Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
найвышшы—всевышннй. МГсл.
•высахлы-лая-лае—высохшнй, нссяк-шнй. Грыневіч разглядаў яе высахлы від. Гарун Сьвята.
•высахці,—см. под сохці.
•высадкі-гаў(-дак), едйнств. ч. нет.—пере-знмые корнеплоды, за нсключеннем
.высакосьць
1231
выстацца
картофеля; составляют необходнмое дополненне огородных посевов: онн дают подлежаіцне овоіцные семена для будуіцего засева, НК.: Очеркн, Но. 824; Ар. огородные овоіцн, высажнваемые вес-ною в огород для отвода семян. Нсл.; Халамер’е Аз. (Ксл.).; Ар.; Шсл. Трэба пакінуць буракоў на высадкі. Ст. Мароз высадкам пашкодзіў. Нсл.
• высакосьць-^і, ж.—возвышенне. МГсл. Зваліўся з высакосьці, паламіў сабе косьці. Послов. Рапан. 250,—высочество. МГсл.
•высака, нареч.—высоко. Ар.; Гсл. Ня ўсе птушкі высака лётаюць. Послов. Рапан., Прык. 169. Хвалі на возеру падняліся высака. Цэлеш: Ярылаў агонь. Высака, хто ведае дзе, крычаць бабы. Гарэцкі: Песьні, 58.
ВЫШЭЙ—ВЫше. МГсл.; Ар.
•высакалётны, -нага—высокопарный. МГсл.
•высакасэрдасьць-ір, ж.—высокомерне. Гсл.
• высакасэрды—высокомерный, занос-чнвый. Гсл.
• высалуп-іць-іцца-лены,— см. под салу-паць.
•высалуп-аць-йцца,—см. под салупаць.
•высачэнны-нйя-нар—очень высокнй. Ішлі каля высачэннага плоту. Дзьве Душы. •выседка-дкг-дцы, ж—отслдка в тюрме, аресте. Шсл. Асудзілі на выседку за падпал. Ст. См. высядзеньне.
•высеўкі-каў(-вак), едйнств. ч. нет.—овся-ные отрубн. НК: Очеркн, 13.
•высеўкі-вак(-ўкаў), едйнств. ч. нет. — 6ЫІркІ(?\ НК: Очеркн, 661.
•высядзеньне-ня, предл.-ню, ср.—отбытне тюремного заключення. Стт. 1529, сл.... але і па высядзеньню шасьцёх тыдняў маець рукаемства добрае даці. Стг. 1529, уі, 18. См. выседка.
•выалак-лку, м.—уснлне. мгсл.
•высіл-ёньне, -ены-ёны-яць-яцца-іць-іц-Цй. —см. под сіліць.
•высіл-яць-яі(ца,—см. под сіліць.
•высіл-іцца-іць,— см. под сіліць.
•высілка-лкг'-л^ы, ж.—вынужденне.. Нсл. 94. Рознымі высілкамі адняў. Нсл.
•высівераць,—см. под сівераць.
•высіць, 1. возвышать. Гсл.
2. делать, брать выше. Стральба высіла. НК: Очеркн, 521.
падвышаць-аю—подннмать выше. ПНЗ; Растсл.
падвышоны, прйлаг. йз прйч. Слухайце муфтэяў, каторыя будуць із вас навукай падвышоныя. Кіт. 66а14.
перавышаць, 1. превышать. высіцца-возвышаться. Гсл.
•выскадзь-дзг, мн. ч„ род.-дзяў, ж.—вывер-нутое с корнем дерево. Сакуны 79.
•выскаляць—оскалнвать. Гсл.
выскаляцца—оскалнваться. Гсл.
выскаліць—оскалнть, Гсл. выскалнться. Гсл.
•выскаркі-каў, мн. ч.—внутреннее топ-ленное сало. Ксл. Выскаркамі затаўчы кашу, віраўляны Гар. (Ксл.). кусочкн, остав-шнеся после вытоплення внутреннего сала; вытопкн.
•выскачыць,—CJU. под скочыць.
•выскваркі-каў( одна выскварка)—вы-топкн. т. е. остаткн, получнвшнеся после вытоплення внутреннего сала. Ар.
•выскуб-аць-сьцг-^і,—см. под скубаць.
•выслабаніць, (Скар. нуню-ніш-не; пояел-НІ-НІма, соверш., перех.—освободнть. Станг: Полацк. пам. 137; Крапіва.
•высланец-нцу, предл.-нцу, зват.-нча, м. —ссыльный. Тады ўсі высланцы зьвярну-ЛІСЯ. Лужасна Куз. (Ксл.).
•высланёц-нца, предл.-нцу, зват.-нча, м. —посланный за делом, Нсл. 95. посланец. Высланец яшчэ не зьвярнуўся. Нсл.
•выславіць—прославнть. Гсл. Отгл. ймя сут. выслаўлёньне—прославленне. Гсл.
выслаўлйць—прославлять. Гсл. выслаўляцца—прославляться.
•выслуга-угг-узе, гіст., ж.—земля, полу-ченная за службу. Стт. 1529, сл.
•выслух-ан-аг<ь,—под слухаць.
•высмажыць,—см. под смажыць. •вьісмакаваць,—см. под смакаваць. •вьісмакт-аны-аць,— см. под смактаць. •высмал-ены-/і(ь,—см. под смаліць.
•высмарг-аны-аць-нуты-нуць, —см. под смаргаць.
•высмаркацца,—с.ч. под смаркаць. •выспавядаць,—см. под спавядаць. •высс-аны-аць,—см. под іссаць.
•выстагн-аць-ггцг^й,—см. под стагнаць. •высталы, прйч. прош. вр.—оставшнйся. Кажух, што лепшы, — усё ў жытох лягло высталых. Арс.
•вьістача-чы-чы, ж„ арйтм.—остаток нлн разность. Ср. выстацца.
•высталы,—см. под выстацца.
•выстанкі-нкаў, едйнств. ч. нет.—остаткн. Гсл.; Нсл. 97.1 выстанкі выграб. Нсл.
•выстар-ра, предл. й Зват.-ру; мн. ч., род.-раў, обіц.—тоже, что "выпса”, но говорнтся более шуточно. Нсл. 97. Во, выстар наш выдумаў што! Нсл. Наша выстар усё на печы сядзіць. Нсл.
•выстар-ры, ж.—прнннмает укорнзнен-ное л даже бранное значенне. нк.: Старцы, •вьіст-авіць-авіцца-аўлены,—см. под ста-віць.
•высчарра-нуся-нешся—остаться в ре-зультате выделення, Шсл. остаться. Дзялі так, каб і сабе што высталася. Ст. На маю долю нічога ня высталася. Ст. Як прышлі чырвоныя, у нас блізка ўсё конфіскавалі, а што высталася, давя-лося прадаць. ЗСД 369.
выступ
1232
высыпкавы
•выступ-лу, предл. й зват.-пе, м. 1. преступ-ленне. Стт. 1529, сл. (Каб) слуга за пана, пан за слугу, і ніхто іны ні за чый выступ маець цярпець і каран быці. Стт. 84. Гдзе бы(хто) на яўнам яком выступе найман, таму адзоў ісьці ня можаць. Стг. 249. Пана Йвана ад царквы сьвятога Міколы Рыскага аддалілі за некаторы яго выступ духоўны. СтанГ: Полацкія пам., 137.
выступ наваратны—рецнднвное пре-ступленне. Уменьш. выступак-лку, предл. й зват.-пку—проступок. Нсл. 97. Вайводаве нашы адправу на вінных подле выступку кажнага чыніці павінны будуць. Стт. 249. Дарую табе гэты твой выступак. Нсл. Колькіразоў я табепрабачаў гэты твой выступак, а цяперне прабачу. Нсл. 514( под прабачыць). Ужэ іншых многа тым падобных... выступкаў дзееце. Апокрысіс, 1598 г. Даўгі тут(у малітве Гасподняй) ня інша што маем разумеці, толькі грахі, то ё'сьць выступкі. Зізані: Толкованьне.
выступак наваратны, —рецнднвный проступок.
2. выступленне.
першы выступ—дебют(первое выступ-ленне артнста на сцене, С.) мгсл.
•выступіць-ллю-шй/-пе, повел.-пі-піма, соверш. 1. выступнть.
2. совершнть преступленне нлн просту-по к. А гдзе бы апісу свайму досыць чыніці не хацеў і ў чом зь яго выступіў, тагды ў усе подле запісу свайго ўпадаваець. Стт. 328. Есьлі бы хто із шаленства ў том выступіў, за то мы гаспадар браціся ня будзем. Стт. 69. Такжа чужаземцы, загранічнікі Вялікага Княства Літоў-скага тым жа правам маюць быці суджаны і на тых урадзех, гдзе хто выступіць. Стг. 65.
•выступнік-гкв, предл.-іку, зват.-іча, м. —преступннк. Праціўніку самому, яка выступніку, маюць шкодзіці. Стт. 400.
•выступнік-наваратнік—рецнднвнст.
выступніца-і<ы-цы, ж.—преступннца.
выступніца-наваратніца, —рецнднвнст-ка.
•выступкі( одйн выступак)-коў. 1. сапогн н т.п. с отрезанным голеншцем.
2. —см. nod выступ.
•выступны-ная-нае—преступный, про-внннвшнйся. Стт. 1529, сл. А цяпер пабож-нага чытальніка для Хрыста просім, есьлі мнімаець у нас што быць выступ-нага... ня прыпісаваў нашай злосьці. Перадмова Цяпінскага да выданых ім Евангеляў (Янчук: Нарысы гіст., 36). Яка ж усіх таковых іменей, па зрадніках на нас гаспадара прыпалых, мы гаспадар ніколі нікому аддаваці ня маем, абы ся на ўсі патом-ныя часы зрада таковага выступнага паказавала. Стг. 69.
•выстыгці,—cm. nod стыгці.
• высвабадзіць, (Скар. Ц.)—освободнть откуда, Нсл. 94. высвободнть. Высваба-дзіць, высвабаджаць калодніка з турмы. Нсл.
•высвабаджэньне, (Скар. Ц.)-ня, предл.-ню, ср.—освобожденне, Нсл. 94. высвобож-денне. Высвабаджэньне калоднікаў. Нсл. •высувайла-лы, обіц.—-человек, требую-іцнй постоянного побуждення. Нсл. 97. Высувайлу гзтага ня борзда высунеш на работу. Нсл.
•вьісун-уць-угдо,— см. под суваць.
•высуваць,—см. под суваць.
•высусёдзіць, высусёдж-аны-аваць, —см. под суседзіць.
•высуш-аць-ыць,—см. под сушыць.
•выськепка-пкі-пцы, ж.—іцербнна, .за-зубрнна. Гсл.
•выськяпіць-і^ца—cm. nod ськяпаць.
•высьлепці,—cm. nod сьлепці.
•вьісьляп-ены /tzö, —cm под сьляпіць.
•высьмеліцца,—см. тд сьмеліцца. •высьпець,—cm. nod сьпець.
• высьпятак-тка, npedл. й зват.-тку, м.
—удар пятою ногн(каблуком, С.) Гсл.; Нсл. 96. Як даў высьпятка, аж ён пераку-ліўся. Гсл. Высьпятка заробіш, не пад-ходзь. Нсл. Высьпяткамі набіў. Нсл.
Жывем з бабай і жджэм ад Бога высьпятка. Паміраць-жа ня хочам. Ува-равічы Гом.(Наш Край, 1928, Но. 46). ВьіСЬПЯт-каў насадзіў. Нсл. Hi штурханца, ні злога высьпятка ня ведацьмеш, сынок. Крушы-на(3ьніч, 1951, Но. 14-15). Ператрэсьці яго, — даў ён зьлёгку высьпяткам у бок Карпа-вічу. Дзьве Душы 92. Ha папасах ён валіўся на намоклае лісьцё, як забіты, і каб не лягкі высьпятак таварышаў, ён бы ня ўстаў. Гарэцкі: Песьні, 85.
• высьвя-ціць, -ціцца-чаны-чаць-чацца -чэньне,—см. nod сьвяціць I.
•высьцеб-аны-аі0, — cm. nod сьцёбаць. •высьцераг-аць-чы,— см. под сьцерагчы.
• высьцераг-ацца-чыся, — cm. подсьцераг-чыся.
•высьці,—cm. nod хадзіць.
•высыхаць,—cm. nod сохці.
•высылальня, (высыльня?)—экспеднцня, отправка, рассылка чего-л.
• высыланьнік-ка, предл.-ку, зеат. высы-ланьніча, м. 1. отправнтель. МГсл.
2. экспеднтор.
•высыланьніца-^ы-^ы, ж. 1. отправн-тельннца.
2. женіцнна экспеднтор.
•высыпаньне, -аня-аны-аць-ацца-ацца, —cm. nod сыпаць.
•высыпка-пкі-пцы, ж.—сыпь на теле. Арл Еўлічы.
• высы пкавы—сыпной(тнф).
ВЫШ I
1233
вытыкаць
•выш 1-шы; мн. ч„ род.-шаў, ж.—высь. Нсл. 104; Шсл. Тупат конскіх ног ад брукаў места ўзьняўся ў ВЫШ. Салавей: Сіла, 18. Падняўся на такую выш, што аж галава закруцілася. Ст. Зваліцца з вышы. Нсл. 3 вышы неба зьляцеў. Нсл. Узноў у выш падняўся. Гарун:(ст. ”Вецер”). ЖывЫМ узь-няўся ў вЫШ. Гарун(ст. "Навука”). Зноў адчыняе дзьверы выш, рвучы суцэльле хмар на болкі. Салавей. Ночкай толькі ўгарыцца. месяц з зоркамі ў вышы, ыеплывае, весяліцца хор русалак у цішы. Машара(Калосьсе, кн. 2, 1935г., 79).
У крыльле іх у сонечнай вышы гарэла. Сяднёў(Бацьк., Но. 46-47/ 530-531). У НОЧЫ цемна-цемныя чаруе зорна выш. Жылка22. Як іночка, думкі чорны, толькі зорачкіў вышы. С. Музыка 178. Звон завойкаеў вышы. Тм. 11.
•выш II, нареч.—выше. Нсл. 104. Выш галавы падняў. Нсл. Ляцела гусачка выш дубу, час табе, Настулька, да шлюбу. йз свад. йеснн, Нсл.
•вышастаць,—см. под шастаць.
•вышжа^аю-аеш-ае—становнться выше. Растсл. ; ПНЗ. См. вЫШЭЦЬ.
*вышэць-эю-эеш-эе; повел.-эй-эйма—ста-новнться выше ростом. Нсл. 104. Дубок што год вышэе. Нсл. Соверш. павышэць —стать выше. Нсл. 104. Хлапец за год павышэў. Павышэлі бярозкі. Сурміна Куз. (Ксл).
*ВЫШКІ-ШКаў, едйнств. ч. нет.—Чбрдак(в сарае, С.) Гсл.; Полсл.; мгсл., настнл нз досок, жердей в сарае, гумне, заменяю-іцнцй потолок. Ар.
•вышменаваны, см. nod менаваць. •вышнарыць,—см. под шнарыць.
КНІГІ ОНЛАЙН
