Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•чамўсь. Гсл., чамусьці, 1. почему то. Гсл. А сьнег быў чамусьці салоны — ad nomy й СЬлёз. Вышынскі: Хата пад ліпою(Беларус, Но. 155). Кажуць людзі: настала ўжо лета. ды чамусьці яго ня відаць. Салавей: Сіла. 76. Чамусьці доўга глядзеў на кончык штыха. Люціч(”Бацькаўшчына". Но. 31-32. 1953. стр. 7). I чамусьці косьці ня ськіголяць. Кавыль: Ростань, 9. Думаў чамусьці аб тым. ЗСД 181. Чамусьці ўпадабалі гэты прысад-нік(парк) людзі. Васілёнак(’’Полымя”. 1967 г.. Но. 12, стр. 192).
2. зачем-то, с какой-то целью, для чего-то. Гсл. Яна чамусьці прымушае Лясьніц-кага недаверліва настарожавацца. ЗСД 181.
•чап-ла, пред.і. u зват.-ne, м.—чепец, чепчнк. НК: Очеркн, 121.
• чапаць-а/о-аеш-ае, звукоподр.—ударять, продзводя звук, подобный пронзводм-мому часовым маятннком. Нсл. Гадзінь-нік нешта перастаў чапаць. Нсл. олнкр. чапнуць. Нсл. Гадзіньнік разы тры чапнуў. Нсл. Соверш. рашчапаць, каго-што—расшатать, тронуть с постоян-ного места. Нсл.553. Ск.іаданы мой ножык памагала рашчапаць. Нсл.
• чапаць-аю-аеш-ае, несоверш.. nepex. 1. трогать(задевать кого, что-л., беспо-койть, тревождть, обнжать, С.) Ксл.; Косіч 248; Растсл.; ПНЗ; Шсл., задевать, трогать. Гсл.; Ар. Надабе табе дужа яго чапаць'. Навію Віц. (Ксл.). He чапайце мяне! Гарадок (Ксл.). Няма чаго лезьці да мяне, цябе ніхто не чапае! Ст. Андрэй болей яго не чапаў. ЗСД. 49. He чапай, няхай яго сарочка не чапае. Кулакоўскі: Дабраселцы. Хто сумленьне мае, пюй чужога не чапае. Послов. Рапан. 215.
2. о коровае: меснть. Дабраслаў, ацец-маці, свайму дзяцяці каравай чапаці. — Няхай Бог дабраславе! Расуха Імгл.
зачапаць, несоверш. 1. зацеплять. Нсл. 192. He зачапай тут калыбкі, зачапі г бакоўцы, там ёсьць другая зачэпка. Нсл. 2. затрагнвать. Нсл. 192. He зачапай гэтага плаксуна. Зачапіўшы паскудніка, сам запаскудзішся. Нсл.
зачапіць, соверш. к зачапаць, 1, 2. Нсл. 192. Многократ. зачапляць—зацеплять. мгсл.
прычапаць-аю-аеш-де, несоверш.. перех. —прнцеплнвать, прнвязывать наскоро. Нсл. 517. Бардзей прычапай, прычапі абору. Нсл. Соверш. прычапіць.
• чапацца, 1. стучать, свойственно непрн-крепленной веіця, Нсл. шататься. Mix. Падкова г каня чапаецца. Mix. Падкова чапаецца. Нсл. Соверш. ачапацца—в шут-лнвом тоне, — оправнться(поправнться, выздороветь, С.) Шсл.;Кур.(Даль).Л дармах пахварэе ды ачапаецца. Ст.
вычапацца(кое-как, медленно, С.) выз-дороветь, нзбавнться от тяжелой болез-нй. Гсл. Вычапацца ад хваробы. Нсл. 102.
2. двнгаться слабо. Нсл. Тата ледзь чапаецца. Нсл.
3. жнть кое-как, шевелнться. Гсл. Чапаем-ся па троху. Нсл.
рашчапацца, соверш.—расшататься, тро-нуться с постоянного своего места. Нсл. Нож рашчапаўся, ня можна рэзаць. Нсл. Падкова рашчапалася. Нсл. Рашчапаўся просьле хваробы, пачаў хадзіць. Нсл. Прйч. рашчапаны—расшатанный. Нсл. Рашча-паны ножык купіў. Нсл.
•чапаіта-аюся-аешся, несоверш. 1. цеп-ляться, зацепляться. Нсл. 697. Сець чапа-ецца за чапіну. Нсл. Сояерш. абчапацца —нацепнть на себя много, кругом. Варсл. Старац абчапаўся хатылямі. Варсл.
абчапацца даўгамі—очень задолжнть-ся. Ён хоць абчапаўся даўгамі, але добры дом купіў. Варсл.
2. трогать, задевать, Ар.; Ксл. прнставать (надоедать кому-л. чем-л., С.) Гсл. He чапайся. калі я табе маўчу, бо пашка-дуеш! Беліца Сян. (Ксл.). Ня прыгожа панічу чапацца з п'яным. Нсл. 499( noö прыгожа).
3. вмешнваться. Нсл. 697. He v сваё чапаешся, учапіўся дзела. Нсл. Соверш. учапіцца—вмешаться. Нсл. 697.
чапляцца 1280
ушчапіць
Многократ. чапляцца,—цепляться. Ксл.; Шсл.; БНсл. Салома чапляецца за ногі. Ст. 4. взайм.—связываться. Нсл. 697. He чапайся ні зь кім, і з табою ніхто не зачэпіцца. Нсл. He з сваім братам чапаешся, зачапіўся ты. Тм. He чапайся з благім. Ст.
5. трогать, задевать. Што зрабіў ты, прызнавайся? Мусіць печаны ты гад? — Кінь ты, бацька, не чапайся. С. Музыка, 87.
зачапацца, несоверш. 1. за што—зацеп-ляться.
2. взайм.—схватываться. Нсл. 193. He зачапайся зь ім. Нсл. Соверш. зачашцца, 1. зацепнться. Гсл.
2. начать ссору, спор. Гсл. Ён з кажным зачэпіцца. Mix. Зачапіўся біцца. Mix.
Зачапіся толькі з імною, дак, і будзеш помнець. Нсл. 193.
прычапацца-аюся-аешся, несоверш. da каго—прнвязываться(прнставать, надо-едать, С.) Нсл. 517. Ня прычапайся да мяне. Нсл. Соверш. прычапіцца-ллюся, прычэ-пішся—прнвязаться(прнстать, Шсл.; Ксл.) Нсл. 517. Чаго ты прычапіўся? Нсл. Чаго ты да мяне прычапіўся? Бабінічы Віц. (Ксл.).
зачапГцца, 1. задержаться выходя нз дома на короткое время. Ідзе ты зачапіўся? Бельск. п.
2. попасться в краже. Як можна ў чужое зачапіцца? Рукі у~ цябе дужа чаплівы. Смол. у.
•чапёльнік-wa, предл.-іку, зват.-іча, м. 1. угол, образуемый печью н небольшой частью стены между дверью н печью, в котором стоят "вілы”, "качарга”, "чапя-ла". НК: Очеркн 80; Но. 518; Ксл. У чапельНІК пастаў вілкі. Лужасна Куз. (Ксл.).
2. рукоятка "чапялы". Ксл.; Ржэўскі п.(Грннь-кова ІУ); Даль. Чапельнік абгарэў, а ты не зьбярэшся паправіць! Гарадок (Ксл.).
• чапёрыцца-руся-рышся, несоверш. за каго-што—цепляться. Соверш. ушчапё-рыцца—вцепнться. Настулька ўшча-перылася Ў спадніцу. M. Змагар: Лесавікі (Б. Ускалось).
•чапёлы-лоў, ж.—боковые косякн окон. Ксл. Чапёлы ў вокнах надабе ставіць НОвЫЯ. Александрова Гар. (Ксл.).
•чапёнкі-коў—палкн, поддержнваюіцне ’’ніты" в ткацком станке. Ксл. Павесь чапёнкі. Вейна Сян. (Ксл.).
•чапяла-4Ы, 1.—сковородннк, ПНЗ; Растсл.; Ар.; Смоленск 149. ухват ДЛЯ СКОВОроДЫ. Ксл.; Шсл. Надабе схаваць чапялу. Спаская Сір. (Ксл.). Напякла б бліноў, дык чапялы няма — няма чым скварады браць. Павульле Чаш. (Ксл.). А дзе наша чапяла? Пустыр Сір. (Ксл.). Чапяла стаіць у качарэжніку. Варсл.
2. выемка в какой-л. деталн, куда вставляется выступ другой деталн; паз. Засячы палцы ў бярне, каб яно ўходзіла ў паз або чапялу другога бярна. Варсл.
•чапяля-лі — чапяла. Шсл. Маўчы, бо чапялёю дам па нагах. Крамяні Пух. (Шсл ). •чапяльнГк-Kö—рукоятка "чапялы". Шсл. Чапяльнік адгарэў у чапяле — трэба паправіць. Ст.
•чапіць-ллю, чэпіш-чэпе—цеплять. Нсл. 697. Чапі, зачапі калыбку, дзяцё спаць хоча. Нсл. Соверш. адчапіць—отцепннть. Ар.; Шсл. Прйч. адчэплены—отцепленный. Шсл.; Ар. Нітка адчэплена ад трэскі. Ст.
адчэплеваць, адчапляць, несоверш. к адчапіць—отцеплять. Шсл. Соверш. зача піць-плю, зачэпіш-пе, 1. зацепнть. Нсл. 192; Шсл. Зачапі (калыбку) ў бакоўцы; там ё другая зачэпка. Нсл. Няма за што рук ЗачапІЦЬ. Послов. Рапан. 45.
2. затронуть. Зачэпе старога, пакрыўдзе малога, — такі ўжо нягоднік! Колас(”Ка-ласкі”, Но. 60-61, 1958 г.).
3. затронуть в разговоре. Шсл.; Ар. Ё мяне першы зачапіў. Ст. Прйч. зачэплены. Шсл. Нітка зачэплена за трэску. Ст.
4. задеть. мгсл.; Ар. Соверш. начапіць—на-цепнть, навеснть. Нсл. Начэплеваць, начапіць кралі на шыю, калыбку на крук. Нсл.
начэплены—навешенный, нацеплен-ный. Нсл. Начэпленыя кралі. Нсл. Калыбка не начэплена, а дзяцё плача, спаць хоча. Нсл.
начэплеваць-люю-люеій-л/ор, начап-ляць—нацеплевать, навешнвать. Нсл. Соверш. прычапіць-плю, прычэпіш-пе-—прнцепнть, (Шсл.) прнвязать наскоро. Ік круку прычапіць новае вядро. Ст. Прйч. прычэплены—прнцепленный. Нсл. 517. ІПабля з боку прычэпленая баўтаецца. Нсл. Там вяроўка за колца прычэплена. Ст. Соверш. раіпчапіць, каго-што—разнять (расцепнть? С.) Шсл. He рашчапіць яму рук — вось крэпка шчапіў. Ст. расшчэп-леваць-люю-люеш-люе, каго-што, 1. расцеплнвать. Ар. Нашто было шчэп-леваць, калі расшчэплюем.
2. раскрывать, разннмать. Шсл. Расшчэп-левайце яму рот вады ўліць, мо ’ ачхнец-ца. Ст.
шчапіць-плю, шчэпііц, шчэпе, соверш., перех.—сцепнть.
абшчатць-плю, абшчэпіш-пе, соверш., каго-што, 1. обнять. Севершч.(Раст. Северск. 139).
2. перех.—. Ён усё сяло абшчапіў. Гл. зашчапіць.
адшчапіць-плю, адшчэпіш-пе—отпе-реть запертое на "зашчапку” — крючек. Ар.; Вят., Вост. (Даль). Адшчапіць дзьверы, акно. Ар.; Вят., Вост. (Даль). Хто там у хаце: адшчапеце дзьверы. Ст. Несоверш. адшчэп-леваць-плюю-плюеш-люе. Ар. Вось дзьве-ры зрабіў: самі адшчэплююцца! Ст.
ушчапіць—(быстро, С.) нацепнть. Ксл. Ушчапі чарвяка на кручок. Навасёлкі Сян. (Ксл.). Ушчапі кралі на нітку. Ходцы Сян. (Ксл.).
чапляць
1281
чара
•чапляць, 1.—цеплять. Ар.; Ксл.; Шсл.; Растсл. Чапляйце коні ў плуг. Ст. Што ты чапляеш на мяне? Шаркі Куз. (Ксл.).
•чатцца-плюся, чэпішся, да каго—прн-ставать к кому. Шсл. Чаго ты чэпішся да мяне? Ст. Дарма няма чаго чапіцца да чалавека. Ст.
адчашцца, -чаплюся-чэпішся—отце-пнться. Ксл.; Ар. У яго адчапілася вяроўка. Забор’е Сян. (Ксл.).
2. отвязаться, отстать. Ксл.; Шсл.; Ар.; Гсл. Адчапіся ты ад яго! Навікі Віц. (Ксл.). Несоверш. адчэплевацца, адчапляцца
—отцепляться. Шсл. Нешта не адчэпле-ваецца паліца ад плуга. Ст. Вомр. зачапіцца —зацепнться. Шсл.; Ар. Вяроўка зачапі-лася за граблі. Ст.
рашчапіцца, расцепнться. Ар. Соверш. начапіцца—прндраться. Нсл. Ня ведаю чаго й за што ты начэплюешся, начапіў-ся на мяне? Нсл.
начэплевацца, 1. навязываться. Нсл.
2. рассчнтаться, прервать связь с кем. Нсл. Рашчапіся ты зь ім, ато яны цябе ўвядуць у бяду. Нсл.
3. прнднраться. Нсл.
•чапкаць-ае, несоверш.—есть(о свнньях). Ар.
•чапля-«-.«, ж.—цапля. МГсл.; Север(Косіч 87); Растсл.; Ксл. Панёсла чапля жабу. Санікі Беш. (Ксл.).
•чаплГвы-вая-вае—цепкнй. Ксл. Чаплівае насеньне нейкае. Стасева Выс. (Ксл.).
•чапняк-xä, ж.—звездчатка злаковндная. Stellaria graminea L® Ксл. ЧйПНЯК ВОСЬ разросься — ня вывесьці. Лужасна Куз. (Ксл.). •чапрўк-кл, 1. суковатая палка. Халопе-нічы.
2. несамостоятельный человек. Халопенічы. См. папіхач.
•чапўрна, нареч. к чапурны—іцеголевато одетый. Ср. чапурны.
•чапурны-ная-ное—чнсто, чопорно оде-ваюіцнйся, Нсл. 697. опрятно, іцеголевато одетый. Арл. (Даль). Чапурны маладзён. Нсл. Чапурная дзеўка. Нсл.
•чапурўха-ўхі-усе, ж.—мера водкн, рав-ная стакану. Нсл. 697. Паднёс імне пан добрую чапуруху гарэлкі. Нсл.
• чапўрыць-ру-рыгд-ра, несоверш., перех. —одевать іцеголевато. Матка чапура, пачапурыла свае дачкі. Нсл. 697. Соверш. начапўрыць—одеть іцеголевато. См. чапурыць. Соверш. прычапўрыць—прно-деть гцеголевато. Маці на паказ прыча-пурыла сваю дачку. Нсл. 517. Отгл. ймя суіц. чапурэньне—прнхорашнванне. Гсл.
•чапурыцца-рўся-рышся, 1.—одеваться по-іцегольскн, убнрать платье понаряд-нее, НК: Очеркн, Но. 275. прнхорашнваться, Ксл.; Гсл. наряжаться, прнхорашнваться, Растсл. одеваться іцеголевато. Кур., Вар.,Тул. (Даль). Дакуль ты будзеш чапурыцца? Даўгое Беш. (Ксл.). Даволі вам ужо чапу-
КНІГІ ОНЛАЙН
