Нсл. 643, 514. Туліць сіраціну. Нсл.
3. укрывать. Нсл. 643; БНсл.; Шсл. Ён туле від у кажух, каб не пазналі. Нсл.
ён вока ня туле—в глаза не стыдясь говорнть правду.
прытуліць, соверш.. 1. к туліць 1,
2. к туліць 2. Нсл. 643. Прытуліць сіраціну. Нсл.
туляць-яю-яеш-яе, нв. каго-што—ук-рывать. Нсл. 643. Сына свайго туляе ад некрутаў. Нсл.
атуляць, несоверш.. каго-што, 1. укры-вать, прнкрывать. Бярэзьніку ад іх боку, таго гожага бярэзьніку, што белым, зьверху рожавым, як позны сонечны заход, поясам атуляў, дзяржаў у заціш-ку пры полю краёк саду, ня было. Вышьш-скі: Хата пад ліпою. Соверш. атўлІЦЬ, 1. прнкрыть собою, свонм туловніцем, Гсл. укрыть. Нсл. 381. Атуліць від. Нсл.
2. укрыть, прнютнть. Гсл. Ён людзёў дабром атуліць, каб палёгку людзём даць. С. Музыка 157.
3. атуліць—закутать. мгсл. Прйч. атўлены —укрытый, огражденный. Нсл. 381.Хата з трох бакоў атуленая пунямі, чаму ня будзе цёпла. Нсл.
затуляць, 1. закрывать, Бабінавічы Выс. (Ксл.) закрывать туловніцем свет, зате-ннвать. Нсл. 189. He затуляй мне сьвятмг. затуліў, аж цёмна. Нсл.
2. заіцйіцать, покрывая(заслоняя, С.) кого собою, Нсл. заіцйіцать собою. Гсл. Соверш. затуліць каго-што, 1. закрыть, Ксл. закрыть туловйіцем свет, затенйть. Нсл. Затулі яго хусткаю ад сонца. Бабі-навіы Выс. (Ксл.).
прытуляць
1170
турок III
2. заіцнтнть(покрывая, заслоняя, С.) кого собою. Нсл. Ён выцяў бы, калі б ты не затуліў мяне. Нсл. Прйч. зятулены, 1. закрытый. Нсл. Затулены мне сьвет Божы. Нсл.
2. заіцшценный. Нсл. Затулены ад бяды. Нсл.
прытулЙЦЬ-ЯЮ-яеій-ЯР, несоверш., перех. —давать кому-л. убежшце, прнют. Нсл. 514. Ты прытуляеш у сябе уцеклага некрута. Нсл. Соверш. прыгуліць-лю-ліш-ле—дать кому-л. убежніце, прнют. Нсл. 514. Прытуліць сірату, бадзяку, уцекача. Нсл. Соверш. прытулі'ць каго-што, — прнслоннть, пнз. прнжать. Гсл.; Ар. Хто цябе спагадным сэрцам прытуле? Гарун (”На чужыне”). Няма дзе галавы прытуліць. Послов. Рапан. 45.
•туліцца-люся-лішся, несоверш. да каго, 1. прнжнматься. Ар.; Варсл. Дзяцё туліцца да мамы. Варсл. Соверш. прытуліцца, а) прнжаться. Ар.; Варсл. Азяблы хлопчык прытуліўся да печы. Варсл.
прытуліцца здалеку—стать нздалн прнпрятавшнсь за дерево, строенне н проч. НК: Под. пос., Но. 77.
б) прнютнться. Варсл. Стары прытуліўся ў свайго братаніча. Варсл.
2. ад каго—укрываться, прнтанваться. Нсл. 643; БНсл.; Шсл. Туліцца ад мяне, ад дзела, як сабака ад мух. Нсл. Воўк прытуліўся ў кусту. Тм. Буржуй за вугол тулІЦЦй. Чарот: Босыя на вогнішчу(БНсл.).
туляцца-яюся-яешся, многократ. 1. ша-таться без прнстанніца, Нсл. 643. таскаться без дела, Шсл. шататься, слоняться, БНсл. слоняться по углам. Гсл. Туляхуся. Ска-рына, I царстваў. Туляцца па ўсім сьвеце. Нсл. Туляецца гультай гэты па сяле, дома нічога рабіць ня хоча. Ст.
2. скрываться, танться, Нсл. 643. скрывать-ся по углам. БНсл. Туляецца, каб не злавілі. Нсл. Там нейкі тарбахон туля-ецца каля вазоў. Варсл. Усю вайну адзін, як сьхімнік, туляўся ў хмызьніках у балоце — ЖЫЦЬ жа хацеў. (Беларус, Но. 159, Марціно-віч). Соверш. затуліцца.
патуляцца, соверш. к туляцца 1. Пату-ляўся я па чужых краёх. Нсл.
•туманеньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, ср.—выпрашнванне посредством лестн. Нсл. 643.
•туманіць, -ню-ніш-не, несоверш., перех. —пыль пускать в глаза кому-л., обма-нывать. Нсл. 643. Досіць табе туманіць людзей. Праўды ніколі ня скажаш, а ўсё туманіш нас. Нсл. Соверш. атуманіць. Нсл. 643. Таргач атуманіў мяне. Нсл. Соверш. затуманіць, 1. омрачнть. Нсл. 189. Зату-маніў свой розум, выпіўшы лішняе. Нсл. 2. затемннть обьясненнем. Нсл. 182.
Затуманіў справу. Нсл.
•туманіцца-нюся-нгшся, несоверш., возвр. —омрачнться, терять рассуднтельность. Нсл. 644. Ня туманься над гэтаю рабо-таю. Нсл. Соверш. атуманіцца. Нсл. 644. He атуманіўся б ты, калі б ня было лішняга ў галаве. Нсл. Соверш. затуманіцца, 1. покрыться туманом. Нсл. 189. Зоркі затуманіліся. Нсл.
2. омрачнться. Нсл. 189. Лішняе выпіў, дык і затуманіўся. Нсл.
•тўпат-awy, предл.-аце, м. 1. топот. Ар. Аж тут пачаўся тупат у перадпакою. Дзьве Душы 189.
2. хожденне в одном месте туда н сюда. Нсл. 644. Сядні досіць было мне тупаньня ў дварэ, то туды, то сюды. Нсл.
•тўп&ць-аю-аеш-ае, несоверш. Однкр. тупа-нў\уь-нў-нёш-нёць-нём—быстро зато-пать(скорее: снльно топнуть, затопать, С.) Нсл. 644. Як тупануў нагамі, дык і разбудзіў дзяцё. Нсл.
2. быстро убежать(побежать, снльно стуча ногамн, С.) Нсл. 644. Коні тупанулі, толькі пыл ды дым. Нсл. Однкр. тўпнуць-ну-неш-не—топнуть. Як тупнуў нагою, дык ён і спалохаўся. Нсл. 644. Соверш. затўпаць, 1. затопать ногамн. Шсл.; Нсл. 644. I затупаў нагамі адразу. Ст. Як затупаў нагамі, дык ён і спалохаўся. Нсл. 644.
2. покрыть следамн ног. Шсл. Затупалі ўвесь мост у хаце. Ст. Прйч. затўпаны —покрытый следамн ног. Шсл. Уся хата затупана. Ст.
КНІГІ ОНЛАЙН
