Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
4. впечатлйтельный. Дзень пачаў граць сваю драму і ўжо ўцягнуў у яе Корзюка, як чулага й уразьлівага актора. Корзюк. Нареч. уразьліва, 1. оскорбйтельно, обвдно. Нсл. 663. Уразьліва гаворыш імне. Нсл.
2. разйтельно. Нсл. 664. Уразьліва кры-чыць, як бы рэжуць яго. Нсл.
•ураж-оны-аны-дць-эньне,—см. под разіць.
• уражацца,<м под разіцца.
•ураіцца,—см. под раіцца.
•ураніць I,—см. под раніць I.
•ураніць II,—см. под раніць II.
•ураніцца,—см. под раніцца I.
• ураньні, нареч.—утром. Гсл. Ураньні бабух — грошы лістаноша прынёс. дачка прыслала. Юрсл.( под бабух). Урань-ні над лугам плывуць туманы. А. Бачыла. См. нараніцы, област. Заўтра ўраньні станДда Вас). Дзьве Душы.
•урастаць, урасьці,—см. под расьці.
•ypac-шь-іцца.—см. подрасіць.
•урасьціць,—см. под расьціць.
•урашчаць,—см. под расьціць.
•уратав-аньне-аны-аць,—см. под рата-ваць.
•уратав-аўшыся-ацца, —см. подратавац-ца.
•ураўне, нареч.—наравне. мгсл.
•урачатаваць-оту'ю—окончательно ула-дйть, прнготовнть, органйзовать. Глыбоч-чына; Бярэзіншчына(ля р. Бярэзіны, прытоку Дняпра). Мы можам гэта вам урачата-ваць. Глыбоччына.
урачатаваньне, -ня—окончательное улаженле дела. Тм.; Юхн.
•урачы, -кў-чэш-чэць-чэм-чыцё—сгла-знть. Ар.; Ксл.; мГсл. Ураклі нашага Іванку, вОСЬ ён І гіне. Шарыпіна Беш. (Ксл.).
•урачыстасьць-цг, ж.—торжество. I са-ступае перад дзядзькам кажны, ўра-чыстасьцю крануты спакваля. Лойка: Л. Песьня.
•урэдку, нареч.—йзредка. Нсл. 71. Урэдку бываеш у нас. Нсл.
•урэдкую, нареч.—нзредка. Нсл. 71. Урэд-кую бываеш у нас. Нсл.
•урэдзь а ўрэдзь, нареч.—очень редко. Нсл. 71. Урэдзь а ўрэдзь ходзе да царквы. Нсл. •урэзак-зку, предл. й зват.-ЗКу, м.—CBepTOK полотна трубкой. Ксл. Я выткала пяць урззкаў. Пожынкі Сян. (Ксл.).
•урэзаць,—см. под рэзаць.
•урэць-эю-эеш-эе—сйльно потеть. Сеўск (Преобр. 66); Гсл. Соверш. аўрЭЦЬ—облйТЬСЯ ПОТОМ,(Дсл.) ЙСТОМЙТЬСЯ. Нсл. 357. Сусім аўрэў. Дсл. Аўрэў сусім, ісьці ня можна. Нсл. Соверш. уваўрэць, ваўрЭЦЬ, област. —снльно вспотеть, облнться потом. Гсл. •урвас — вырвас. Гсл.
•успол-лу, м.—река нлже плотнны. Ксл. На ўсполе шчупакі б’юць васьцьмі. Пятніц-кая Беш. (Ксл.).
•успол-лу, м. — ІСПОЛ. НК: Очеркц 544.
•успомнець,—сл. под помнець.
•успомнецца,—< « под помнецца.
•успаможнасьць, -ці, ж.—благотворй-тельность. Гсл.
•утамаг-аць-ацца-чы-чьіся,— см. подпа-магаць.
•успамажэньне-ня, ср.—вспомоіцество-ванне. мгсл.
•успамін-ну’, предл. й Зват.-не, м.—ВСПОМй-нанне. Гсл.; Ксл., воспомлнанйе. Ксл.; мгсл. На ўспамін ёй пярсьцёнкі даваў. Яноўшчына Беш. (Ксл.). На ўспамін дала кветку. Крушы-на: Творы, 21.
•успамінаць,—см. под помнець.
•успароць,—см. под пароць.
•успаўзаць,—< м под поўзаць, паўзьці.
•успаўзыц,—см. под поўзаць, паўзьці.
•усправіць,— см. под правіць.
•успрўг-ўг.р, предл.-ўзе, м.—напряженйе. Кавыль. Зьнішчальны ўспруг разбойнага агната. Кавылы Думы, 35.
•уссопак-лку, м.—небольшой курган. На тым уссопку сядзелі. Казяны Сір. (Ксл.).
•Ушэсьце-ця, ср.—Вознесенйе Господне. МГсл.; Ар.
•устоечку, нареч.—в стоячем положенйй. НК: Очеркн, Но. 112.
•устойнасьць-ці, ж.—устойчнвость. Калі ня маеш цярплівасьці, то й не бярыся за дзела, бо яго ня зможаш, а другі зьбезахвоціцца да гэтае справы, зьняве-рыўшыся ў сваю ўстойнасьць. (Рэч.: Пет. П, 264). Іншыя, бачыўшы, што Піліпава гаспадарка расьцець, сталі рабіць тое самае, але ніводзін не паказаў такое ўстойнасьці. Тм. 265.
•установа-вбі-ве, ж. 1. учрежденне, йнстй-туцня. Гсл.
2. постановленне, устав. Гсл.
•установы—установлення, учрежденля. Гсл.
•устаноўнік-пса, м.—учредлтель, осно-ватель. Гсл.
•устаноўчы, -чая-чае—учреднтельный. Гсл.
•устаноўчы сойм—учреднтельное соб-ранле. Гсл.
•у старыну—встарйну, встарь. мгсл.
устава
1248
усьціць
•устава-вы, ж.—закон. МГсл. 3 паручэньня гаспадара, караля Яго міласьці Жыгі-монта, князь біскуп віленскій і панове рада, вайводы, княжата на том сойме нынешнем(1507 г.) тую ўставу ўставілі. Пресняков: Лекц. по рус. нстт., М. 1939, 182. Адпушчаючы гатмана(1507)... Станіс-лава Пятровіча з войскам нашым, з паны-радамі нашымі ўставілі ясьмо такую ўставу, катораю бы ся меў пан гатман, князі і паны за ўсім рыцарствам І ШЛЯХтаю справаваці. Пресняков: Лекц. по рус. нст. II, I, М. 1939, 185.
•устава-вььяе, ж.—устав. Карскі П-3, 23. •уставаць, несоверш.—вставать. Ар.; Нсл. 666. Госьці ўстаюць ад столу. Нсл. Пара ўставаць. Тм. Соверш. устаць, устану-неш-не—встать. Нсл. 666; Ар. Устаньце, дзеці, перад татулям. Нсл.
паўставаць, 1. встать(многнм, Нсл. 430). Усі паўставалі, а ты сьпіш яшчэ. Нсл.
2. несоверш.—ВОЗНйКаТБ. МГсл.
3. несоверш.—зарождаться. МГсл.
4. несоверш.—восставать, возмуіцаться протйв кого-л.(о многйх). Нсл. 430. Што я вам такое зрабіў, што вы ўсі паўстава-еце, паўсталі супроці мяне аднаго? Нсл.
5. несоверш.—восставать, поднймать вос-станне. Гсл.
6. несоверш.—находйть, наставать быстро (о погоде). Нсл. 430. Вецер паўставае, паўстаець. Нсл.
паўстёць, соверш. 1. встать (многнм). Людзі із сваімі імамамі паўстануць і да раю пойдуць. Кіт. 24а44. На судны дзень із кафірамі(араб., нявернымі) паўстане. Тм. 3468.
2. соверш. к паўставаць 5—восстать, (Гсл.) поднять восстанйе. Перад судным днём дэджджал(араб., нячысьцік) паўстане на мусульман. кіт. 95615.
4. соверш. к паўставаць 6—настать быстро (о погоде). Нсл. 430. Бура паўстала. Нсл. •уст-авіць-аўляць,—см. под ставіць.
•уставічны—постоянный. Наколькі былі багаты і што маглі даваць валасной люднасьці ловы "уставічныя”зьвярыныя, як вялікага тк і малога зьверу - тэж кунічныя і іныя ўсякія, пташыя й рыбныя, можна бачыць з наступных даных. Зьм. Даўгяла-. Сьвіслацкая во-ласьць у 1560 г.(Наш Край, 1927, сьне-жань, 30).
•уставічне,—постоянно. (Цяглыя людзі) павінны службу ўставічне служыці. Ст. акты. Усі падданы нашы, каторыі суць павіньні службу ўставічне служыці, то есьць людзі цяглыі. Тм.
•устаўня, нареч.—постоянно. Mix. Калі гэта было, што я заспаў? — А ўстаўня. Mix.
•устаць,—cm. nod стаяць.
•устрой-ою, м.—устройство. Гсл.
•устраміць—вонзйть. Гсл.
•устраваць—встрявать, впутываться. Гсл.
•устрываць-аю-аеій-де—лезть всюду, прнннмать во всем участве. Ксл. Так яму й надабе: няхай ня ўстрывае ўсюды. Навікі Віц. (Ксл.).
•устрываць,—см. под трываць.
•устўп-ду, предл. й зват.—пе, м.—вступле-Нйе. МГсл.; Гсл.
•уступаваці ў права—судйться. Тут ім у права ня ўступуючы, бяруся да караліцы яе міласьці. Гордз. Ак. хуп, I.
•уступацца—заступаться. мгсл.
•устўпец-нца, предл-ПЦу, зеат.-пча, м.
—лестннчная й крыльцовая ступенька. НК: Очеркн, Но. 355.
•устўпец-пца—ступенька. Ксл. Кінь ты лазіць па гэтых уступцах у гэты касьцёл. Крын id Выс. (Ксл.).
•уступГць, см под ступаць.
•уступны-ная-ное—вступнтельный. Гсл.
•устўркаць,—см. под туркаць II.
•устынка-нкі-нцы, ж.—стынка. НК: Очеркн, 493.
•усухў, нареч.—в сухом месте, не под дождем, снегом. Лепле; Ар. Валей рабіць усухў. Ар.
•усьцуг — усьцюг. НК: Очеркн, 489.
•уськідаць, см. под кідаць.
•уськінуць,—см. под кідаць. •усьміхнўцца,—см. под сьміяцца.
•усьпёрці,—см под перці.
•усыіе'рціся,—см. под перціся.
•усыі-ець-яваць,— см. под сьпець III.
•усьпіраць,—см. под перці.
•усьпірацца,—см под перціся.
•усьсёсьці, усьсядаць,—см. под сесьці.
•усьсёч,—см под сячы.
•усьвядоміць—сделать сознательным, прообіцнть к ндее. Гсл.
•усьвяціццца,—см. под сьвяціць.
•ўсьвіца-цы-цы, ж.—гладышка, Сакуны, 16. небольшой кувшнн без ручкн.
•усьцерагчы,—см. под сьцерагчы.
•усьцяж, нареч. 1. ВДОЛЬ. Ксл.; МГсл.; Гсл. Усьцяж дарогі лес. Падбярэзьзе Віц. (Ксл.).
2. цугом. Ксл.; НК: Нгры, Но. 7. КоНІ былі запрэжаны ўсьцяж. Селядцова Беш. (Ксл.).
3. сплоть(без перерыва, на всем протя-женнн, С.) Ксл. Усьцяж лесам паедзем. Карма Куз. (Ксл.).
•усьціхамір-аны-ыць, —см. под ціхамірыць. •усьціна-ны-не, ж.—.... Быў у Гданску, у Каралеўцу плаваў на усьціне. ЧЧ.: Песьні, 79. •усьцівы-вая-вае, 1. почтённый. У Пана Бога ўсьцівая й харошая рэч розум. Кіт. ІЗбаІЗ.
2. почтнтельный. Гэты хлопец усьцівьг. ён нікому навет благога слова ня скажа. Варсл.
•усыцвасьць-ір', ж.—почтнтельность. I Джабраілу, што табе цяпер усьцівасьц чыняць, а мне перад тым лепшую ўсьцівасьць чынілі й ляпей за цябе важылі МЯНе. Кіт. 62а2.
•усьціць,—см. под сьціць.
усыпаць
1249
утаропіцца
•усыпаць—усеять. Гсл. Усыпалася зорка-мі неба. Гсл.
•усюдах, нареч.—везде, повсюду. Ксл. Ты ўсюдах пападзеш. Селядцова Беш. (Ксл.). Усюдах абшарылі, але не знайшлі. Пяці-горск Беш. (Ксл.). См. усюдавах, усюдых, усюды.
•усюдавах, нареч.—повсюду, везде. Ксл. Усюдавах цябе досіць. Кузьміно Сян. (Ксл.). См. усюдах, усюдых, усюды.
•усюды, нареч.—везде, всюду, повсюду. Ар.
•усюдых, нареч.—везде, всюду. Нсл. 668; МГсл.; Троська(Асьвета, 1926, Но. 7, стр. 186); Сакуны 8, 92. Птушша ўсюдых поўна. Сакуны. Усюдых цябе поўна. Нсл. Усюдых добра, дзе нас няма. Нсл. Нахадзіліся ж гэтыя ножачкі ўсюдых. Шэйн; м. I, п, 679, Но.б. Дарма што малое, а ўсюдых яно табе далезе. Ст. (Шсл.), Набрала ўсюдых, дзе крамы. Віцебшч.(Наш Край, 1929, Но. 8-9,70). Ты ўсюдых зьневажаеш мяне. Нсл. 215( nod зьневажаць). Жыгаець усюдых, як малан-ка тая. Нсл. 288. Як мітульга лётаець усюдых. Нсл. 285( nod мітульга). Усюдых завёўся бруд. Ст. Куды ні глянь, усюдых бязладзіца. Нсл.( nod бязладзіца). Мы ўсюдых перашуку рабілі, як няма, дак няма. Нсл. 412( nod перашука). / думае: толькі й гутаркі аб беларушчыне, усюдых, заўсёды. ДзьвеДушы, ш.
•ушалопаць-аю-аейі-ае, соверш., перех., оскорбйтельно 1. уразуметь. Шсл. Добра ты не ўшалопаў ды кажаш потым няма ведама што. Ст.
2. взять что на ум. Шсл. Дурань што ўшалопае ды ляпае. Ст.
•ушалопацца—опознаться. Шсл. Ушало-паўся ў чужую каніну, узяў яе ды вядзе. Ст.
•ушанаваць,—см. nod шанаваць.
•Ушэсьце—Вознесенне. Гсл.
•ушчоліць: я духам ушчоліў — вострял. Халопенічы, Бегамля(Юхнавец)—ВСпрянуть. Прынятыя Полацка-Барысаўскія словы.
•упічалопак-пху’, 1. небольшой бугор. На гэтых ушчалопках кепска парасло жыта.
2. пространство, входяіцее клнном в другне пространства. Барс., Лепле (Юхн.). Ушчалопак гароху пасеяў. Тм.
•ушчамі'цца-гць,— см. nod шчаміць. •ушчапіць,—см. под чапаць.
•у шчарэпіцца-ллюся-пійіся—.... Нашыя паганскія багі не захацелі самахоць здавацца, ушчарэпіліся за свае боскія пасады і пастанавілі прыняць бой. зсд 132. •ушчэмлены,—см. nod шчаміць.
КНІГІ ОНЛАЙН
