Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•чох, чоху, м.—чнханне. мгсл.; Гсл. •чохаўка-ўкі-ўцы, ж.—насморк. Ксл. Замучыла мяне чохаўка. Белькава Беш. (Ксл’).
•чоп, чопу, предл.-ne, м. 1. чан, (Ксл.) в котором делается затор для варення пнва. Гсл. У чопе зложаны аўчыны. Янавічы Сур. (Ксл.).
2. шпунт, деревяная пробка в бочке. Гсл. •чорны-ндя-нде—чёрный. Ар. Уменьш. чарнявы, 1. черноватый. Гсл.; Ар.; Ксл. Быў пярэсьценькі каток, нос чарнявы, хвост бялявЫ. Колас(”Каласкі”, Но. 60-61, 1958 г.) Ідзеш ты загарэлая з чарняваю касой. Русак(Б. Ускалось, 1954, Но. 4, 28).
2. смуглый. Гсл.; Ксл.; Ар. ЧарнЯвЫ від. Лучкі Віц. (Ксл.). Чарнявая дзяўчына. Ар.
3. брюнет. Гсл. Чарнявыёну мянебыў, ты ж памятуеш. Гляджу, чарнявы то чарнявы, але ж сярод чорных валасоў УЖО ёсьць І белЫЯ. Кулакоўскі: Дабараселцы. •чорт, чарта, предл.-тў, зват. чорце; мн. ч. ты-тоў-том-тоў-тамі-тох, м.—чёрт. Ар. Чорт чарта пазнаў і на піва пазваў, послов.—рыбак рыбака внднт нз далека. Войш. Чорт на паганага папаў, посюв. —нашла коса на камень. Ар.; іг. Пад чорным лесам спаткаўся чорт ізь бесам. Пос.юв.—тоже. Вк(ЛБ 1697). Гэта палцы ад чарта. Цэлеш: Ярылаў агонь. Ажаніся, чорце, ня будзеш круціцца. Послов. Рапан., Прык. 56. Чарты яго бацьку знаюць. Север(Раст.; Северск., 83, 27). Вараць ІХ чарты. С. Музыка 80. Пасылаю да ўсіх чартоў змаскаленых паноў-рэнэгатаў. Дзьве Душы 56.
чарцюга-гі, увел. от чорт. Стары чарцюга яму й кажа. Зьніч, 1952, Но. 20, 6.
чарцянё-нягд; мн. ч.-няты-нят(нятаў), м.—чертёнок. Ар.
•ЧОВен-öPHa, предл. й зват.-вене, мн. ч.
човены, (Ар.), чаўны-но_ў-нол7,(НК)—ко-роткая, тупоносная лодка-досчаннца, по большей частн, с плоскнм дном н ШйроКНМ развалом, НК: Очеркн, 542. чёлн. Гсл.; Ар.; Погар Стдуб.(Косіч 67); Растсл.; Ксл. Плывець човен, вады повен, каб ён не раЗЬЛІўся. йз песнн, Войш.
•ча ( йз чагаў Ксл.; Раст.: Северск. 129; Дсл.; Сакуны 74., чаго. Ар.; Рудня Аз. (Ксл.), чага, Мл.; Вял.; Вал. 1. цель. Ча ж ты гэта стаіш? Раст.: Северск. 129. Ча ты махлюеш імне, быць Я табе паверу? Марцінкава Куз. (Ксл.). Ча ты па хлопе ходзіш? Нсл. 680. Ча ты ашчаляешся? Дсл. (non ашчаляцца). Ча ты так ужахнуўся? Сакуны 74.
лрн вопросе о целн действня употребн-тельна форма род. падежа местонмення што: чаго, нногда ча. Чаго ты стаіш? Ча ж ты гэта стаіш. Раст.: Северск. 129.
2. прнчнну(отчего, мГсл., по какой прнчнне). Ча ты плачаш? Рыбчына Сір. (Ксл.). Чага крычыш? Вал. Ён кажа, чаго ты, чалавеча, прышоў? Зап. У. 715 Леп.(Кар-скі, 11-3, 210). Ча ты прышоў. Мат. Б„ Но. 16 Бых.(Тм.).
• чабохаць-аю-аеш-ае, 1. шумно лнть жндкость. Шсл. Даволі табе чабохаць ваду: ужо цэлы цэбар. Ст. Однкр. чабох-нуць. Шсл. Чабохнула ўсю лыгоўку з начовак на мост! Ст.
2. ударять по воде. Ксл. He чабохай нагамі. Даўгое Беш. (Ксл.).
•чабор-бара, предл.-бару, зват.-бору, м.
—богородская трава. Ксл.; Ар.; МГсл.; Шсл. Чабор расьцець каля дарогі. Устрылава Сян. (Ксл.). Насушыла рукавец чабору ад кашлю піць. Ст.
•чабатар-apä, предл.-арў, зват.-äpy; мн. ч-ры-роў, м.—сапожннк. мгсл.
•чабаты—сапогн. Растсл.; пнз.
•чаборавы-вая-вае, прйлаг. к чабор—бого-родской травы. Ой, далёка ад мяне вы сядня, пахкія, чаборавыя ўзьмежкі! Кавыль: Ростань, 25.
•чаго,—см. под ча.
• чагось, 1. чего-то. Гсл.
2. посему-то, зачем-то. Гсл.
• чагосьці-чего-то. Я чагосьці чакаю. Машара(Калосьсе, кн. 1-ая, 1935 г., стр. 8).
•чага,—см. под чаго.
•чахаць-аю-аеш-ае—ходнть, свойствен-но стенным часам. Нсл. Гадзіньнік чахае. Нсл. Отгл. ймя суіц. чаханьне-НЯ, пред.і-ню—ход(стенных часов, С.) Нсл. Чахань-ня гадзіньніка ня чутно. Нсл. Однкр. чахнуць-ну-неш-не. Нсл. Гадзіньнік ані чахнуў. Нсл. Сове'рш. адчахаць, перех.—от-валять, отработать(быстро н обычно небрежно нсполннть, сделать что-л., С.) Нсл. 383. Адчахаў сеаю работу, і знаць нікога не хачу. Нсл.
адчахавацца-ваюся-ваешся, несоверш.
—отделнваться. Нсл. Я адчахаўся ад гэтае справы, цяпер ты адчахавайся. Нсл. Соверш. адчахацца-аюся-аешся—отде-латься.
•чахці(чахнуць, Нсл.), чахне, несоверш. 1. несколько просыхать. Ар. Соверш. прачаг-ці(прачахнуць, Ксл.)—немного просох-нуть. Ксл. Ці прачахла дарога? Казяны Сір (Ксл.).
шчахці
1278
чалядка
2. проходнть, остывать(несколько, С.), говорнтся об нстопленой печл. Нсл. 696. Печка, жар у печцы няхай чахне, каб чаду ня было. Нсл. Нв. ачахаць-ае—осты-вать. Ен уперся ачыма р вугальле на чарэні печы. Яны ачахалі, і толькі сусім маленькі, шаволячыся, як прыцерты матылёк, пакалыхаваўся, асядаючы мяж іх сінюткі агоньчык. Дудзіцкі(Баць-каўшчына, Но. 376-377). Ня відна яму былі ані ачахлыя на чарэні вугалькі, ані сінюткі агоньчык. Тм. Соверш. ачахці-не, прош. вр. ачах—несколько остыть. Даўно ачах і закаціўся за сьцяну чырвоны месяц. Адамчык: Арж. колас.
шчахці-не, соверш. к чахці, 1. значнтельно просохнуть. Ар. Хусьце яшчэ мокрае, толькі шчахла. Ар.
2. значнтельно остыть. Нсл. 696. Печка сусім шчахла. Нсл.
•чад, чаду, предл. й зват.-дзе, м.—угар(газ). Ар.; Шсл.; Гсл. Адчыніце юшку, чад пайшоў на хату. Ст. Чаду нарабілі поўную хату. Ст. Зь печкі пайшоў чад. Русінава Сян. (Ксл.). •чадны-ная-нае—угарный. Гсл.; Ар.; Ксл. Чадны дух ідзець ізь печы. Купіна віц.(Ксл.). Нареч. чадна—угарно. Ар.; Ксл.; Шсл. У хаце чадна. Ст. У нас дужа чадна. Нов. Сяло Беш. (Ксл.).
•чадўлька-кі, м.—днтятко. Ксл. Чадулька мой дарагі! Пожынкі Сян. (Ксл.).
•чадзёць—пьянеть, заболевать от угара. Соверш. учадзець—угореть. Гсл.
• чадзіць,—дымнть, пронзводнть чад. Нсл. Ня чадзь тут піпкаю сваёю. Нсл. 695. Соверш. начадзіць. Ар.; Нсл. 695.—начадйть. Начадзілі смаляною лучынаю. Нсл. 695. Соверш. учадзіць—угореть. Ар.
учадзіцца—угореть. Ксл. Учадзілася ў лазьні І зрабіўся ЛІдойк. Бешанкавічы (Ксл.). • чаіца-цы-цы, ж.—чайка. мГсл. Чаіца залётавае, сабакі ад дзяцей адводзе. Дсл. • чайка-йкі-йцы, ж.—лодка. Слн.
•чакаляда-ды-дзе, ж.—шоколад. Вал.; Ар. •чаканьнік-іко, предл.-іку, зват.-іча, м. 1. ожндаюіцнй чего-л., напр. очередн. Ля гэтага пакою стаяў вялікі груд чакань-нікаў. Дзьве Душы, 139.
2. кандндат.
•чакаць-аю-аеш-ае, 1.—ожндать. Ар.;Ксл.; Шсл.; Север; МГсл.—ждать. МГсл.; Гсл. Чакай мяне тут, я зараз прыйду. Ст. He чакай ад яго нічога добрага. Сянно (Ксл.). Я чакаў тры дні. іванова Куз. (Ксл.). Чакай, баране, пакуль трава будзе. Послов.—улнта едет когда то будет. Ар. Отгл. ймя суіц. чаканьне —ожнданне. Гсл. Соверш. дачакаць—дож-дать. Ар.; Шсл. Дачакалі, што ён вышаў. Чартовічы Сур., Север.(Шэйн, II, 262). He дачакаеш ты яго. Ст.
дачакацца—дождаться. Ар.; Шсл. Ледзь дачакаліся цябе.
2. дожндаться. мГсл.
пачакаць—обождать. Гсл.; Ар. Соверш. прычакаць—дождать. Шсл. He прычакаць нам тае пары. Ст. Соверш. прычакацца —дождаться. Шсл. Чакалі, чакалі яго дый не прычакаліся. Ст.
• чакмень-еню, м.—армяк. ПНЗ.
•чакўха-рхі-рсе—ннструмент нз соедн-нення тонкой н толстой палок, употреб-ляемый прн стройке. Ксл. Падай чакуху падагнаць бярно. Міхалі Куз. (Ксл.).
•чало-ла; мн. ч. чолы-лаў, ср. 1. лоб. Гсл.
2. первый сорт зерна, названный так потому, что прн всяннн сыплется найбо-лее далеко. Ар.; ЛастоўскЦКрывіч, 1926, Но. І-ІІ, 114).
на чале( быць, стаяць)—во главе. на чэсьць( каго, чаго)—в честь.
•чалом!—высокого рода белорусское прнветствне. Вы кумачкі, вы галубачкі, чалом вам! Касьцюковіцкі р. Калінінскае акр. (Наш Край, 1928. Но. 6-7, 58). А вы жоначкі, вы лябёдачкі, чалом вам! Ці не заляцела наша курачка ўчора к вам? Рам. УШ, 378. Ішла Купалка сялом, сялом, вітала хлапцоў ЧалОМ, чалом. 3 купальскае песьні. Чалом, чалом, вераб’ю, лятуць к табе госьці, ляці баржджэй пераймаць важ-ных ягамосьцяў. йз нар. песнн. Чалом, чалом, ацец-татулька. Пачатак верша ў ’’Маяку”, 1843г., т. IX, кн. ХУП, разд. 33. 3b ЯСНЫМ небам і зямлёю, чалом мы перад Табою! 3 чыстым сэрцам і душою, чалом мы перад Табою! ЧЧ.: Песьні, 91. Чалом зямлі, даром жытнёвым! Салавей: Сіла, 48.
•чаломбіцьце-дя, предл.-ню, ср.-челобнтье, челобнтная просьба. Білі нам чалом, іж быхта то ўсе ім лістам нашым паць-вердзілі, а так мы на чалобіцьце іх то ясьмо ўчынілі. Квятк. Мацка яму поля паступіў, а пенязі за яго чаломбіцьцем маець яму Мацей заплаціцці на Багатае Сьвята. Гордз. Ак„ хуп, 4.
• чалавек-ка, м.—человек. Ядун ізь цібе, чалавеча, скваркі сала й то ня ізьеў. Ст.(Шсл. под ядун).
чалавечак-чка, 1. уменьш. к чалавек.
2. зрачек. Ксл. У нашай мамы на чалавеч-ку ё пляма. Русінава Сян. (Ксл.).
•чалавечы-чая-чае—человеческнй.
• чалёсьнік-і'ка, предл.-іку, зват.-іча, м. —печное устье, НК: Очеркн, 243. чело в печн, свод над отверстнем печн, Гсл. начало дымохода В печн, Барсл.; Пл.; Лепл.;Міх.СВОД устья печн. Ксл. Чалесьнік вываліўся. Mix. Гаршчок стаіць у чалесьніку. Mix. Калі ў чалесьніку сажы няма, дык можна цепліць пёч. Ходцы Сян. (Ксл.). Нізкі чалесьнік у нашай печы. Вішкавічы Чаш. (Ксл.).. ’ . .
•чалесьнікі-коў — чалесьшк. Ар. Памалу падсунула да сябе пад чалесьнікі. Місько: Хлеб(Беларус, Но. 174).
•чалёшык-кд, м. — чалесьнік. Растсл. •чалядка,—см. под чэлядзь.
чалядня
1279
учапіцца
•чалядня-ж-ні, ж.—помеіценне для слуг. Ст. акты,
•чаляднік,под чэлядзь.
•чалы-лая-лае—буланый. Гсл.
•чамалуда-ды, обіц.—болтун. Сакуны.
•чамярыца-цы-ць/, ж.—ядовнтая лнлня, раст. Veratrum album L.—употребляется протнв желудочной болезнн "чэмара". Ксл.—чемернца. Па нашых узьмежках расьцець чамярыца. Бедліца Сян. (Ксл.). Душу труе чамярыца. Крушына: Лебедзь, 27. •чамяшыцца-шуся, чамёшышся, несоверш. —чесать свое тело, чесаться. Ар. Што ты ўсё чамешышся? Ар.
•чаму,—дат. падеж вопрос. месіонмення "што"', употребляется прн вопросе прнчнны: почему, МГсл.; Ар. отчего. мГсл.; Ар. Чаму вы ня йдзіце? Ча.чу ты ня скажаш яму? Чаму цябе матка малога не задавіла! й т.п. To же в другнх белорусСКНХ говорах. Растсл.: Северск. 129. Лугавая зязюлечка, луга.ч ляціш — чаму ня кукуеш? пнз. 46.
•чаму ж не, 1. почему же нет. Чамуж мне ня пець, калі г маёй хатаньцы парадак ідзець? Пз песнн. Ср. чаму не.
2. почему же нет. Можна імне пайсьці на заняткі? — Чаму ж не? Вы ня звольне-ныя! Вы такі ж г нас стгдэнт, як і ўсе іншыя! Вместо "не" может быть "а". поставленное в начале, нмеюіцее зн. ”да”, ’’почему нет”. А скуль дзеўка? А з Чавус. Хочаш замгж? — А чам\- ж?
чаму не—еіце бы. імсьц.; Ар. Ён люое бліны зь верашчакаю. — Чаму не! хто іх ня любе. Ар.
КНІГІ ОНЛАЙН
