Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. пустословне. Нсл. Чмучэньням сваім ачмуціў нашы галавы. Нсл. Соверш. ачму-ціць—одурманнть; обойтн хнтростямн, оплестн ннтрнгамн, Гсл. одурачнть. Ксл. Ачмуціў бабу. Беліца Сян.( Ксл.). Соверш. зачмуціць, nepex. 1. затемннть. Нсл. 193. Зачмуціў справу шкелямі. Нсл.
2. обморочнть. Нсл. 193. Зачмуціў мяне сваймі гаворкамі. Нсл. Соверш. начмуціць —наврать, наобманывать, надурнть. Нсл. 700. Калі прыдзе да нас, заўсёды начмуце. Нсл.
•чмыхаць-д/о-аеа/-ае; повел.-ай-айма, несо-верш. 1. перех.—обонять, нюхать, нскать обояннем. Нсл. 700. Сабака сьлед чмыхае, зачмыхаў. Нсл. Однкр. чмыхнуць. Нсл. 700.
2. перех.—разузнавать. Нсл. 700. Чаго гэтыя людзі тут чмыхаюць — некага ў некруты, знаць, хочуць прачмыхаць. Нсл. Соверш. прачмыхаць, перех.—букв. узнать обоняннем; проведать. Нсл. 533. Hoc твой прачмыхаў, ідзе гарэлку п ’юць. Нсл.
3. выражать неудовольствне резкнмн двнженнямн головы, кашлем н т.п., Гсл. фыркать, брюзжать. Нсл. 700. Чмыхаеш, нос твой гэтага ня любе. Нсл. Чмыхнуў носам дый пабег. Нсл. Соверш. зачмыхаць, 1. начать(для выраження пренебреження, безразлнчня к кому, чему-л., С.) нлн ноздрямн одувать. Нсл.
2. перен.—нзьявнть неудовольствне нлн несогласне на преложенне. Нсл. 193.
Зачмыхаў, як сказалі яму гэта. Нсл.
•чварыць-ру-рыш-ра—травнть жнвот-ное собакамн. Шсл. Вось дзе чалавек: сьвіньня толькі што ўзаткнулася на двор, а ён запер ды давай чварыць сабакамі. Ст. Соверш. зачварыць—затра-внть собакамн. Шсл. Пастух зачварыў сьвіньню сабакамі. Ст. Прйч. зачвараны. Шсл. Да сьмерці зачварана парасё саба-камі. Ст. Соверш. начварыць—натравнть собакамл. Шл. Пастух начварыў сьвіньню сабакамі, каб не ўцякала дамоў. Ст. См. цкаваць. Соверш. прычварыць—прнтра-внть жнвотное собакой. Шсл. Нехта прычварыў нашу сьвіньню — і вушы
апусьціла. Ст. вычвараць...
•чвякаць-аю-аейляе—чавкать. Растсл. См. чмякаць.
•ЧВІр-ру, предл. й зват.-ру, м.— Крупный перемытый песок. Жучкевіч, 15. См. жвір. •чуб, чўба, м. 1. хохол(волосы). Нсл.; Ар.; Ксл.; Шсл.; Гсл. Выгадаваў ты сабе чуб, — як біцца, дык добра будзе тузаць за яго. Ст. Надраў хлапчука за чуб. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Чуб надзяру, калі ня зробіш, як трэба. Нсл. Уменьш. чубок-бка—хохолнк. БГсл.
2. дранне за хохол. Нсл. Дай яму чуба за гэта. Нсл. Чубы мяжсобку дзяруць. Нсл. •чубайка-йкі-йцы, ж.—хохол. Нсл. Чу-байку выдзяру, не чапайся. Нсл. Кулік чайку ўзяў за чубайку. Послов. Нсл.
•чубан-ана, предл.-анў, зват.-ане, мн. ч., дат.-нох. м.—хохлач. Нсл. 700. Чубана гэтага ё за што патрэсьці. Нсл.
•чубасіць-шу-сіш-се, каго-што—драть за хохол. Нсл. Яго ўсі беднага чубасяць. Нсл. Соверш. начубасіць каго-што—над-рать за хохол. Нсл. He чапайся зь ім, ато начубасіць. Нсл.
•чубасты-теая-zwae—с большнм чубом. Нсл. 700. Чубасты пятух. Нсл.
•чубатка-ткг-тцы, ж„ бот.—хохлатка. БГсл.
•чубаты-тая-тае—с чубом, хохлатый, (Нсл.) Чубатая курыца. Нсл. 700.
•чубёйка-йкі-йцы, ж. — чубайка. Нсл. 701. •чубіць-блю-бггл-бе, каго-што—тоже, что чубасіць, только слегка. Нсл. 701. Каго люблю, таго й чублю. Послов. Нсл. однкр. чубнўць-нў-нёш-нёць-нём, каго-што —дернуть легко за волосы. Нсл. 701. Чубні яго за гэта слоеа. Нсл. Соверш. начубіць, каго-што—надрать за волосы. Досыць ты начубіў яго. Нсл. Прйч. начўблены —надранный за волосы. Нсл. Яшчэ не начублена твая галава, што ты чапаеш-ся з імною. Нсл. Соверш. пачубіць—потас-кать за волосы, за хохол. Нсл. 490. Пачубіў ты яго досіць. Нсл.
чубіцца, взайм. 1. драться с кем за волосы. Нсл. 701. Соверш. пачубіцца, 1. подраться за волосы. Нсл. 701. Яны часта мяжсобку чубяцца; пагодзяцца ды ізноў пачубяцца. Нсл.
2. нметь прнвычку драть, дергать другнх за волосы. Нсл. 701. За якую прычыну ты чубішся? Нсл.
чўбкі-каў(-коў), едйнств. ч. нет. 1. взанм-ная таска за волосы. Нсл. 701. Хлапцы ў чубкі пайшлі; разьняць іх трэба. Нсл. 2. нгра, в которой пронгравшего «ака-зывают легкнм дерганнем за волосы. Нсл. 701. Я табе болей надаваў чубкоў, чымся ты мне. Нсл.
• Чухонец-нг/о, предл.-нцу, зват.-нча, м. —Эстонец. Ен Чухонец. Дабрамысьль Лёз. (Ксл ). См. Чухна.
1289 чуйкі
чўхаць
•чўхаць-аю-ае-ае, каго-што, 1. чесать (скрестн ногтямй, Вост.-Даль) Шсл.(у людей это бывает прй некоторой заботе й нерешйтельностй, С.). Парасяткі лю-бяць, каб іх чухаць. Ст. Соверш. зачўхаць —начать делать грубостн. Нсл. 735.
Зачухай толькі яшчэ, то й дастанецца па лычу. Нсл. Соверш. пачўхаць—почесать, поскрестй ногтямй. Сяляне пастаялі, пачухалі патыліцы. ЗСД юо.
2. хрюкать(особенным образом, С.), свойственно свлнье, когда она чутьем слышнт для себя что-л. опасное. Нсл. 703. Сьвіньня нешта чухае. Нсл.
3. перен.—грубйть. Нсл. 703. Ня чухай ты так, ато па храпе заробіш, калі яшчэ чухнеш. Нсл.
4. выходйть клубамй, выбрасываться, свойственно дыму йлй пламенй. Нсл. 703. Дым, агонь дужа чухае зь печы. Нсл.
5. лйть воду на раскаленные камнд йлй на огонь. Нсл. Ня чухай болей вады, і так горача. Нсл. Чухні вады на агонь. Нсл.
ушчўхнуць, однкр. к чухаць, 5—быстро полйть. Ушчухні троху на ( раскален-ную) печ. Нсл. 703.
чўхнуць-ну-неш-не, однкр. к чухаць, 1, 2,
3, 4.1. хрюкнуть. Нсл. 703. Сьвіньня нешта чухнула.
2. хлынуть. Нсл. Вада чухнула разам. Нсл. Полымя чухнула ў вакно. Нсл. Кроў чухнула з горла. См. чхануць.
адчўхапаць-хую-хуеш-хуе, каго-што —отллвать водою омертвевшего, Нсл. 384. прйводлть в чувство вообіце. Адчухуйце яго вадою сьцюдзёнаю. Нсл. Соверш.
адчўхаць, каго-што—отлйть водою омертвевшего, Нсл. 384. прнвестн в чувство вообіце. Я яго адчухаю не вадою, a лазою. Нсл.
•чўхацца,:— свербеть, чесаться. Гора-дзеншч.(Нсл. 703). Як маё цела чухаецца. Нсл.,—чесаться, Шсл. чесаться самому ногтямй, йлй обо что-н., йлй с кем скрестнсь. Вят., Вост. (Даль). Чухаецца'. мусіць вошы яго кусаюць. Ст.
адчўхавацца, -хуюся-хуешся—прлхо-дйть в чувство после обморока йлй опьяненйя, Нсл. 384. прнходнть в себя. Учадзелы адчухуецца ад сьнегу. Нсл. Соверш. адчўхацца—прнттн в чувство после обморока йлй опьяненйя, Нсл. 384. прнттн в чувство. Чухніце на яго вадою, дык і адчухаецца. Нсл.
ачўхавацца(ачухацца?), -хуюся-хуешся —прйходвть в сознанне, здороветь. Дсл. Яна стала ачухавацца. Ельн. (Дсл.). Соверш. ачўхацца-аюся-аешся, 1. опомнйться, прнйтн в себя( в сознанйе, Дсл.) Ксл.; Шсл. Ён яшчэ ад учарашняга не ачухаўся. Сухарукава Аз. Яшчэ ад хмелю не ачухаўся, а на паншчыну йдзі. Дсл. Ледзь ачухаўся ад гарэлкі. Ст.
2. поправйться здоровьем. Дсл. Дужа хварэла, а цяпер трошкў ачухалася: Дсл. •чухісь!, междомет., выражаюіцее быст-рое, неожйданное вылдванйе жйдкостй. Нсл. Чухісь на яго вадою, памыйкамі. Нсл. •Чухна-ны, обіц.—Эстонец. Ксл.; Ар. Яны чухны. Дабрамысьль Лёз. (Ксл.). См. Чухонец. •чухні, -нёў-нём-ні-нямі-нёх—вязанные туфлй. Ксл. Падзерліся мае чухні. Чарна-госьці Беш. (Ксл.).
»чудосы-соў—чудеса. Ск.; Дуброва Ск.;
Люцыншчына, Пустыншчына, Дагда, Прыдруйш-чына(беларускія мясцовасьці ў Латоўскай рэспуб-ліццы, С.).
•чуроўшл-ная-нае, 1. чудотворный. Нсл. 701. Чудоўны вобраз. Нсл.
2. уднвйтельный, чудесный. Нсл. 701. Чудоўнае дзела, ідзе дзелася хустка. Нсл. Нареч. чудоўна—чудесно, уднвйтельно. Гсл.; Нсл. 701. Чудоўна зроблена. Нсл.
•чуда-da, мн. ч. чудосы. Уменьш.—чудо. Had чудам чуда, над дзівам дзіва. Послов. Нсл. 701.
•чудасе'й-ёя, предл. й зват-ею, м.—орнгй-нал, странный человек.
• чужазём-ёліа, предл.-ему, зват.-ёме, м. —нностранец. Прыяжджаў з даўганогім сябрам-чужаземам князь. Гарэцкі: Песьні. "Пачакайце", казаў князь, лезучы з тым чужаземам на лавецкія калёсы. Тм. 7.
•чужазёмец-ліца, предл.-мцу, зват.-мча, м.—нностранец. Ксл. На парніку чужа-земец нейкі прыехаў. Бешанковічы (Ксл.). •чужазёмка-л*кг-л«цы, ж.—нностранка.
•чужазёмны-нага—нностранный, Ксл. нноземный. мгсл. Гэта чужаземная машына. Сукрэмна Сян. (Ксл.).
•чужаніцца-нюся-нішся, несоверш.—чуж-даться. См. чужыніцца.
•чужапанец-нца, предл.-нцу, зват.-нча, м.—крестьяннн чужого "пана". Хто п’яны тут, хто такоўскі, чужапанец, не шчарсоўскі. ЧЧ.(Б. Студіс, ІІ-І, 1969, 77).
•чужаслоў, грамм.—кавычкй. мгсл. •чужастароньні, -няя-няе—йностран-ный. Рэч.(Пет., п, 260). См. чужаземны.
•чуж-чужанін-нй, предл.-не, зват.-не, м. —совершенно чужой, прншлый человек, не ймеюіцйй роднн в данной среде. НК: Очеркн, Но. 103.
•чўжка-жкі-жцы, ж.—женіцйна-неродс-твенннца, не состояіцая даже в свойстве й кумовстве. НК: Бабы, Но. 2.
•чужшк-iTcä, м.—чужой человек. Ар.; Ксл. Чужнік можа трапіцца. Даўгое Беш. (Ксл.). • чўжык-ка, предл.-ку, зват. чўжыча, м. —чужой человек. НК: Очеркн, Но. 103.
• чужына-ны-не, ж.—чужая сторона, земля, чужбйна, (Гсл.). Цяжка быці, цяжка жыці, на чужыне маладзіцы. йз песнн.
•чужытцйа-нюся-нішся, несоверш.—чуж-даться. См. чурацца, чужаніцца.
• чуйкі-каў, мн. ч.—вязанные туфлн. Ксл. Чуйкі не абувай — дождж. Высачаны (Ксл.).
чукавасьць
1290
чупрына
• чукавасьць-ш, ж.—чуткость, осторож-ность, Нсл. 702. бдйтельность. У дарозе трэба чукавасьць мець. Нсл.
•чукавы-вая-вае—внямательный, осто-рожный, Нсл. 702. бдательный. Чукавы не задрэме. Нсл. Чукавы гаспадар. Ён хоць п'ець, ды чукаў. Нсл. Ср. cm. чукаўшы. Нсл. 702. Твой сын чукаўшы за майго.
Нареч. чукава—чутно, осторожно, Нсл. 702. бдйтельно. Чукава сьцерагчы трэба. Нсл. Ср. cm. чукавёй—заботлйвее, осторожнее, быстрее, Нсл. 702. бдйтельнее.
•чўла, междомет.—ЭЙ, СЛЫШйШь! Гора-дзеншч.(Нсл. 702). Чула-чула! пакажы, што прадаеш. Нсл.
•чўласьць-ір'—чувствнтельность, мгсл. нежность. Гсл.; Нсл. Няма ў ім чуласьці, хоць што хочаш гавары яму. Нсл. Як не гадзі яму, а ён чуласьці на тое ня мае. Нсл. •чўлець-ею-ееш-ее, повел.-ей-ейма, несо-верш.—ПрНХОДНТЬ В ЧуВСТВО. Гсл. Соверш. ачулёць. Цар ачулеў. Крушына: Лебедзь, 60.
•чулінда-ды-бзе, ж.—неряха, (МГсл.) нескладный, чучело. Нсл. Хто за цябе чулінду пойдзе? Нсл. За добрым мужыком і чулічда жонка, а за благім і папоўна нявольніца. Нсл.
•чўліць-лю-ліш-ле, каго-што, 1. прнво-дйть в чувство. Нсл. 702. Колькі ня чулілі яго, не ачулілі. Нсл. Як ты яго ня чуль, ніяк не рашчуліш. Нсл.
2. прнводнть в чувствйтельность, в состраданйе, Нсл. 702. трогать, действо-вать на чувство. Гсл. Соверш. ачуліць, перех.—прйвестй B чувство. Нсл. 702. Прйч. ачўлены—прйведенный в память, в чувство. Нсл. 587. Ачулены тапельнік. Нсл. Ачулены ад чаду. Нсл. Прйлаг. йз прйч. ачулёны—прйведённый в раскаянйе. Нсл. 387. Ачулёны ў сваіх ліхіх учынках, заплакаў. Нсл.