Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•цэсарскі-кая-кае—ймператорскйй. Калі цэсара ня будзе і... намесьніка цэсарс-кага. Кіт. 28618.
•ЦЭТЛІК, уменьш.—лоскуток. Гсл.
•цэўка-ўкг\ўцы, ж. 1. трубочка йлй полая палочка, на которую наматывают нйткй для ткання. Ар.; Косіч 77; Ксл. Падай мне цэўку. Лоўжа Сір. (Ксл.). Насукай мне цэўку, трэба ткаць зрэбніцу. Сяркуці Сян.(Ксл.). Насукаў тры цэўкі. Ст.
2. катушка нйток на длйнной трубке; навнвается на "сукальле". Шсл.; Ар. Насу-каў тры цэўкі. Ст.
3. часть рукй между кйстью й локтем (предплечье, С.) Ксл.; Ар. Ён мяне ўдырыў па цэўцы. Семянцова Беш. (Ксл.). Рукі бйЛЯЦЬ у цэўках. Ст.
4. голенная кость. мгсл.; Гсл.
5. ствол(ружья, дерева й т.п.). Гсл.
•цеканьне-ня, предл.-ню, ср.—пройзно-шенде среднеязычного ц, пронсходяіцего йз т в позйцйй перед е, ё, і, ь, ю, я( цесла, ціха, цьмяны, цюцька, цямкі). Одна йз главных особенностей велйколнтовс-кого(”белорусского”) языка.
•цёкаваць-куе—требовать случкн йлй йметь случку(о овцах, козах, С.) Ксл. Авечка цекуе. Сьвеча Беш. (Ксл.).
•цёла-ла, предл.-ле; мн. ч.-лы-лаў, ср.—тело. Ар. Уменьш. целца-ца, мн. ч.-цы-цаў—тель-це. Ар.
•целяпайла-лы, обш,.—человек, хватаю-іцнй что-л. йз лакомого прежде другйх (подчеркнутое необязательно, С.) Нсл. — селяпайла. Па руках трэба біць целя-пайлу гэтага, каб не целяпаў перад другімі. Нсл.
•целяпаньне-ня, ср.—хватанде, как бы целою пястью, Нсл. тороплйвое бранле пйіцй во время еды. За тваім целяпань-ням другім нічога не застанецца.
•целяпаць I спешно, алчно есть полужнд-кое кушанйе. НК: Пособ., Но. 43. См. селяпаць.
•целяпаць \\-аю-аеш-ае, 1. черпать торплнво. Нсл. — селяпаць в 1 зн. Целяпай кашу з малаком. Нсл. He целяпай так шмат па цэлай жмені. Нсл. Однкр. целяп-кўць-нў-нёш-нёць-нём-ніце. Нсл. Целяп-нуў, ды нічога ня выцягнуўя. Нсл. Соверш. зацеляпаць—зачерпнуть торошшво. Нсл. Зацеляпаў кавалак каўбасы. Нсл. Соверш. нацеляпаць, каго-што—нахватать, на-таскать. Нсл. Ого! поўную торбу наце-ляпаў ракоў. Нсл. Соверш. расьцеляпаць, каго-што—расхватать что-л. сьестное. Нсл. 560. Усю кашу расьцеляпалі. Нсл.
•целяпаць Н-аю-аеш-ае, каго-што 1. —болтать что-л. подвешенное. Шсл. He целяпай клубка. Ст.
2. бнть, ударять, как бы целой пястью. Нсл. —■ селяпаць во 2-ом зн. Нічога не скажы яму, так і целяпае па мордзе. Нсл.
целяпацца
1257
цёнькі
•целяпацца, возвр. 1. болтаться чему-л. подвешенному, Шсл.; Ар.; Ксл. болтаться, мотаться, внсеть н качаться. Вят., Вост. (Даль). Целяпаюцца цыцылі нейкія. Лятоў-шчына Куз. (Ксл.). Had франтонам "дому ўраду" неяк недарэчна целяпаліся вялі-зарныя боты й крысы "бацькі народаў”, намаляванага на вялізарнай белай пось-ЦІЛЦЫ. Няміга(”Бацькаўшчына”, Но. 115-116).
зацеляпацца—закачаться, забблтаться, повнснув туда н сюда. Вят.; Кур. (Даль). 2. болтаться вообіце. Ён, як малы, заўсёды ў хвасьце целяпаецца. Шаркі Куз. (Ксл.).
нацеляпацца—нахвататься, натаскать вдоволь. Нсл. Нацеляпаўся чужогадабра, чаму ня жыць. Нсл.
расьцеляпацца—позволнть себе часто хватать с жадностью сьестное. Нсл.
Няўвага! адзін ты расьцеляпаўся, на другіх ня гледзячы. Нсл.
•целяпёй, целяпёнь-«ня, предл.-пню, м. —неловкнй, неуклюжнй, не умеюіцнй хорошо делать свое дело человек. Сякі-такі целяпей(недарэка), а ўдваіх усе ж ляпей. Послов. Рапан. 87. Гэтыя целяпні ня СЬЦЯМЯЦЬ. Полымя, Но. 6, 1967, стр. 247. См. недарэка.
реяяпкайра-аюся-аешся — целяпацца. Ксл. Дакуль ты ўжо будзеш гэта целяп-кацца з гэтым памостам? Мошава Сян. (Ксл.).
•цёльная-ае, прйлаг.—стельная(о коро-вах). Ар. Падласка цельная, ужо значыць. Ар.
•цёмя-мені, ср.—темя. Ксл. Ён удырыў у цемя. Раіны Аз. (Ксл.).
•цемень-AiPW, ж.—темнота. МГсл.
•цемень-нг, ж.—мрак. Ксл. Якая сядні цемень! Прусаўкі Аз. (Ксл.).
•цёміць-млю-міш-ме, 1. прнмечать. Со-верш. зацёміць—прнметнть, Пархв. прнме-тнть нздалн, Нсл. 192. заметнть. Ксл.; Пархв. Я ледзь-ледзь яго зацеміў. Селядцова Беш. (Ксл.). Далёка яшчэ яго зацеміў, што едзе. Нсл. Да рэчы тут будзе зацеміць. Бацьк., Но. 437-438. Прйч. зацёмлены—прнмечен-ный, замеченный. Соверш. сьцёміць, 1. заметнть нздалн нлн прн темноте. Нсл. 627. Сьцеміў, нехта там пабег. Нсл.
2. вспомннть. Нсл. 627. Сам ня сьцемлю, дзе я паклаў ключ. Нсл.
3. смотреть в темную даль с напряже-ннем. Нсл. 687. Цемлю, ці ня нашы то едуць. Нсл. Соверш. прыцёміць, 1. усмот-реть кого-л. в далн. Нсл. 516. Глядзі, ці ня прыцеміш, як ён будзе ісьці. Нсл.
2. прнметнть, заметнть. Валя прыцеміла ягонае нятуташні, паўднявы від. Корзун (Конадні, Но. 5-6, 22).
уцёміць вочы—впернть глаза. Гсл.; Нсл. 77. Куды ты ўцеміў еочы свае? Нсл.
адцёміць—отметнть.
адцямляць—отмечать.
• цёміцца-млюся-мішся, несоверш.—прн-сматрнваться с напряженнем в даль, Нсл. 687. всматрнваться. Цемлюся, ці ня едзе хто. Нсл. Цемся, ня цемся, не абачыш. Нсл. Соверш. прыцёміцца—всмотреться. Прыцемся, ці ня ён гэта ідзець. Нсл. 516. Соверш. ynwäupA-млюся-мішся—впернть, устремнть глаза, всматрнваясь. Нсл. 77. Во куды ён уцеміўся! Нсл.
•цёмна, нареч.—тёмно. Сакуны, 87. Цемна было, вочы сьветласьці ня відзелі. Кіт. Ю8а5,6. Засьцяніў, цемна шыць. Нсл. 187( nod засьцяняць).
•цёмнасьць-ш, мн. ч.. род.-цяў, ж.—.... Кіт. 3465, 77616, 78610.
•цёмны-ная-нае—тёмный. Загорская в. Хом-скага пав. Пскоўшчыны(Труды , Но. 12, стр. 135). Прахадзіў ён па лесе аж да цемнае ночы. Мікольск М.(Демцц.: Веров, 98). ЛюдзІ праца-валі ад цямна да цямна. Сьцяблевіч(”Бацьк.”, Но. 437-438). Цепль ажыўляла жылачкі ягонага, змучанага сямідзённай хаднёй ад цямна да цямна цела. Гарун: Пан Шаб. Ногі пачалі прыставаць ад даўгое, ад самага цямна хадні. Тм. Мядзьведзіца ў цемным лесе цямнюсенькім. Лупегі Стдуб. (Косіч 32). Пахмурніца-цёмна ночка цям-нюсенька. Лупекі Стдуб.(Косіч 32).
•цёмра-ры-ры, ж,—тьма, БНбр.; Гсл. большая темнота, мрак. Вось ён упінае зрок у вакно, у бяздонную цемру. зсд 57. Ср. цемрадзь. Зьгіне цемра. С. Музыка,270. У ночнай цемры губляюцца сьцежкі. м. Вольны. Вучыцелям узяўшы... крыніцы і кветкі, і цемру. 1>рун(ст.”1дуць гады”).
•цёмрадзь-дзг, ж.—большая темнота, Шсл. мрак. Але ж такая цемрадзь на дварэ, што хоць ты палцам у вока сунь, дык нічога не абачыш. Ст. На трэйці дзень патануў сьвет у цемрадзі лютай. Купала: Песьня аб палку Ігоравым. 3 вОЗКай цемрадзі ці ня белыя гусі-лебедзі плы-вуць? Крушына: Лебедаь, 3. Ізноў край у цемрадзі астрожнай. Змагар. Людзём бліскучай зоркай у іх цемрадзі зазьзя-ЮЦЬ. С. Музыка, 74.
•цемраны-ная-ное, прйлаг. к цемра—мра-чный. Ён шукае тую ніць, каб заслону цемраную ёй адсунуць, адсланіць. С. Музыка 268.
•цёмрыва-ea, ср.—совершенная темнота. Што ён там (у шахтах) бача ў цемрыве? Марціновіч(Беларус, Но. 159).
•ценяваць, цянюе, несоверш.—выглядеть тенью. A то, хлопча, кажаны, толькі зьмеркне на дварэ, — і цянюерой паганы, нейкі рух яго бярэ. с. Музыка, 206.
•цёніць-ню-ніш-не—затенять. Ксл. Ня надабе болей ценіць, стане гэтага. Купіна Віц. (Ксл.).
•цень, ценя, м.—тень. Ар.; ПНЗ. 17.
•цёнькі-кдя-кж—тонкнй. Ар. He крануць хай слыху ценькага словьг. Пэру, Параг-вай. Салавей: Сіла, 64. ЛяцІЦЬ КІёк MOÜ ЦСНЬКІ. Я. Г.: Лемантар, 52.
цёперся .
1258
церабіцца
•цёперся, нареч.—слншком давно, Шсл.; Ксл. столько временй. Цеперся ён пайшоў і няма яшчэ! Ст. Цеперся яна ня сьпіць. Воўсішчы Сян. (Ксл.). — Колькі ж у цябе? — двое, старшы з бацькам да Горадна паехаў. А гэты во... цеперся ня сьпіць. Адамчык: Арж. колас. Ср. ЦІперся:
•цёпершы, нареч — цеперся. Ксл. Цепершы была на сяле. Біклажа Беш. (Ксл.).
ня цеперся, нареч.—поздно. Вось пасьцялі ды кладземся спаць: ужо ня цеперся. Калюга: Заблоцкі.
•ц&йпць-лю-ліш-ле, — топнть. Шсл.; Нсл. 687; Ксл. Цепліць печку. Нсл. Бацька пайшоў ёўню цепліць. Ст. Трэба цепліць лазьню: будзем мыцца. Кашына Віц, (Ксл.). Соверш. ацёплІЦЬ—ОТОПНТЬ. Отгл. ймя суіц. ацёпленьне-мя, предл.-ню, ср.—отопленне. Буда Кашалёва Гом. Прйч. ацёплены—отоп-ленный.
зацеплеваць, 1. затаплнвать. Нсл. 192. Зацепліваць печ. Нсл.
2. зажнгать. Ср. зацепліць.
зацёпліць, 1. затопнть. Нсл. Зацепліць печ. Нсл.
2. зажечь. Сонца зацепліла ў хаце прытульнасьць сямейную. зсд 77. Прііч. зацёплены, 1. затопленный. Нсл. Пакоі зацеплены. Нсл.
2. зажженный. Соверш. падцёпліць—под-топнть. Нсл. 687; Шсл. Падцепліць печку. Нсл.
расьцёплеваць, -люю-люеш-люе—рас-таплнвать. Нсл. Пара расьцеплеваць гумно. Нсл. Соверш. расьцепліць—расто-пнть. Нсл. Расьцепленыя дровы. Нсл.
Расьцепленую печку пакінуў без дагляду. Нсл.
выцепліць—нстопнть. Нсл. 100. Выцеп-ліць печ, сьвятліцу. Нсл. Прйч. вьіцеплены —нстопленный. Нсл. Печ выцеплена. Нсл. Выцепленая сьвятліца адчынена наўсь-цяж. Нсл.
•цёпліцца, 1. топнться. Нсл. Печкі ў пакоях цепляцца. Нсл. Асець цепліцца. Нсл.
2. гореть. Нсл. Сьвечка перад абразом цепліцца. Нсл. Лямпа цепліцца. Нсл.
зацёплевацца—затаплнваться, заго-ряться. Нсл. 192. Дровы сырыя не зацеплю-юцца добра. Нсл. Соверш. зацёпліцца —затопнться, загореться. Нсл.; Дсл. 255. Дровы сырыя не зацепліваліся добра. Нсл. Ох і самы ж то званы зазваніліся, вясковыя сьвечкі зацяпліліся. Дсл. Потым ізноў зацеплілася ў нутры ранейшая гарэзасьць. ЗСД. Абраз Раісін сьмела ўварваўся ў тое зладнае, добрае, што зацеплілася ўдзень. ЗСД 161. Замест ранейшага гневу цяпер зацеплілася ў сэрцу Л. сымпатыя да Андрэя. Тм. 170. Соверш. падцёпліцца—подтопнться. Нсл. Асець падцеплілася. Нсл.
расьцёплевацца. Нсл. Соверш. пасьцёпліц-ца—растопнться. Нсл. Дровы не расьцеп-ліліся ЯШЧЭ. Нсл.
расьцёпленьне-ня, ср.—растаплнванне. Нсл. Расьцеплеваньне печкі. Соверш. сьцеп-ліцца—согреться. Кацянё сьцеплілася ў яго пад бокам. Гарэцкі: Песьні, 64. Соверш. выцепліцца, 1. нстотшться. Нсл. юо. Сядзі тут, пакуль печка выцяпліцца. Нсл.
2. одеться легко прн порядочном холоде (нроннческн, С.) Нсл. Ты нешта выцепліў-ся на такі холад. Нсл.
• цепль-лг. ж.—теплота. Патыхнула смалістай, пахучай цеплю. ЗСД 173.
Вуліцы места, поўныя сонца і арамат-най веснавой цеплі, пярэсьціліся гаваркой таўпой. ЗСД 263. Вясна прынадна адкрыла перад ім ахінутыя новай цеплю прасьця-гі. ЗСД 244.
•цепра-ры, ж.—страсть(? С.) Барс. (Юхн.).
•церабіць-блю-бгйу-бе, 1. очніцать: дере-во от сучьев, огородные овоіцн от ненужных лнстьев, сенокос нлн поле от зарослн, Ар.; Шсл.; Ксл. срубать ннжнне ветвн у деревьев в лесу, Ар. подчшцать, срубать мелколесье прн пашне н на лугу, НК: Очеркн, Но. 511. вырубать кусты. Церабі буракі. Ст. Пайду церабіць лазу, бо цэлы загон ёю зарос. Ст. Цераблю кусты. Лятоўшчына Куз. (Ксл.). Цярэбяць Хвойку. Ст. Прйч. цярэблены. Ар. Мая капуста не цярэблена. Ар. Соверш. працерабіць, а) прочнстнть(в лесе), провестн в лесе лннню, просеку. Гсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
