Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
б) ударнть. Ксл. Цяпнуў дручком па галаве. Гуліна Сян. (Ксл.). Соверш. прыцяп-нуць-неш-не,—прншнть наскоро. Нсл. 517. Прыцяпні гэтыя рызманкі.
2. медленно делать. Шсл. Цяпае, як на заўтрае яму надабе. Слопішча Шацк. (Шсл.). •цяпе'р, цяпёрака, нареч.—теперь. Ар.; Ксл. Цяперака ўжо павіннабыцьцёпла. Чашнію (Ксл.).
•цяпёрашні-няя-няе, 1.—настояіцнй. Гсл. 2. нынешннй. МГсл.
•цяпёрацька, нареч. — цяпер. Ксл. Цяпе-рацька ты ня пойдзеш. Чараўкі Сян. (Ксл.).
• цяпера, нареч.—теперь. А цяпера і дзеці прыдбалі, і ад дзяцей ты адчураўся. Дсл. См. цяпер.
• ЦЯПЛО-Л0, ср.—ОГОНЬ, Нсл. 687; Дзяніскавічы нз.(Шэйн П) огонь в печн н разведенный на поле, вообіце огонь не для освеіцення, Ксл.; Кацельня Пц. ОГОНЬ, КОСТер, Гсл. КОСТер, Растсл.; пнз. огонь вообіце, под каковым нменем, однако, нельзя счнтать пожар-НОГО ОГНЯ, НК: Очеркн, Но. 668. ОГОНЬ. М. Туд(Грннькова, ІУ). Чаму цяпло ня паліце? НК: Очеркн, 332. Запалі ЦЯПЛО ў печы. Санікі Беш. (Ксл.). Яны раскладаюць цяпло на ПО.ІЮ. Бікложа Беш. (Ксл.). Пастушкі расклалі цяпло. Ст. Узадзьміце цяпло. Нсл. Асьцярожна хадзі зь цяплом. Тм. Дудар падлівае масла ў вясельнае цяпло. НК: Дудар. 170. Прыгарні бульбу бліжэй к цяплу, хай добра выпякаецца. Ст.(Шсл. под прыгарнуць). Пададзьмі цяпло на комін-ку, бо нешта тухне. Ст.(Шсл. под пада-дзьмі). Забіў казу, наклаў цяпла, адрэзаў сьцягно, сьпёк і пачаў есьці. Дзяніскавічы НЗ.(Шэйн II, 161). Кладуць ЦЯПЛО. КацельняПд раскладаць цяпло—разводнть огонь.
Любе дзед, расклаўшы цяпло пад асець-ЦЮ, грЭЦЬ старыя КОСЬЦІ. Гарэцкі: Песьні, 13. Клаў пад лесам вялічэзнае цяпло й пёк бульбу. Тм. Раскладалі цяпло. ЗСД 63. Уменьш. цяпёлца-ча, предл.-цу—огонёк. Шсл.; Люц. Якое вясёлае цяпелца! Ст.
Бліснула цяпелца. Ст. Цяпелца нейдзе блісь дый прапала. Ст.
цяплосьць
1266
цярушыцца
•цяплосьць-ці, ж—теплота. Ад цяплось-ці не баляць косьці. Послов.—пар костей не ломйт. НС., стр. 123.
• цяпліня-вд'-нг, ж.—теплота. Вабіла душу ЦЯПЛІнёю Сваёю. Васілёк(Калосьсе, Но. 16, 1938 г„ стр. 132). Падходзілі, ціснулі руку... I чулася цяпліня, глыбокая, нявымоўная лучнасьць душаў. Васілёк(Тм., стр. 134).
• цяпуюх-ха, обт.—разйня. Ксл. Эх ты цяпуюх, цяпуюх! Глазамічы Сур. (Ксл.).
•цяробкі-каў, едйнств. ч. нет.—непрйГОД-ные в пйіцу обрезкй огородных овоіцей, употребляемые как корм жйвотным. Ксл. У ражцы ЛЯЖйЦЬ цяробкі. Дабрыгары Беш. (Ксл.).
• цярэхаўка-кі-цы, ж.—мотылёк. Растсл. См. цярэшка. Уменый. цярэшка-кі—моты-лёк. Растсл.
•цярэмшына-ны-не, ж.—черемуховое дерево. Ксл.
•цярпёньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к цярпець—страданйе, мгсл. боль, перене-сенне болй. Нсл. 686. Для суднага цярпень-не голаду за недаванызе фітрэ(араб.) будзе. Кіт. 20а5. Вялікае цярпеньне маю ў паясьніцы. Нсл.
• цярпёць-ллю, цёрпіш-пе, несоверш. 1. страдать. To яшчэ хто ест, жэ так веле мукі цкрпяць? Кіт. 129а9. Гэтыя, што за дзівы чынілі, што так веле церпяць мукі? Тм. 130а4.
Z. за каго-што, зь якое прычыны—стра-дать, претерпевать мукн, гонення, пре-следовання нз-за кого, чего-л. нлн во нмя кого, чего-л. Цярпець за ідэю, за пера-кананьні.
3. терпеть, безропотно переноснть что-л.(лншенйя, непрнятностй й т.п.)
4. терпеть, мнрнться с налнчнем, суіцес-твованнем кого-чего-л.
Соверш. сьцёрпіць-плю-піш-пе—снестй, выдержать, Нсл. 627. стерпеть. Колькі разоў я цярпеў ад цябе крыўды, а цяпер ня сьцерплю. Нсл. Я, кума, ня сьцерпіла — я пані агрызнулася. Дсл.( под агрызнуцца). Соверш. уцёрпіць-плю-піш-пе—вытерпеть. Ар.; Нсл. 77. Няўцерплю, скажу. Нсл. Ледзь уцерпіў. Нсл. Такі жаль абгарнуў, што ня ўцерпіла маладзіца ды заплакала. Ст. Ня ўцерпіў, узьняўся бурай. Гарун: Песьня.
• цярпёцца, цёрпіцца, страд. к цярпець —терпеться. Соверш. ацёрпецца-плюся-пішся—свыкнуться с непрйятным поло-женнем. Дсл.; Нсл. 387. Ацерпіўся троху ў вадзе, а адразу дужа было сьцюдзена. Дсл. Як ацерпішся, то й жыць будзеш. Нсл. Соверш. нацёрпецца—натерпеться. Нсл.; Ар. Нацерпеліся і голаду і холаду.
• цярплівосыіь-гн, ж.—терпелйвость. •цярплівы-вая-вае—терпелйвый. Ар.; Ксл.; Шсл. Я здэцца цярпліеы. Тат.: Кво вадыс, 241. Якое цярплівае дзецянё: па марозе ў вадным рызьнячку ходзе. Ст. Я такога цярплівага й ня бачыў. Гунчанкі Сур. (Ксл.). •цярпліва, нареч.-терпелто. Гсл.; МГсл.
• цяртўха-ўхг-ўсе, ж. 1. нюхательный табак. СлабодкаКуз. (Ксл.). Дабыўз табакай рагавень і храпы напіхаў цяртухай. Тарас на Парнасе. Ярэмка з Косьцям быў першым госьцям, сядзеў у куточку на палазочку, цяртуху нюхаў, музыкі слухаў. Старавялл. калядка(Б. Шляхам).
2. кушанйе йз (тёртого) картофеля после варкн. Ксл. Цяртухі аднэй наеўся. Гарадок (Ксл.).
• цярушыць-шў-шыш-ша, 1. порошнть. Шсл. Цяруша маленькі сьняжок. Ст.
2. рассыпать что-л. мелкое, Шсл. труснть. Ксл. He цярушы шумы( ссора) па хаце! Ст. He цярушы тут сена! Лужасна Куз. (Ксл.). Соверш. ацярушыць-йгў-ійыш-ша; повел,-шы-шыма—отряхнуть. Шсл. Шапку аця-рушы ад сьнегу! Ст.
зацярушыць—запорошнть. Гсл.
пацярушыць, чым йбездоп.—попоро-шнть. Шсл.; Ксл. Пацярушыў зьверху сенам І до. Любашкова Выс. (Ксл.).
зацярушыць каго-што, 1.—запоро-шнть. Шсл.; Гсл. Зацярушыў вока. Ст.
2. затруснть, засыпать легко чем-н. Нсл. Зацярушы сьвіньням сечыва мукою. Нсл. 192. Пушнога жыта насыпаў, а чыстым зацярушыў. Нсл.
3. помороснть. Шсл. Пацярушыў дож-джык. Ст. Прйч. зацярўшаны, 1. запоро-шенный. Шсл Нечым зацярушаны квас. Ст.
2. затрушенный чем-н.. засыпанный легко тоненькйм слоем. Нсл. 192. Заця-рушаны мукою. Нсл. Соверш. нацярушыць, — напорошнть, Шсл. натруснть, насорнть. Нсл. 688. Нацярушыў у’ хаце сенам. Нсл. На гумне нацярушыў саломы. Ст. У малако нацярушылася сьмецьця. Ст. Прйч. наця-рўшаны, 1. насоренный(натрушенный, С.) Нсл. Падмяці нацярушаную сенам хату. Нсл.
2. накрошенный(насоренный, С.) Нсл. Падбяры нацярушаны хлеб. Нсл. Соверш. расьцярўшыць, каго-што, 1. рассыпать нзредка. Нсл. Нясучы неасьцярожна, расьцярушыла каноплі із скварады. Нсл. Расьцярушыў сена па ўсім гумне. Ст.
2. раскрошйть(очень мелко, С.) Нсл. Расьцярушы хлеба на рулі. Нсл. Прйч. расьцярўшаны, 1. рассыпанный редко. Нсл. Расьцярушаныя каноплі няхай куры падбяруць. Нсл.
2. раскрошенный(очень мелко. С.) Нсл. Расьцярушаны хлеб, пірог, усып у стра-ву. Нсл.
•цярушыцца-ь}ді(а(7-ого й 2-ого лйца нет). несоверш.. 1. кроШйТЬСЯ. Нсл. 688. Хлеб мяккі не цярушыцца. Нсл.
2. рассыпаться чему-л. мелкому, Шсл. просыпаться понемногу. Нсл. 688. Цяру-шыцца мука зь меха. Ст.
ацярушыцца—отряхнуться. Шсл. Аця-рушыся ад сьнегу. Ст. Ср. ацярушыць.
зацярушыцца
1267
зацяць
зацярушыцца-ійўся-шыіпся-ігшцца, 1. запорошнться.
2. засорнться, покрыться тоненькнм слоем. Нсл. 192. Мука зацярушылася пылам непакрытая. Нсл.
нацярушыцца, возвр. 1. напорошнться. Шсл.
2. натруснться, насорнться.
пацярушьіцца, -шўся-шышся—попо-рошнть. Шсл. Пацярушыўся невялічкі сьнег. Ст.
расьцярушыцца, 1. рассыпаться нзредка по неосторожностн. Нсл. Пшаніца скрозь дзірку расьцярушылася, а ты ня бачыш. Нсл.
2. раскрошнться(очень мелко, С.). Нсл. Пірог у дарозе расьцярушыўся. Нсл.
• цясла-льі, ж—внд топора для выдалб-лнвання дерева.'Ксл. Карытабяз скоблі й ЦЯСЛЫ НЯ зробіш. Сукрэмна Сян. (Ксл.).
• цясла-лы, ж.—бочарный желобчатый ннструмент. НК: Очеркн, 346. Цяслы цяслу-юць, труну гатуюць. йз песнн, Внленіц.
• цяснота-даы-це, ж.—теснота. НК: Очеркн, 227; Гсл. У цясноце як-ні-як пражывем. НК: Очеркн. 227. Бегла назад у цясноту свайго пакойчыка. Дзьве Душы 133.
•цяцёра-ры-ыры, ж.—тетерев. Mix. Цераз мой двор цяцера ляцела, ня судзіў імне Бог каго я хацела. Яз песнн. Mix. Уменьш. цяцёрка-ркі-рцы. Ар.; Ксл.; Траецкае Бранск. п.(Дурново: Раз. 97). Цяцерку Забіў. Горбава Лёз. (Ксл.). Забіць цяцерку ў чорных аборках—прнволокнуться, овладеть женіцнной. НК: Очеркн, 125.
цяцеранё-няі^і, мн. ч.-няты—птенец тетерева. Mix. Цяцера ўзьляцела, a цяцераняты пахаваліся. Mix.
•цяціва-вы, ж.—стебель. мгсл. См. цецява. • цяціуе-у’я(цяціўё, Ар), собйр.—стеблн, ботва. Ар.; Ксл. У бульбе парасло вялікае цяціўе. Асінаўка Беш. (Ксл.).
•цяціўнік-wa, м.—.... Бульбяны цяціўнік. НК: Очеркн, 422. Ср. цецява.
•цяць, тну, тнеш, тнець, тнем, тніцё, несоверш. й соверш. 1. рубануть, ударйТЬ, Нсл. 695. нанесть ловко удар. Шсл. Цяць, как н сложные: уцяць, нацяць н др. выражает действне быстрой получкн; но выцяць обозначает стремнтельный однократный удар ПО ЖНВОму телу. НК: Очеркн, Но. 889. Майстра зь Міра, што цяў, то дзіра. Послов. Цяў абухом у лоб і капут кабану. Нсл. Цяў яму прутом па галаве. Ст. Дзе пярун тне, там шчасьце заьруіцца. Кавыль: Думы, 5. Дала гэта жонка яму цыцкі, дык дзяцё калі тне яе зубамі за ЦЫЦКу. Мікольск. М.(Демнд.; Веров. 102). КйЛІ касьбіт забраўся ў вастравінку, дык ён можа цяць і колькі пластоў. НК: Очеркн. 456. Мушка на аконку ў цымбалікі тнець. Нз песнн. Люты смутак душу тне. Жылка, 81. Соверш. уцяць—резнуть, быстро сре-зать. — А чыя ж іскрыпка гэта? зноў спытаўся гаспадар. — А яго! О, граць ён
мэта. Ну, Сымоне, утні, браце. С. Музыка, 88. Прйч. уцяты. У лесе ўцята, у хлеве ўзята, на руках плача(іскрыпка, загад-ка). НК: Дудар, 199. Hi ЦЯЦЬ НІ ўзяць (Рапан. 45)—нн дать, нн взять, совершенно также, такой же н т.п. Дасьць ён табе касішчу — во якую, сам возьме другую — ні цяць, ні ўзяць такую. НК: Пасоб., 137.
2. тягу дать, Нсл. 695. Цяў з усіх ног. Нсл. Hi ЎЦЯЦЬ, НІ ўзяць. Послов. Рапан. 45. Многократ. цінаць, каго-што—сечь розгамн. Нсл. Цінай яго часьцей, дык і паправіцца. Тм.
абцяць, абатнў-нёш-нёць-нём-ніцё, со-верш. 1. обсечь, обрубнть, Нсл. отрезать, отрубнть. Дсл. Абцяць суччаў дзерва. Нсл. Я табе абатну крыльле. Нсл. Абцяў палцы сякіраю. Дсл.
2. обрезать в разговоре. Шсл. Так абцяў яго, што адразу змоўк. Ст. Прйч. абцяты. У курыцы абцяты хвост. Ст. Абцятае сучча. Нсл.
абцінаць-аю-аеій-ае, каго-што—обсе-кать, обрублнвать. Нсл.; Дсл. Абцінаць сучча ў дзерва. Нсл. Пачаў ён дубу гольле абцінаць. Дсл. Пачаў абцінаць камель. Дсл. 2. срывать растенне, откусывая острымн зубамн. Жарабётка абцінае сабе авес. Ст.
адцяць, адатнў-нёш-нёць-нём-ніцё-Нуць, соверш. к ЦЯЦЬ, адцінаць, перех. 1. отрубнть, Нсл. 383; Ксл. отрубнть одннм взмахом. Яму брат у лесе сякіраю адцяў палцы. Азярэцк Сян. (Ксл.). Адцяць сухі сук ад яблыны. Нсл.
2. (метко, С.) нлн язвнтельно ответнть. Добра ты адцяў яму. Нсл. Прйч. адцяты. Нсл. 383. Адцятага ня прыклеіш. Нсл. Отг.і. ймя суіц. адцяцьце. Многократ. адцінаць каго-што, 1. отрубать. Нсл. 383; Гсл. Адцінаць сухія сукі ад яблыны. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
