Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. в зн. непер.—делать (меткне нля, С.) язвнтельные ответы. Нсл. Добра ты адцінаеш яму. Нсл. Мець бы кавалак зямелькі, гэтак зь дзясяцін зь дзясятак, — думае ўчуткі Алесь. А da іх: гаспада-рачку, сваю хатку, жонку й дзеткі, — сьмяецца зь яго Васіль. — He патвойму лепш цягацца гэтак і шукаць працы, як ізь сьвечкаю голкі,— адцінае той. Машара: Хлеб(Калосьсе, 2, 1935 г.( стр. 77). Отгл. ймя суіц. адцінаньне-ня, предл.-ню, мн. ч.-ні-няў, ср. 1. отсеченне. Гсл.; Шсл. Руку даю на адці-нанье, што гэта няпраўда. Нсл.
2. обрубанне. Гсл.
ацяць, атнў, атнёш, атнёць, атнём, атніцё, соверш.—обрубнть. Нсл. 387. Аці-наць, ацяць сучча. Нсл. Прйч. ацяты—об-рубленный. Нсл. Ацяты дубок расьцець вышэй. Нсл. 387.
ацінаць—обрублнвать. Нсл. 387.
зацяло, безлйч.—.... Рамана як зацяло! Саднёў: Р. Корзюк.
зацяць, затну, соеерш.—зарубнть. Нсл. 192. Зацяць надабе мерку. Нсл.
зацяло
1268
выцяць
зацяць, затнў— Марыля зірнула й Зацяла дух. ДудзіцкЦБацькаўшчына, Но. 376-377). Прйч. зацяты. Сядзелі ўсе хмарныя ад зацятага ўнутры спачуваньня. зсд 345. Соверш. зацяць-тну-тнеш-нець-тнем-тніцё—.... Ніна сударгава зацяла вусны, каб схаваць свае ўзрушэньне. ЗСД 344.
зацяло, затнець, безлйч.—отняло, отнн-мет язык. Шсл. Бачыш, цяпер маўчыць, зацяло яму. Ст.
зацінаць—.... Мімаволі кажны ўдалы рух ездакоў сустракалі спачувальнымі ўскрыкамі і цяжка заціналі дыханьне, калі той ледзь-ледзь дзяржаўся. ЗСД. 144,—зарубать. Нсл. 192. Зацінай з канца бярвіно. Нсл.. перен.—часто сечь розгамн. Нсл. 192. Я такі яго зацінаю, зацяў і яшчэ затну добранька. Нсл.
зацяць-тнў-тнёш-тнёць-тнём каго-што, 1. сделать нарубкя, Нсл. сделать насечкн. Гэтае дзерва не нацяў, а яго можна сьсячы. Нсл.
2. нарубять чего-л. тонкого. Нсл. Прйч. нацяты, 1. нарубленный. Нсл.
2. назначенный(помеченный, С.) наруб-кою. Нсл. Сячэце нацятыя дзервы. Нсл. Многократ. націнаць, 1. нарублявать, делать нарубкя, Нсл. насекать, делать насечкя. Націнай усякае таўстое дзерва. Нсл.
2. рубять что-л. тонкое. Нсл. Націнай хварасток. Нсл. Перацяў мне цень іх дарогу, не магу ад яго уцячы. Кавыль: Пад зорамі. 8.
працяць, пратнў-нёш-нёць-нём-ніцё, пратнўць, соверш. к працінаць, 1. прон-ЗНТЬ. Куля працяла. Броўка (Літ. 1 Маст. 17.9.71).
2. пронять, пронзвестя сяльное впечат-леняе. Сэрцы пратну зараніцаю новых надходзячых дзён. Жылка, 34. Агонь сьвятарнага алею душу працяў да глыбІНІ. Крушына: Эрот. іскрыпка. Несоверш. прайзнаць-аю-аеш-де—пронямать, сяль-но действовать, проязводять сяльное впечатленяе на кого-л. Калі дзяржу я лусту хлеба, я ўсё адпомнюся часьцей, як вецер прадзімае зрэб’е і працінае да касьцей. I. Калесьнік: Смакхлеба. Спад НІЗКІХ далёкіх хмараў біў хвалямі вецер — проста працінаў цела. Вышынскі: Хата пад ліпою. Сьмех пякучым дакорам сэрца працінаў. Кавыль: Ростань, 38. Боль працінаў яго. Вышынскі: Хата пад ліпою. Будзе Муза 3 імною гаворачы, працінаць маладосьць Öa КОСЬЦІ. Крушына:Лебедзь. 34. Прйч. працяты —пронякнутый чем-л. Хто волю верна сьніць, працят лятункам аб вялікім, таго не спакусіць. Жылка, 43.
Kuлькі часінаў ен глядзеў на яе здалеку, працяты бязьмерным жалям. ЗСД 170. A зь берагу плыла на ваду стройная песьня, працятая трывожным смуткам. ЗСД133. Працятая нейкім хваравітым жалям, яна кінулася ад вады. ЗСД. 135. Працяты
глыбокай пяшчотай, ён шаптаў ёй скрозь ціхія пацалункі. зсд 233. Ізноў стары заплюскаў неўспадзеўкі і пацяг-нуўся да аччу насаткаю. А мы стаім працятыя пытаньням: "Чаго ж ты плачаш, добры чалавеча?"Н. Гілевіч: Сьлёзы шчась. чалавека. Працятая жахлівым страхам, дрыжыць Настулька. м. Змагар: Лесавікі.(Б. Ускалось, Но. 6).
прыцяць, прытнў-нёш-нёць-нём-ніцё, соверш., nepex. 1. пресечь. Нсл. 516. Чаму ты ня прыцінаеш, ня прытнеш языка сваей жонцы?
2. о тесной одежде яля обувя: пряжать. Нсл. 516. Бот г палцах прыцінае, прыцяў. Нсл.
3. сделать резкнй упрёк(упрёкн). Нсл. 516. Я добранька яму прыцяў. Нсл. Несоверш. прыцінаць-аю-оеш-ае, 1. пресекать. Нсл. 516. Ты імне дарогу прыцінаеш, прыцяў хадзіць туды. Нсл.
2. о тесной одежде нлн обувн: жать.
Нсл. 516. Сарочкапад пахаміпрыцінае. Нсл.
3. делать резкне упрёкн, укорнзны. Нсл. 516. Сам быўшы вінен, дый імне прыці-наеш. Нсл. Соверш. расьцяць, разатнў-тнёш-тнёць-тнём-тніцё—рассечь. Расьцяць тушу. Нсл. Разатні костку. Нсл. Прйч. расьцяты—рассеченный. Расьця-тае зялеза. Нсл. Многократ. расьцінаць, каго-што—рассекать. Расьцінаць бярві-но. Нсл. 560.
сьцяць, затнў, затнёш, затнёць, зат нём, затніцё, юверш. 1.—быстро срезать. Ксл. Сьцялі галаву. Мяжа (Ксл.). Сьцяў дубцом былінку. Тм. Касою сьцяла сьмерць. Кавыль(Б. Моладзь, Но. 18, 20).
2. вообіце быстро срезать, срубнть. Як га сьцяў хвою. Гурло, 26. Сьцяў кол аберуч. Гарэцкі: Песьні, 59. У балОЦе СЬЦяў(—Сру-бнл), у хлеве зьняў, на рукі ўзяў — плачаўіскрыпка, загадка). НК: Дудар, 199.
3. быстро сомкнуть(о зубах, рту). Гаў — і зуб сьцяў. Послов. Рапан. 191. Прйч. СЬЦЯТЫ, 1. срубленный, срезанный. Сохла зельлейка сьцятае. Гарун: Жабрачка.
2. (о людях)— обезглавленный. Hi сьцяты, ні павешаны. Пословўо скверном, неопределенном положеннн). Ар. Отгл. ймя сут. сьцяцьце-ця, предл.-цю; мн. ч.-ці-цяў, 1. срезанне.
2. усекновенне(головы). Несоверш. сьці-наць-аю-аеш-ае—.... Абдзіраловіч слу-хаў, як загіпнотызаваны нечым сьмяр-дзючым, гібкім; быццам нешта ліпкае, жудаснае наліпае на яго, аў горле сьцінае дыханьне. Дзьве Душы 167.
вьіцяць, вытну-неш-не, 1. стремнтельно ударнть гнбкнм предметом. НК: Очеркн, Но. 699. Обозначает стремнтельный одно-кратный удар по жнвому телу. НК: Очеркн, Но. 899.
цяцца
1269
ці мала
2. вообіце удармть. Ар.; Шсл.; Беліца Сян. (Ксл.). За што ён мяне выцяў? Тм. Выцяў сабаку паленам. Ст. Баба гатуецца, каб качаргой выцяць па галаве. я. г-ю; Казкі, Но.2, стр. 18. Вытне ён сабаку палкаю. Сакуны73. Вартаўнік памог мне, выцяўшы прыкладам у СЬПІну. Бацьк., Но. 435-436. Выцяў яго кулаком мяж плеч. Сакуны. Ліквідаца прыгону моцна выцяла па капіталістычнай мануфактуры, падар-вала й разбурыла яе. Савецкая краіна, 1931 г., Но. 12, стр. 72.
•цяцца, тнўся, тнёшся, тнёцца, тнём-ся, тніцёся; повел. тніся—ударнться сйльно. Нсл. Цяўся аб вушак, аж іскры пасыпаліся з аччу. Нсл. Тніся сам галавою аб сьцяну, як ты мяне цяў. Нсл.
адцяцца, адатнўся, адатнёшся-ёцца-нёмся-ніцёся, 1. соверш. к адйінацца, 1,2.
2. отделаться от нападенйй й бранн. Нсл. 377. Ён зубаты, адатнецца. Нсл.
аяцінацца-аюся-аешся, 1. отсекаться. Нсл. 383. Сухое сучча цяжка адцінаецца. Нсл.
2. перен.. С.—разлучаться. Нсл. Ты, сяст,-рыца, пойдзеш замуж, борзда ад нас адатнешся. Нсл.
3. заіцйіцаться(давая меткне резкне ответы йлй удары, С.) Нсл. Як ні адцінайся ад іх нападкаў, ніяк ня можна адцяцца. Нсл.
зацяцца, затнуся, затнешся, тверш. 1. заупрямйться. Дсл. 257. Ты зацялася, кабыла — ня хочаш рабіць. Дсл. Несоверш. зацінацца.
2. долго быть серднтым за обйду. Варсл. Дзядзька зацяўся на Алёксу, што той пры дзельбе яго ашукаў. Варсл. Соверш. нацяцца, татнуся, натнешся, натнец-ца, натнемся, натніцёся—решнтельно прйняться за что-н. Нсл. Аканом наці-наеца, нацяўся сядні дакасіць луг. Нсл.
націнацца, 1. решйтельно прнннматься за что-н. Нсл.
2. упорно действовать вопрекй. Нсл. He націнайся рабіць пасвойму! бітыбудзеш. Нсл. Соверш. нацяцца. Нсл. Конь нацяўся ня йсьці, хоць ты яго пячы. Нсл.
працінацца-наюся, соверш. працяцца, пратнуся—проннкаться.-нуться. Мак-рына раптам працялася безнадзейным спалохам. ЗСД 144.
сьцяцца, затнуся, затнешся, 1. по-крыться тончайшнм слоем льда. Ар. Невялічкі марозік: вада ў лужы сьцялася. Аш.
2. перен. —.... Сьцялося сэрца, вочы засланілі сьлёзы. Сачанка: Ліст да маці(Беларус, Но. 177).
Соверш. выцяцца, вытнус я-тнешс я-тнецца—ушйбйться, Ар.; Нсл. 101. уда-рнться. У поцемку выцяўся лобам. Нсл. Выцяўся аб вугол. Ар.
выцінацца—ушйбаться. Нсл. 101. Като-ры раз выцінаюся аб гэтую абсаду; дзьверы нізка пастаўлены. Нсл.
уцяцца, утнуся, утнешся—отрезать, резко ответнть. Мужчыны падсьміхаліся з бабаў, зь іх дробнага, няспорнага завіханьня, тыя стараліся ўцяцца, каб мужчын перагнаць, каб асароміць, пасьміяцца зь іх. ЗСД 146.
•цячы, цякў, цячэш, цячэць, 1.—течь. Ар.; Шсл.; Ксл.; Гсл. Із страхі цячэць брудная вада. Гуліна Сян. (Ксл ). Берка цячэць ізь бярэзіны. Тм.
2.—протекать. Ар.; Шсл. Кадушка ня годзіцца на капусту: будзе цячы. Ст. Вядро цячэць у дне. Ст. Соверш. нацячы —натечь. Ар. Прйч. нацёклы, (Нсл.)—на-текшнй.
•ці, обмст. чы. Прежде по большей частн употреблялось "чы"; теперь решнтельно преобладает "ці”, а в лнтературном языке есть ТОЛЬКО ”ці", распреде.штельныіі союз — НЛН. Ксл.; Шсл.; Ар.; МГсл..—ЙЛН, прй вопросе йлй без вопроса, когда два йлй несколько членов предложення взалмно себя нсключают. Раст.: Северск. 129; Ар.; Ржэўскі п.(Грннькова: Тудовляне), а) прй Двух вопросах, взанмно нсключаюіцйх друг друга: Ці жыў ён, ці памер? Ці пойдзеш ты ЦІ не? Раст.: Северск. 129. Чы мой лепшы, каторы пастыроў сваіх слухаець, ці такія, которыя упорныя, імамаў сваіх ня слухаюць? Кіт. 6665-8. А што, ці будзем біцца, ЦІ мірыцца? Погар(Афанасьев II, 1914, 195). Сядні панядзелак ці другадзень? He пасьмею ў бабусечкі папытаці, ці тут будзе начаваці, ці да дому паедзе? Водзь-вінка імгл.(Косіч 254). Гэта ці людзі табе казалі, ці ты сам змысьліў? Нсл. 213., б) прй сочетаннй нсключаюіцйх друг друга понятйй: Ці п’яны, ці дурны, йі сусім здурэлы. Раст.: Северск. 133. Ці ты яму кажы, ці сьцяне, дык усяроўна. Ст. Ці куляраніла, ці мо’косьйіўжо стыгнуць. Паперня М.(”Нарысы”, 333). Ці вІЛЫ V бок, ЦІ сена КЛОК. Астроўна Віц. (Ксл.).
•ЦІ, област. ЧЫ II, частйца вопросйтельная, 1. Лй. Ар.; ПНЗ; Ксл.; Шсл.; Раст.: Смоленск 141. Однйм нз найболее обычных способов выраження вопроса является употреб-ленне частнцы ці, ставяіцейся в начале предложення, напр.: Ці няма ягоў нас? Ці ня бачылі вы, куды ён пабег? Ці ня бацька твой здурэў? Раст.: Северск., 129. Татухна мой родненькі, выйдзі за вароты, ці шуміць лес-дуброва, ці стогне дарога, ці едуць баяркі? Бародзінка Стдуб.(Косіч 238). Папытаў'. ”Ці няма тут Чарнышовага?" Дзяніскавічы НЗ.(Шэйн II, 162). Адаме, ці баляць зубы ў мертвых? Дсл.( под Адам). Ці ня бачылі вы майго хлапца? Ст. Ці трэба табе саха? Семянцова Беш. (Ксл.).
2. разве. Ар.; Ксл. Ці ты НЯ бачыш? Лужасна Куз. (Ксл.).
КНІГІ ОНЛАЙН
