Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. опасное в озере нлн реке место, тянуіцее всё в глубь; водоворот. Нсл. 64. •вокрайкі-аяк, едйнств. ч. нет.—края чего-л. Прырэзаў вокрайкі нашых шнюроў да лесу вашае сьветласьці. Гарэцкі: Песьні, 7. •вокрутня-ні-ні, ж.—веревка, которой прнвязана оглобля к саням. Ар. См. акруцень.
•вол, вала, еалў, на валў, м.—вол. Ар. Хто арэць на валу, той сьпіць на калу. Послов. Ар. Арэш на валу, сьпі сьмела на палу. Послов. Ар.
•волак-лака, м.—рыбачья снасть, сеть на двух шестах. Янк. I. Паехалі ў волака на рыбу. Янк. 1.
волас
1180
вомега
•волас-cj, предл. й зват.-се, мн. ч.-СЫ-Соў-сом-чы-самі-сох. м.—волос. Чалавек цемнага воласу. Ст. Валасы галіў. Кіт. ЗЗаі. Бобікавы мокрыя валасы натапырыліся. Шакун: Сьлед, 19. Уменьш. ВЯЛЯСОК-СКй, предл,-СКў, зват. валоску, мн. ч., дат.-СКОМ, мн. ч., предл.-скох. Ар.; Шсл. Нейкія маленькія валаскі. Ст. Собйр. валосьсе, (Косіч 83>ся, предл. й зват.-сю, ср. 1. волоснкн у зерновых хлебов. Шсл. Дзе гэта ты набраўся такога валосься? Ст.
2. всякне волосы.
•волат, (Скар. Uyama, предл.-ату, зват.-аце, м.—велнкан, Гсл.; мгсл. нсполнн, мгсл. гнгант. Дуб стаіць магутнай сілы, волат векавы. Тіт. Маст. 36., Ho. 1. Волат-дуб стары затросься. С. Музыка211. Кажуць, тут жыў волат, што гару падыймаў. Лужасна Куз. (Ксл.). Ажывалі валаты. Крушы-на: Лебедзь 58. I на ўзвышшу Бісутунскім ажывалі валаты. Крушыны: Творы 113.
•волава-ва, ср.—свннец. Ар.; Ксл. У мяне з ВОЛава дранкулЬКІ. Лужасна Куз. (Ксл.); Кіт. 59в5; Ст., Сл. оловен—свннцовый, (как во всех слав. языках, кроме русского.) Дурново, Спорные вопросы, 212.
•воля-лг-лі, ж. 1. воля. Пан Бог воляй сваёй раскажа. Кіт. 368. Волю із жаной учыніў. Кіт. 59а8. Із мужам волю чыніць ня мае. Тм., 70а8.
паняць сваю волю—поступнть самоу-правно. Ар. Твая жана маладая, сваю волю паняла, твае коні вараныя паза-ежджавала. Нз песнн, Ар.
2. свобода. Шсл. Каб яму далі волю, чаго б ён толькі не нарабіў. Ст.
пусьціць на волю—освободнть. Ня-вольніка на волю пусьціў. Кіт. 1861.
ВОЛЬКЯ-ЛЬК7-ЛЬЦЫ, ж., уменьш., ласкат. к воля 1, 2. Ня нашая на то волька. НК: Старцы, 95. He мая тут волька, еолька Бога самога. Тм. Ласкат. волюхна-хны —волюшка. Нсл. 65. Дай толькі яму волюхну. Нсл. У волюхну наеўся ягадаў. Нсл.
•ВОЛІЦЬ-ЛЮ-л/о/-ле, несоверш., перех.—уп-рашнвать, прннуждать убежденнямн. Нсл. 64. Мяне воліш, а сам ня зволіш. Нсл. Ня воль яго, калі ня хоча. Тм. Соверш. зволіць—упроснть, прннуднть убежде-ннямн. Нсл. 64. Ён не хацеў, але яго зволілі лішняе выпіць. Нсл. Соверш. прыволіць —убеднть склоннться на что. Нсл. 64, 497. He пашла б за цябе, калі б ня прыволілі мяне. Нсл. 497. Прйч. прыволены—скло-ненный к чему-л. прн нежеланнн, не охотно согласнвшнйся на что-л. Нсл. 497. Прыволены выпіць лішняе. Нсл.
•волмя-мы-ме, ж.—углубленне в дне рекн ннже порога. Цымборскі.
•волміна-ны-не, ж.—прнтеррасная часть поймы, а нногда н заросшне старнцы, окруженные нвой, ольхой, смороднной. Жучк.: Топоннмнка, 13. Волміну навокал адкасілі. Жучк.: Топоннмнка. См. волмішча.
•волмішча-ча, мн. ч.-чы-чаў, ср. — вол-міна. Жучк.: Топоннмнка, 13. Здэцца сенажаць і вялікая, а як волмішча выкінеш, то й мала застанецца. Жучк.: Топоннмнка.
•вольха, вольхі, вольсе, ж.—ольха. Ар.; Косіч 81; Доўжа Куз. (Ксл.). Едйнств. ч.
алёшчына(алёшына) -ны-не, ж.. Янк. і. Алешчыну звалілі(зрэзалі). Янк. I. Калі алешына раней за бярэзіну распукнецца — лета будзе сырое. Застадольле сір. (Ксл.). Гэта алешына годзіцца толькі на дровы. Ст. Каля алешыны рагатай я пугай ЛЯСКаў да зары. Кавыль: Ростань 36. Едйнств. ч. альховіна. Шсл. Кадоўбчык зрабілі з альховіны. Забалоцьце Сьміл. (Шсл.). Едйнств. ч. альшыніна. НК: Очеркн, Но. 902. •волька,—см. под воля.
•вольле-ля, предл.-лю; мн. ч.-лі-ляў, ср. 1.—зоб. Гсл.; МГсл, зоб У ПТНЦЫ. Нсл. 64. Курыца вольле сваё напхала. Нсл. У курыцы нічога няма ў вольлю. Ст.
2. зоб на шее человека. Нсл. 64. Якое вялікае ў яго вольле! Нсл.
•вольнасьць-гр, ж.—свобода, Шсл. Яшчэ за маёй памяцьцю давалі вольнасьць (вывальненьня ад прыгону 1861 г.). Я вольнасьць думакне вартую. Кл.:Каліна,58. Цара ткі прагналі, але вольнасьці народу не далі, ашукалі народ абяцанкамі. Полы-мя, Но. 8, 1967, стр. 242.
•вольнік-ка—свободный человек. Цар прылець палажэньня, на якім новыя вольнікі маюць ЖЫЦЬ далей. Бяседа старога вольніка з новым. Карскі, I, 91.
•вольніца—освобожденне от крепостной завнснмостн. Гсл. Радзіўся да вольніцы. Гсл.
•вольны-«ая-нае, 1. свободный(вольный, Гсл.). Гарадок(Ксл.); Шсл.; Нсл. 65. ВолЬНйЯ птушка. Ст. Ад агню пяклянага яго вольным учыню. Кіт. За7.
2. свежнй(о воздухе). післ. Вышаў на вольнае паветра. Ст.
вольны час—досуг. МГсл. Ср. cm. валь-нейшы—вольнее, свободнее. Вольным, вальнейшым часам прыедзем. Нсл. 65.
•вомег-егу, предл.-езе, м. 1. горечь, все невыноснмо горькое на вкус. Вят., Вост. (Даль, под омег\ пересол, Гсл.; Нсл. 66. хмельный, одуряюіднй ядовнтый напн-ток. Вят., Вост. (Даль). Вомег вомегам. Нсл. Вомегу хапі. Нсл. Чужое дабро вылезе яму вомегам. Беліца Сян. (Ксл.). См. вомега. 2. болнголов, раст. Гсл.; Дсл.
3. цнкута. Дсл.
4. отрава, в переносном смысле. Дсл.
5. снльно пересоленное яство. Пск., Тверск. (Даль).
•вомегя-егі-езе, ж. 1. нечто очень кнслое нлн соленное, Растсл. пересол. Нсл. 66.
2. — вомег. Дсл. Вомегаю накарміла. Нсл. Вомегі возьмеш(зн. ня возьмеш). Нсл. Вомегаю ты мне сядзіш у горле. Нсл. Аджа бацька выжлапаў за дачку гарэлкі,
вомегам
1181 восенскі
— вомегі гэтай, — аджа ня даў дзяцяці пагуляцца. Дсл.
•вомегам, нареч.—снльно, жестоко. Вомі-гам дадзеў. Нсл. Вомегам упікнуў ты імне. Нсл.
•вон, нареч. 1. вон(прочь, наружу) Ар.
2. вон(прнказанне уйтн, удалнться). Ар. •вонках, нареч.—вне. Дз.; Дзьв.; Скарына; Гсл.; Нсл. 66. Паглядзі вонках. Нсл. Ня дурэй, вонках будзеш. Нсл. Дзьве людзкія грамады пачалі й вядуць сьмяротную бітеу. Вонках ня станеш ад іх. ЗСД 304. Усё ж ткі нельга разглядаць беларускую савецкую паэзію, як зьяву, якая стаіць вонках мастацкае літаратуры. Паляніч (Прыйсьце, Но. 1). Уступіўшысь за ташку(?) — будуць біць, уступлюся за мілога — вонках быць. Нсл. Вірны гук вандруе вонках. Дуб. Што ты гэта хамут вонках кінуў? Азярэцк Сян. (Ксл.). Толькі тырчыць вонках страшная ляпа із зубамі і лапы з капцюрамі. Барыс(Шэйн: Мат. II, 268). Уся кумпаня апынулася вонках машыны. Сяднёў: Корзюк.
•вонкашні-няя-няе—внешннй.
•вонкі — нак, едйнств. ч. нет. 1. уХ0Д ЙЗ нзбы, но не с двора, на несколько часов для нзбежання непрятностн. НК: Сбягн, 13; НК; Бабы, Но. 27. Пайшоў у ВОНКІ. НК: Сбягн, 13.
2. выход нз нзбы, чтобы йсполнйть хозяйственную н другую нужду. НК: Сбягн, I.
3. вонкі прымусныя—уход, вызванный стороннею волею, наснлнем. НК: Сбягн, 13. 4. внешняя сторона возка й вообіце экнпажа. НК: Очеркн, Но. 747.
•ВОНКІ П, нареч.—на двор. Полсл.,—вон, Дсл. Наружу. Растсл.: Сноленск 141. Бацька выганяе дзеці вонкі. НК: Бабы, 25. Дзеці ірвуцца вонкі. пнз 29. Лезь вонкі! Вяжышча Беш.(Ксл. 60). Выскачылі вонкі. Дсл.( под "оттуда’ў Выскачылі вонкі, адтулецька зьвярнулася, — ужо ў яе няма вянка на галаве. Ельн.(Дсл. 562).
•ВОНЫіІК-ІКа, предл.-іку, зват.-іча, м.—ВЫ-шедшнй "вонкі”. НК: Сбягн, 14.
• вопадзя, нареч,-—опрометью, сломя голову. Гсл.
• вопадзь-дзі. ж.—падеж, повальная болезнь, Дсл. падёж(скота). мгсл.; Нсл. 66. Пайшла вопадзь на сьвіньні. Зьверавічы Красн., Смол. у. (Дсл.). Вопадзь на каровы. Нсл.
•вопінка-мкг-нцы, ж. — апінянка. Янк. I. •воплескі-коў, едйнств. ч. нет.—(рукопле-сання, С.), аплоднсменты. Гсл.; мгсл.
• вопрамець, нареч—опрометью. МГсл.; Нсл. 66. Ён выскачыў пераз другія дзьверы і вОПрамеЦЬ КІНуўсЯ ўцЯКаЦЬ. Нязнаны(”Баць-каўшчына”, Но. 36-37/115-116). Вопрамець пабег. Нсл.
•вопратка, (ПНЗ; Растсл.), -ткі-тцы, ж. —одежда, МГсл.; Растсл.; пнз. верхняя одежда, как пальто, шуба, полушубок н
т.п. Ар.; Ксл. Насоў — белая даўгая вопратка. Зямковічы Сян. (Ксл.).
•вопратня-нг-ні, ж.—гардероб, разде-валЬНЯ. Узвышша, Ho. 1, 1928 г.
•вопса, нареч., с глаг. кінуцца, накінуцца—в крайней яростн, с остервеннем. Янк. I. A ён(сабака) вопса на мяне. Янк. I. Я махаю палкаю, а ён(дык) вопса на мяне. Тм. Ср. вобсас.
•вопух-уху, предл.-yce, зват.-yuia, м.—опу-холь. Дсл.; Растсл. Ііайшоў вопух па целе; вопух крануўся па нагах. Дсл. П’юць ад вопуху. Ельн. (Дсл.). Вопухам узяўся. Тм. •вораг-ога, предл.-агу, зват.-ажа; мн. ч. варагі-гоў-гом-гоў-гамі-гох, м.—враг. Сц.; Доўжа Куз. (Ксл.); Шсл., непрнятель. МГсл.; Ар. Ворагу свайму ня зычу такога няшчась-ця. Ст. Хочаш прыяцеля страціць, a ворага нажыць, грошы пазыч. Послов. Нсл. Думаеш, воража, змыць непахісную славу крывёю? Салавей: Сіла, 12. Хай пагінуць варагі. Хмара(Бел. Голас, Но. 70). Угодкі перамогі Хрыста над пеклам, варагамі а сьмерцяй. Т. Р.(Сяўбіт, Но. 2/13). Ускрысеньне Хрыста кінула ўсіх варагоў Хрыста пад ногі Ягоныя. Тм. Біўся з варагамі. Платкова Стдуб.(Косіч 41).
быць ворагам—враждовать. мгсл. •ворах, -раху, предл.-аху, зват.-аша, м. —страх, дрожь от страха. Ксл. Ажно ворах мяне бярэць. Мамойкі Беш. (Ксл.). •ворашна, нареч.—страшно. Ксл. Ворашна стала ад стрэлу. Бешанкавічы (Ксл.).
•ворлік-ка, м.—бубенчнк. Ксл. Ворлік падобны да званочка. Заронава Куз. (Ксл.). •ворлікі-коў, едйнств. ч. нет.—КОЛОКОЛЬ-чнкн(цветы). Гсл.; Нсл.
•Ворлік-ка—Белорус нз Ошмянского у., который был украннскнм гетманом в ХУІІІ в. после Мазепы.
•ворчык-ка, м.—валек для прнстяжной лошадн в плугу н т.п. 1. коромысло для запряжкн в плуг лошадй. Косы Віц. (Ксл.). 2. палка, за которую прнпрягают другую лошадь в телегу, Шсл. прнстяжная лука, прнстяжка, арчак. Нсл. 67. Запрэглі каня на ворчык. Жораўкі Сьміл. (Шсл.). Прымацуй ворчык. Нсл.
3. крюк, железная часть коромысла. Гарадок (Ксл.).
•восемка—восьмерка в картах.
•восенны-ная-нае—осенннй. Гсл. Брызг-нула восеннае сонца па закурэлых хваб-рычных камінох. Дзьве Душы 66.
•восенскі-ая-ае—осенннй. НК: Очеркн, Но. 52; Ксл.; МГсл.; Войстама Вял. ВосенсКІЯ дзяды. НК: Очеркн, Но. 52. Восенскі вецер. ЗСД 131. Бараніў хату ад восенскіх віхроў. Шакун: Сьлед, 11. Восенскі дзень сусім кароткі. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Дзень скончыўся раптам, асеў у шэрай восенс-кай муці. Загарацца восенскія дні. Крушы-на: Лебедзь, 48. Было ў цемную восенскую НОЧ. Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, Но. 2, 1935 г., стр. 97). Восенскія гасьцінцы. НК: Очеркн, 337.
КНІГІ ОНЛАЙН
