Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•Вялікдзень-кадня, предл.-дні, м.—Пасха. МГсл.; Ар.
•вялікі-кая-кае, 1. большой, значйтель-ный по размерам, йнтенсйвностй, глубй-не. Вялікае места Вільня. Дзьвіна, Дняпро а Нёман вялікія вялікалітоўскія (беларускія) рэкі. Вялікая работа. Ст. Дым вялікі йдзе. Кіт. 5368. Зь вялікім
розумам можаш так адказаць. Кіт. 1 Збаі6. Вялікая карысьць,—большой, важный по значенйю. Вялікі сакрэт. Ар.. Вялікае заданьне.
вялікая літара —пропйсная буква, большая буква. Ар.
вялікае сьвята—большой празднйк. Ар. вялікі палец—большой палец. Правую руку ізнадвор’я паглядзіць аж да канца палцаў іманным ізь вялікім палцам. Кіт. 73613.
2. большой, взрослый. Гсл.; Ар. Людзі таго сяла ўсе малыя й вялікія... вышлі. Кіт. 9668.
3. велйкйй. (Мовіў) ад Пага Бога вялі-кага. Кіт. 2а15. Ен зрабіў нам вялікую ласку. Ар. Вялікі поэта. Вялікі наўчоны. Вялікае Княства Літоўскае. У 1125 г. Расьціслаў стаў вялікім князем Сма-ленскім. Імсьціслаў Вялікі, князь Север-скі. Усяслаў Вялікі Полацкі.
вялікае сьвята, upon. употр. только в йменйт. пад.: большая персона, важность. Ар.; Нсл. 48. Знай яго, што ён вялікае сьвята. Нсл. He вялікае ты сьвята, не баюся. Нсл. Ня думайся, штоў міне вялікае сьвята. Ст.
4. сйльный, значйтельный по напряжен-ностй, степенй проявлення. Чаго ехаць у такі вялікі холад? Ст. Дождж вялікі ішоў. Кіт. 80, 11. Ангелы плакалі голасам вялікім. Кіт. 95а4. Вялікі град. Вялікі сьнег. Вялікая мяцеліца. Вялікі вецер. Вялікі віхор. Вялікая сьцюжа. Вялікая гарачы-ня. Вялікі боль. Вялікі гром. Вялікая галадоў. Вялікая жада. Вялікае пачуць-цё. У вялікай труднасьці(быў). Кіт. І9аіо. Будзе душа выходзіць ізь цела, зь вялікімі мукамі пойдзе. Кіт. 3461. Тых людзей іман(араб., вера) вялікі ест. Кіт. 9363. Пашоў шайтан ізь вялікім плачам. кіт. 62611. Адказаць на то трэба зь вялікім страхам з наукі. Кіт. іЗбаіб. Тыя крычаць вялікім крыкам. Кіт. І29а7. Вось гром вялікі загрымацеў! Ст.
5. крупный, с 6ольшймй матернальнымй возможностямй, большого масштаба. Вялікая гаспадарка. Вялікая індустрыя. Вялікія грошы. Вялікая сума.
большы, ср. cm. 1. больше, более. Кажная(зорка) за сягасьветную гару большая. Кіт. ПбаЗ.
2. большйй, старшйй возрастом. Гсл.; Ар.
3. сйльнее. Ар.
4. крупнее. Ар.
найбольшы, npee. cm.—самый большйй, свльнейшйй, крупнейшйй.
вялікшы, ср. cm.—более велнкнй. I небу, і сонцу ўсьміхнуся — вялікшым у час наш і век. Салавей: Сіла 46. Як мала толькі быць адным поэтам, каб з мудрасьцяй вялік-шай падружыць. Салавей: Сіла, 65.
найвялікшы, npee. cm.—велнчайшйй.
вяліца
1209
вярхоўкі
Нареч. многа, уст. — МНОГО.
Нареч. шмат — много.
Степенй сравненйя: 1. болей, найболей. Ар.
2. балей, найбалей. Ар.; Вял.
3. больш, найбольш. Больш трох раз МЫЦЬ. Кіт. 73а17.
4. большы, найболыйы, област., север.
•вяліца-цы-г^ы, тв.-цаю, ж.—вялый-лая, неповоротлйвый-вая. Нсл. 106. 3 такім вяліцаю ня шмат зробіш. Нсл.
*вяліцца-люся-лішся, несоверш.— с жад-ностью хотеть чего, стремнться к чему, ввязываться. Нсл. 106. Вяліцца, увяліўся ехаць туды. Нсл. Соверш. увяліцца. Нсл. 106. Чаго ты вялішся, увяліўся да мяне хадзіць? Нсл. См. ягліцца, яліцца.
твялеварь-люю-люеш-люе, несоверш.. перех.—навязывать кому-л. что-л. сйлою, протйв волй. Нсл. 301. Лішнюю работу навялююць імне. Нсл. Соверш. навяліць-лю-ліш-ле. Нсл. 301. Навялілі імне чужое дзяцё гадаваць. Нсл.
навялевацца-лююся-люешся, несоверш. 1. наставать, настойчйво домогаться, Гсл. навязываться. Нсл. 301. Навялюецца, навяліўся канечна ехаць із імною. Нсл.
2. прйвязываться, нападать на кого-л. Нсл. 301. Навялюецца, навяліўся на мяне, вось так і кідаецца біцца. Нсл.
3. (упорно? С.) попадаться. Нсл. зоі. Другі раз не наеялюйся імне на вочы. Нсл.
навяліцца-люся-лішся, соеерш. к навяле-вацца 1. (ПНЗ) 1. навязаться, Нсл. зоі; Растсл. настоять, с упорством осугцествйть свое желанне, свою мысль. Гсл. Навялюецца, навялілася, каб я жаніўся зь ею. Нсл.
2. соверш. к навялевацца, 2. Нсл. зоі.
3. соверш. к навялевацца, 3. Нсл. зоі. Навяліўся на вочы. Нсл.
прывялевацца-лююся-люешся, несоверш. —настайвать с просьбой. Нсл. 498. Прывя-люецца, прывяліўся, канечна дай яму грошай на кірмаш. Нсл. Соверш. прывя-ліцца-люся-лішся. Нсл. 498.
• вялі'чны-ная-нае—тягостный. Ар.; л.; Каралішчавічы. Быць вялічным каму—быть в тягость, обременеть. Ар. Вось я табе вялічны стаў—ты мною стал тяготнться. Я яму вялічны—OH MHOJO ТЯГОТЙТСЯ. Ар. •вялі'чча-ча, ср.—велйчйе. Узьвялічылі два двары, нято вялічча, што ў бацькі, a то вялічча, штоў сьвёкра. Север Сур.(Шэйн, 1-2, 500). Узьехаўшы на двор цешчын, сваткі пяюць "вялічча”-. А вялічча наша Параска узьвялічыла два двары. а першы ж двор татачКаў, а другі двор сьвёкар-каў. Касьцюковіцкі р. Калінінск. акр.(Наш Край, 1928, Но. 6-7, 61).
•вяльможства-ea, ср.—могуіцество. Гсл. •вяльмі — вельмі. Гсл.
•вяльмувацца-мўюся-мўешся; повел-муйся-муймася—велйчаться, важннчать, Смл. (Даль) превозносйться.
• вяночак-чка, «.—венок, уменьш. Мы заўём ВЯНОЧКІ. Севершч.(Косіч 13).
•вянёц I—венчанйе. Гсл.
•вяпец-нца, м.—брак, мгсл. венчанйе, бракосочетанйе. мгсл.
•вянец П—верхнее бревно в срубе. Гсл. абвянчаны-ага—прйчастйе в знач. прн-лаг. от абвянчаць. Гэта дзевачка абвян-чаная. Севершч.(Косіч 244).
•вяпёр-я/ж м.—вепр, кабан кормленный. Вяпер прапаў. Нсл. Вяпра выкармілі. Нсл.
2. толстяк, говоря(презрйтельно, С.) о человеке. Нсл. Трэба накарміць гэтых работнікаў — вяпрукоў. Нсл.
3. (презр., С.) грубнян. Нсл. Што ж ты вяпрук разрухаўся тута? Нсл. Пра вяпрука? — засьміяўшыся, папыталася Д. Кулакоўскі: Дабраселцы. Уменьш. ВЯПрўк-га,
1. — вяпер. Нсл.
вяпрўсь-ся, 1. грубнянчйк, Нсл.
2. толстячек. Нсл. Вяпруся гэтаму ня трэба даваць есьці. Нсл.
вяпручок-чка, уменьш. от вяпрук, 1. Нсл. Вяпручка выкармілі. Нсл.
вяпрышча-од—увел. к вяпер. Нсл. Вялі-кае якое вяпрышча. Нсл.
•вярэдлівы-вая-вае, 1. с чнрьямн. Вярэд-лівая хвароба. Нсл. 48.
2. склонный к поврежденню. Нсл. 48. Вярэдлівае дзяцё — усякага вока баіцца. Нсл.
3. прнносяіцнй вред, тяжесть, непрнят-ность. Доўга так стаяла, не хацела яго будзіць, каб яшчэ троху паспаў, але нешта падумала, цяжкое, вярэдлівае, і ейная рука сама нацягнулася да сыньняга ПЛЯЧа. Капыловіч: Хлеб(”Беларус”, Но. 157).
•вярэня-нг-нг, ж.—пастушья сумка, спле-тенная нз берёсты. Шсл. На сягодня к нам пастух прынёс вярэню. Крамяні Пух. (Шсл.). Уменьш. вярэнька-нькі-ньцы. Шсл. Пастух наклаў цэлую вярэню полудню. Ст. Вярэнька сплецена зь бярэсты.
•вярэпаўка-ўкі-ўцы, ж. 1. жаба. Шсл. См. вяропаўка.
2. названне презрнтельное н ругательное по отношенню н к людям. Шсл. Вярэпаўка ты, чаго ты лезеш сюды? Ст.
*вярба-бь'і-бё, ж.—нва, Ар.; Ксл.; Шсл. верба. Гсл.; Ар.
•вяргіня-ні-ні, ж.—георгнна, [Dahlia variabi-lis Dec®]. Нарвала вяргіні. Матарова Сьміл. (Шсл.). Каля варот стаялі ў ростані зь вяргінямі, ЗЬ лісьцём. Крушына: Калыханка (Зьніч. 1954, Но. 27). Адцьвіла вяргіня белая. Крушына: Лебедзь, 40. Зацьвітаюць вяргіні. Крушына: Творы, 22.
•вяргГнны-ная-нае, прйлаг. от вяргіня. Цьвіці вяргіннаю зарой. Салавей: Сіла, 20. •вярхоўка-ўкі-ўцы, ж.—верхняя часть льняного стебла вместе с головкой. НК: Очеркн, 453.
•вярхоўкі-коу(-вок), едйнств. ч. нет.—ОЧй-іценйе от костры первые выческй льна, чдуіцйе на грубую ткань. НК: Очеркн, 146.
вярхоўны
1210
зварачаць
•вярхоўны-ная-нае—сотканный нз пер-вых очесов льна. Ксл. Падумаць! вярхоў-ную кашулю НОСе. Рыбчына Сір. (Ксл.).
• вярхочасны-ная-нае, прйлаг. к верха-часьць. НК: Очеркн, 147. Вярхочасная кудзеля. НК: Очеркл, 147.
•вярхочась-сг, ж. — вярхоўкі. НК: Очеркн, 146.
•вярхочысьце-ця, предл.-цю, ср.—третнй очес льна. Ксл. Напрала вярхочысьця на МЯХІ. Веляшковічы Лёз. (Ксл.).
•вярхёнь-ёня, предл. й зват.-ёню, мн. ч.-яні-янёў-янём, мн. ч„ предл.-янёх, м.—верхннй жёрнов. НК: Очеркн, 327.
•вярзецца, вярзлося,—под верзьці.
• вярзіла-лы, обіц.—болтун-нья, пусто-меля. Нсл. 49. Вярзіла гэты, нічога добрага ня скажа. Нсл. Ср. верзьці.
•вяржа, веражля—быстрое теченне рекй по верху скрытых под водою камней. Цымборскі.
•вяркаць-аю-аеш-ае, повел.-ай-айма, несо-верш.—вдзжать й плакать. Шсл. Хай пя вяркае дзяцё, уйміце! Ст.
•вярнўць-нў, вёрнеш-не; повел.-ні-німа, соверш., nepex., област. 1. ВОЗВратйТЬ. Гсл.; Ар.; Шсл., вернуть. Mae грошы вярнуць. Кіт. 4761.
2. несоверш. з чаго—сворачдвать(с дорогй), Гсл. направлять в какую-л. сторону от дорогй, путй(лошадь, машйну).
3. несоверш. на каго—поносйть, ругать. Шсл. Верне на яго ўсяляк, аж сорам слухаць. Ст. Многократ. варочаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, nepex. 1. перворачйвать, Шсл. шевелдть(сено). Ар. Бабы варочаюць-сена. Ст. Соверш. паварочаць—поворотать, Шсл. пошевелйть. Паварочалі сена, каб ляпей сохла. Ст.
2. област.—возвраіцать. Гсл.
абарачаць-аю-äeiu-äe; повел.-ай-айма каго-што, нееоверш. 1. оборачдвать, валнть вершнною внйз(йлй в каккую-л. сторону, какой-л. стороной й т.п., С.) Нсл. 351. Абарачае мужык свой воз. Дсл.
Абарачай, абярні воз на старану. Нсл. Абарачаць міску. Нсл.
2. опрокйдывать. Вецер пашоў і давай абарачаць тапы. Затоны Расьл. (Бяльсл.). Спробаваў хлапчук абарачаць воз, ажно сілы не хапіла. Юшкі імсьц.(Бяльсл.).
3. возвраіцать назад, заворачйвать. Дсл. 3 тае дарогі лясьнік абарачае назад падводы. Дсл.
4. превраіцать(во что-л., нзменнть фор-му, внд, С.) Гсл. См. абярнуць, 3.,—обра-іцать,, нзменяя какнм-л. образом, дать йное назначенйе, употребленйе. Абара-чаюць цэрквы ў вархівы.,—представлять в внде чего-л. другого.
абарачаюць справу ў сьмех,—обра-іцать, пронзводйть замену одного дру-гнм. Абарачаюць лес у грошы.
5. абарачаць слова — говорйть(обра-іцаясь к кому-л.). Нсл. Паня абарачае слова ласкавае. Дсл. Сярдзіты й слова не абарачае, хоць бы слова абярнуў да нас. Нсл.
абярнўць-нў, абёрнеш-не, каго-што, 1. соверш. к абарачаць, 1.
2. опрокйнуть. Шсл.; Ксл. Блохі лазьню абярнулі(сьвіньня з парасятамі). Кошчава Беш. (Ксл.). Абернем воз. Ст.
3. превратнть. Пан Бог пост мой у гэты камень абярнуў. Кіт. І9аі7. Хто бы мусульманскую веру здаваў, яны, па-шоўшы, усіх у нівеч абернуць. Кіт. 11667. Усе духавенства і рымскае й грэцкае ў нівошта абернуць. "Антыхрызыс” 1599 г.
абярнуць слова, соверш. к абарачаць —промолвйть(обраіцаясь к кому-л.) Нсл. Кума імне гўкае, а я ей слова абярнула. Дсл. Кумачка, яб к табе заехалася, калі б ты імне хоць бы слова абярнула. Тм. Прйч. абёрнены. Пяском буду абернены. Кіт. 8163. Отгл. ймя суй<. абярнёньне-ня, предл-ню, — действйе по глаг. абарачаць, абярнуць; действйе й состоянйе по знач. глаг. абарачацца, абярнуцца — превра-іденне.
КНІГІ ОНЛАЙН
