Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
цяжарьіцца, возвр.—прнннмать на себя лншнюю тяжесть, отягоіцать себя. Нсл. Соверш. ацяжарыцца. Нсл. He цяжарыся, ацяжарыўшыся, борзда стомішся. Нсл. •цяжэць-эю-эеш-эе; повел.-эй-эйма, несо-верш.—тяжелеть. Ар.
•цяжба-бьі, ж.—груз, тяжесть. Ад цяжбы возу дуга зламілася. Бязводзічы імсьц.(Бяльсл. под дуга).
•цяжка, нареч. 1. тяжело.
2. трудно. Цяжкамнетваёслова. Кіт.бібЗ. Цяжка саду без зязюлі, мне цяжэй жа без матулі. Цяжка быці, цяжка жыці на чужыне маладзіцы. Нз песнн.
•цяжкі'-квя-кое—тяжелый. мгсл.; Ар.; ЗСД. 65; Нсл 694. Цяжкую рЭЧ НОШу. Кіт. 1962. Цяжкі воз, камень. Нсл. Ср. cm. цяжшы. Только в мн. ч. цяжкія—печень. Ар.
• цяжыць-жу-жыш-жа—нстязать. Нсл. 694. Ня дай Маці Божая, як яго цяжылі, абцяжылі за гэта. Нсл. Соверш. абцяжыць. Нсл. 694. Прйч. абцяжаны—тяжело нака-занный. Нсл. 355. Абцяжаны ледзь устаў. Нсл. Соверш. зацяжыць—засечь, йстязать розгамн. Нсл. 735. Зацяжў, калі ня прызнаешся. Нсл.
• цякоміна-ны-не, ж.—веіцество, обла-даюіцее свойством течть н прйннмать форму сосуда, в котором оно находйтся, жйдкость. Ластсл.
•цякомы-мая-мае—обладаюіцйй теку-честью. Ластсл.
•цякава,—см. под цікава.
•цякавасьць,—<«. под цікавасьць.
•цякавіць,—см. под цікавіць.
•цякавіцца,—см. под цікавіцца.
•цякавы,—см. под цікавы.
•цякаць,—см. под цікаць.
•цякўн-на, м. 1. нехолоіценный баран. Ар. Ср. цекаваць.
2. белая песковатая почва. Невель(Бузук: Невель II).
•цякўн, 1. мак-самосейка,. Гсл.
2. плаун, раст. мгсл. См. дзераза.
•цякўчы,—< ч под цячы.
Прйч. наст. вр. цякўчы—ТвКуіЦйЙ. МГсл. Паток агародны й калодзезь вод цяку-ЧЫХ. П. П. 4:15(з 12 кніг Б.). ПІЦЬ будуць сукравіцу, зь цел людзкіх цякучую. Кіт. 64а!2.
•цялёжкі-жак, едйнств. ч. нет.—передок телегч с двумя переднймй колесамн. Барс.; Ар.; Менск.; Ксл. ПрыцягНІ ЦЯлеЖКІ. Мікала-ёва Куз. (Ксл.). Уменьш. ЦЯЛеЖЯЧКІ-ЧКаў. Ар. Міхалішка, Гаргалішка, сама сабе пані, прадала цялежачкі, купіла сані. Ар.
•цялёш-iz/a, предл.-шу, зват. цялёійу; мн. ч.-шы-шоў-шом, на целяшох, м.—пень, ствол дерева. Гніем, бы з таго дубу целяшы. Кавыль: Думы, 15. Які цялеш, такі клін, які бацька, такі сын. Послов.—ябло-ко от яблонн не далеко котнтся. Пайду ў лес, высяку цялеш, зраблю два карыты, адзін карэц і шыла канец.(— жалуд). Рапан., Прык. 350.
•цялё, цяляці-ці, вйн. цялё; мн. ч. цяляты-ят(-ятаў)-ятам-яты-ятах, ср.—телё-нок. Ар. Карова ходзе зь цялём—корова ходйт с телёнком. Карова зь цёлям —корова стельная.
•цялёпацца—шлепать по грязн. Гсл.
•цялятнік—хлев для телят. НК: Очеркн, 258. •цялятніца-г<ы-г{ы> —ухажйваюіцая за телятамн. НК: Под. пос., 43.
• цяляціна-ны-не, ж.—телятйна. Ар.; Ксл. Цяляціна смачная. Альшанію Беш. (Ксл.).
цяліцца
1264
уцяміцца
• ця.пцца-люся-лішся—телйться. Ар. Со-верш. ацяліцца—отелйться. Ар. Наша карова ўжо ацялілася, — ацеліцца на гэтым тыдню. Ст. Отгл. ймя суіц. ацялёньне -ня—отел. Ар.
на ацялёньню— в скором временй отелмться. Ар. Карова на ацяленьню. Ар.
цялўшка—телочка. Гсл.
•ЦЯЛЫіўх-ухд, предл.-ухў, зват.-ўша, мн. ч„ дат.-ХОМ, мн. ч.. предл.-ХОХ, м.— круглый, толстый обрубок дерева. Ксл. Ён ледзь прынёс асінавы цяльпух. Русінава Сян. (Ксл.). Але ж ты цяжкі, як цяльпух. Тм. Уменьш. цяльпушок-tüKÖ, предл.-шкў, зват. цяль-пўшку, мн. ч„ дат.-ШКОМ, мн. ч„ предл.-ШКОХ. Перакулі гэтыя цяльпушкі на іншае месца. Нсл. 404( под перакуліць ).
•цям: на цям ня прыходзе—забываю, не прйПОМйНаю. Каралішчавічы.
• цямісты-/яая-лпае, 1. прймечательный (заметлйвый, С.) Нсл. 694. Нябось, ён хлапец цямісты. Нсл.
2. легко прнмечаемый, Нсл.; Мгсл. замет-ный. Нсл. Дарога цямістая, ня зблудзіш. Нсл.
•цяміць, (Скарына II Ц.) цямлю, цяміш-ме, nepex. 1. разуметь, смыслйть, понймать, Вят., Вост., Тмб., Пск. (Даль); Гсл.; Нсл. 694; Ксл. разуметь, смыслйть. Шсл. Ён цяміць гаворку нашу. Нсл. Ані нічога ён ня цяме. Ст. Цяме ён добра! Шыркі Куз. (Ксл.). Ен цяме гаворку нашу. Нсл. Ці ня цяме твая галава, што ты вырабляеш? Нсл. Вы болей за ўсіх нас будзеце цяміць, што й ЯКрабІЦЬ. Дзьве Душы 117. Соверш. уцяміць,а) уразуметь, понять, Ксл. уразуметь. Шсл. Ён добра ўцяміў дарогу. Пожыню Сян. (Ксл.). Ніяк ня можа ўцяміць нічога. Ст. Адам ня ўцяміў, што рабІЦЬ. Марціновіч(Беларус, Но. 159). Я толькі аднаго не магу ўцяміць". чаму вас так парушаюць бычкі нашы? Макаёнак: Каб людзі... Так ён неяк, ійто не магу яго ўцяміць: як быццам за нас, як быццам не. Дзьве Душы 97.
б) вперйть, устремйть. Нсл. 77. Уцяміць вочы г што. Нсл. См. уцеміць.
2. соображать. мгсл.
3. помнйть. Нсл. 694. Ці цяме твая галава, што ты вырабляеш. Нсл.
4. прнпомннать. Нсл. Ты можа цяміш, прыцяміў гэта, што ён табе казаў. Нсл.
5. прнмечать(замечать, С.) Нсл.; Гсл. П’яны ты нічога ня цяміш, што яны каля цябе шамбераць(—сьмяюцца зь цябе, С.) Нсл. Соверш. выцяміць—высмотреть, заме-тнть, прнсматрнвая за чем. Нсл. 102.
Выцяміў ткі, калі ён вышаў і куды пайшоў. Нсл.
цяміць, соверш. цяміла, безлйч.—надоум-лнвает, надоумйло, наводйт, навело, подразумевается невндймая сйла, добрая йлй злая. Нсл. Цяміць, цяміла цябе, як хораша гэта робіш, зрабіў. Нсл. Няхай цябе цяміць, што ты тут панарабляў. Нсл. О! каб цябе цяміла за гэткую
работу. Нсл. Цяміла вас паехаць гэтаю дарогаю, a то б разьмінуліся. Нсл.
нацяміць 1.—заметйть в уме(прнме-тнть, С.) Нсл. 739. Янацяміў сабе харошую дзяўчыну. Нсл.
2. наметйть.
НЯЦЯМЛеваЦЬ-4/О/О-Л7О^І£/-Л7Ов, многократ. к цяміць, 2, 1.—насматрнвать, замечать в уме. Нсл. Нацямлевай дарогу, калі б, адтуль едучы, ня зьбіцца. Нсл.
2. намечать.
прыцяміць, 1. заметнть, прйметнть. Ксл. Прыцяміў, хтось шаволіцца. Нсл. Я ня прыцяміў, як ты прышоў. Нсл. Я ня прыцяміў, ці ён там быў, ці не. Суднікі Куз. (Ксл.). Ці ты гэтага ня бачыў, ня прыцяміў? Вел. Куз. 196.
2. —прнвестй на память, прнпомнйть, Нсл. 517. вспомнйть. Ксл. Ня прыцямлю, калі й пры кім гэта было. Нсл. Ніяк ня прыцям-лю, калі гэта было. Лазок Куз. (Ксл.).
прыцямлены—замеченный. Нсл. 517. Прыцямлены час, конь, куст, лес. Нсл. Несоверш. прыЦЯМЛЯЦЬ-Я/О-ЯРІ/У-Лв,' повел.-яй-яйма, многократ., nepex. 1. прймечать, нк; Дудар, Но. 10. вннмательно посматрн-вать, замечать. Нсл. 517. Прыцямляй, прыцям, ці ня будзе хто ехаць. Нсл.
2. —прйводйть на память, прйпомннать. Нсл. 517. Прыцямляй, як гэта дзеялася. Нсл.
СЬЦЯМІЦЬ, 1. ПОНЯТЬ. Нсл. Ён сьцяміў гаворку нашу. Нсл. 694. Дзе схаваны іх прычыны — ня ўсім сьцяміць і згадаць. С. Музыка 233.
2. сообразйть. Шсл.; мгсл. Ня сьцяміў адразу, у чым дзела. Ст. Я даўно сьцяміў, куды ён ходзе поначы. Глебаўск Сян. (Ксл.). Ніяк ня сьцямлю, што ён робе. Слабодка Куз. (Ксл.). Прйч. сьцямлены, 1. ПОНЯТЫЙ. 2. соображенный.
3. прймеченный йздалм. Нсл. 628. Яны здалеку сьцямлены мною. Нсл.
• цяміцця-лілюся-мішся, 1. всматрнвать-ся в даль. Нсл. 694. Куды ты цямішся? Нсл.
2. прйсматрйваться(вблйзл, Нсл.) Ксл. Цяміся Й ты на рынку рыбы. Мазалава Куз. (Ксл.). Цямлюся, ці ня мой гэта конь. Нсл. Соверш. прыцяміцца, а) всмотреться в даль. Нсл. 694. Куды ты прыцяміўся? Нсл. б) напрячь взор й внйманйе, всмотреться. Нсл. 517. Прыцямся да гэтага каня; здаецца ён наш, што ўкралі. Нсл. Прыця-міўся і пазнаў. Нсл. 694.
3. запропастнться. Шсл. А бадай ты цяміўся, які ж ты дурны, браце! Ст.
цямся яно!—пусто ему, пропадн оно! Гсл.
уцяміцца—сосредоточнться взором(н вообіце, С.) Ксл. Як уцяміцца ўшто, дык не адарваць. Луб’ева Аз. (Ксл ). Было тое, мабыць, пад восень, бо добра ўцямілася хлопцу, як уланы абтрэсьлі і да апош-няга яблычка падабралі ўвесь іхны і
цямка
1265
цяпло
суседнія сады, патапталі гароды. Акула, 294.
•цямка, нареч. 1. помннтся. Нсл.694. Цямка імне, як ён гэта казаў. Нсл.
2. заметно. Ср. цямкі, 4. Ср. cm. цямчэй —более заметно. Сюды цямчэй ісьці. Нсл. 695.
3. ловко, удачно(метко, С.) Нсл. 694. Цямка хапіла стрэльба, тры вуткі забіла. Нсл.
• цямкі(цямкі'. Пн.)-кая-кае, 1. понят-лнвый. Ксл. Які цямкі — раз паглядзеў і ў'ЖО наўчыўся. Падданы Сян. (Ксл.). Ты, відаць, хлапчына цямкі. С. Музыка. 182.
2. сообразнтельный. Шсл. Цямкі ён хлопец'. адразу ськеміў. Ст. Цямкі хлапец! зараз сьцяміць, што яму пакажаш. Нсл. 694.
3. прнметный(наблюдательный, способ-ный замечать н запомннать, С.) НК: Очеркн, Но. 454.
4. вннмательно прнсматрнваюіцнйся, подлнчаюіцнй что-ннбудь; владеюіцнй верНЫМ Зреннем. НК: Очеркн, Но. 91.
5. заметный. Пц. Гэта цямкая сьцюгавін-ка. Пц.
6. памятлнвый. Нсл. 694. Цямкі ты наліха. Нсл. Цямкая справа. Нсл. Гэта ноч будзе цямкая нам. Нсл. 694.
цямшы, ср. cm., 1. более понятлнвый, более сообразнтельный. Ты цямшы за мяне. Нсл. 695.
2. более заметный. Пойдзем валей цямшаю дарогаю. Нсл. 695.
•ЦЯМКІ'-ЛШК', едйнств. ч. нет.—ГЛЭЗОМер. НК: Очеркн, 219.
браць, ісьці нацямкі—делать наугад, напролом, нттн напрямнк. НК: Очеркн, Но. 91.
на цямкі—на глазомер. НК: Очеркн, Но.454. Паехаў на цямкі. Нсл. 687.
• цямлівасьць-ір, ж. 1. понятлнвость. МГсл.
2. сообразнтельность. мгсл.
• цямлівы-вая-вае—понятлнвый. мгсл.; Ксл Ен хлопчык цямлівы, уцяміць яму як ПЛЮНуць. Шыркі Куз. (Ксл.).
•цямнота-шы, дат., предл.-це, ж.—темнота. мгсл.; ЗСД. 131. Прыціхлаў цямноце жыта. Дзьве Душы no. Беднасьць, ціша й цямно-та. Гарун(ст. ”Мае Думкі”). Сілы ўсе страціў у бойцы ЗЬ цямнотаю. Гарун: Думы ў чуж.
•цяміпй,а-цы-цы, ж.—темное помеіценне. Ксл. Нічога ня відаць у гэтай цямніцы. Купіна Віц. (Ксл.).
•цямніць-ню—затемнять. Ксл. He цямні, НЯ відаць, як МЫЦЬ. Купіна Віц. (Ксл.).
•йямны-ная-нае—понятлнвый. мгсл.
• цямна, в зн. безлйч.—памятно, прнходнт на память. Нсл. 694. Цямна мне, што ты ня ўсі грошы аддаў, што пазычыўу мяне. Нсл.
•цямскі-^га—очень заметный по про-должнтельностн. Нсл. Цямскі час ты там сядзеў, забавіўся. Нсл.
•ЦЯНІЦЬ-НЮ, соверш. пацяніць—убавлять, убавнть толіцлны чего-л., сделать по-тоньше, утон-нть-ять. Ар.
•цянюці'ць-чр, соверш. пацянюціць—тоже, что цяніць, но делая еіце более тонкнм. Ар.
• цянькі'-коў—прямнк. Ксл. Пойдзем на ЦЯНЬКІ. Застадольле Сян. (Ксл.). Цянькамі баржджэй будзем. Лужасна Куз. (Ксл.).
• цянькі—блнжайшая дорога. Гсл. Пай-шоў на-цянькі. Гсл.
*цяпаць-аю-аеш-ае, несоверш., nepex. 1. хватать зубамн, свойственно кусаюіцнм-ся жнвотным. Нсл. 695. Сабака ціхенька падыйшоў, дый цяпнуў залытку, іўкусіў; надабе набіць яго, каб ён ня цяпаў другі раз. Нсл. Однкр. цятуць-ну-неш-не, а) схватнть. Ксл. Хлопчык цяпнуў лыжку. Чарнагосьці Беш. (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
