Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•чыхыркь-ркі-рцы, ж.—чнтательнйца. Семярнікі Гальш. в. Аш.
•чыты-тая-тае—трезвый. Ксл. Ён сядня ЧЫГПЫ. Застарыньне Беш. (Ксл.).
ых
1297
юрэць
ы
•ых, междомет. 1. межд. негодованйя, — эх. Нсл. 722; Ксл. Ых, які ты нягодны! Лятоўшчына Куз. (Ксл.). Ых, ты цяцера! Нсл. 2. межд. презренйя. Шсл. Ых, як прэць яблыкі, аж нос гнецца! Ст.
3. служвт для выраженйя быстроты. Ксл. А Наталька, ых, расхадзілася! Гарадок (Ксл.).
•ыхаць-аю-аеш-ае, нееоверш.—проказы-вать неудовольствйе, говоря: "ых". Нсл. 722. Чаго ж тпы ыхаеш! ня зроблена, як хацеў. Нсл. Нічога не сказаў на гэта, толькі ыхнуў. Тм. До табе ыхаць, на лес гледзячы! Гарадок (Ксл.).
•ыт, междомет.—означ. негодованйе — эх. Нсл. 722. Ыт, нагадзіла цябе штырхнуць імне пад руку! Нсл. Ыт, паскуда! не табе гэта зрабіць! Тм. Ыт! Валей бы ты імне не казаў таго. Нсл.
ю
•юха, юхі, юсе, ж. 1. кровь, преймуіцест-венно жйвотных. НК: Дудар, Но. 31, презр.: КрОВЬ. Нсл. 725; Ксл.
спусьціць юху—ударнть кого по носу до кровй, НК: йгры, Но. 23. вообіце ударвть до кровн. Ар. Юху табе спушчу, ня лезь да мяне. Нсл. Мой пятух теайму ўчапіўся ў каршэнь і спусьціў яму юху. Ліпка Сян. (Ксл.).
2. уха, Нсл. 75. отвар йлй навар мясной, рыбйй вообіце. Рыбная юха. Нсл. Ср. юшка, 3.
3. жндкая похлёбка. Нсл. 725. Ня клоцак, a ЮХІ наварыла. Лсл.,ударенйенаЮ—молодец. Нсл. 725. Хлапец юха. Нсл. Конь твой юха. Тм.
•юшка, юшкі, юшцы; мн. ч„ род. юшак, уменьш. к юха, 1. презр.—кровь. Нсл. 525. Удырыў па носе, аж юшка пацякла. Нсл. 2. отвар МЯСНОЙ, рыбйЙ, Косіч, 80; Растсл. уха. Гсл.; Ксл.; Пск.(Неропольскнй). Юшка дужа смачная. Аськершчына Беш. (Ксл.). Рыбная юшка. Нсл. 725. Які добры пан! ракі сам паеў, а ўбогім юшку аддаў. Насм. пословйца, Нсл.
4, жвжа от супа. Садзіся й сьцёбай юшку. Ганкавічы Беш. (Ксл.). Бульбу паелі, а мне юшку пакінулі. Ст.
•юхта, юхты, юхце, ж.—юфть. Гсл.; Ар.; Ксл.; ІПсл. Зь юхты боты пашыў. Лазаватка Сур. (Ксл.). Набраў юхты на боты. Ст. Крэпкая юхта ўдалася. Ст.
•Юдаш-ша, предл.-шў, зват. Юдашу—йу-да. НК: Очеркн. Но. 114.
•Юдашовы-вая-вае—Нуданы. Ар.
Юдашовыя бёрны—бревна з осйны йлй ОЛЬХН. НК: Очеркн, Но. 467.
•юдашыць, -шу-шыій-ша—предательс-твовать. Ксл. Зь ім не вадзіся — вечна юдашыць. Ухлё Чаш. (Ксл.).
•юр, юру, предл. юру, м. 1. половое возбужденне, йгрйвость, Ксл. шалость, своевольство, выходяіцее за пределы благопрйстойностй, Нсл. 725. веселое настроенйе прн здоровье, прн нздышке энергйй вообіце, половой в частностй, йгра кровн. Гсл. Юр цябе апанаваў. Гсл. Юр цябе бярэЦЬ. Пустынкі Сян. (Ксл.). Юр бабу бярэць. Поговор. Нсл. На цябе юр напаў. Нсл.
2. жнзнерадостность. Гсл. Юр баба. Гсл.
3. склонность шутнть, нграть, балагу-рнть. Гсл.
4. высокнй берег рекн нлн холма. Гсл. Стаіць хатка у вірах на юрах. Гсл.
у вірах на юрах—у чорта на кулнчках. Гсл.
•Юр, Юра, Юру, предл. Юру, зват. Юру, м.—Юрнй, Георглй. Уменьш. Юрка, 1. Георгнй, Юрнй. Гсл. He na Юрку шапка, послов.—овес не по коню. Ар.
2. нацйональный белорусскйй танец.
•юрок-рка, предл.-рку; мн. ч.-ркі-ркоў-рком, мн. ч., предл.-ркох, снар.яд, посредством которого наматываются НйТй на клубок й МОТОВЙЛО, НК: Очеркн. 175; Ар. палочка с дырочкамн на концах для мотання ннток. Ар.; Ксл. Дзе гэта мой юрок, бо мне надабе матаць ніткі на клубок. Асавец Беш. (Ксл.).
• юра-ры-ры, ж.—высокйй открытый берег рекй йлй холма. Сакуны, стр. з.
•юрань-нг, ж.—герань. Pelargonium. Ксл. Map ’я любе юрань. Баяршчына Сян. (Ксл.). •юрэць-рў-рыш-рыць, 1. вожделеть. Шсл.; Ксл. Дарма: яна табе адыйдзе ды йзноў будзе юрэць. Ст. Баба юрыць. Ст. Юраць малцы. Уланавічы Віц. (Ксл.).
2. страстно желать. Ксл. Юрыць да маткі. Тропы Выс. (Ксл.).
юргіна
1298
ютраня
•юрпна, юргіня, яргіня—георгнна. Ксл. Пад акном цьвіла юргіня. Вядрэнь Чаш. (Ксл.). У мяне толькі чырвоная яргіня. Зямковічы Сян. (Ксл.).
• Юр’е, Юр’я—празднак в честь св. Георгая(23 апреля). Гсл.
•юрлівы-вая-вае, 1. юркйй, подвйжной, Гсл.; БНсл. жйвой, верткнй, Ксл. гардвый. БНсл.
2. Жйзнерадостный.
3. страстный. Яна была троху п'янава-тая, а дзеля таго пачала шчыра адка-заваць на пацалункі — вусны ейныя сталі мяккія й гарачыя, а ўваччу зайскрыўся юрлівы агоньчык. зсд 282.
•юрысты-тлдга, мн. ч.-тыя-тых, м.—юрй-ст. Юрыстыя - на руку нячыстыя. Послов. Рапан. 29.
•юрыць, юрў, юрыш(ад Юр ’я, што бывае 23-га красавіка, калі, з настаньням вясны, статак пачынае чуць сілу, буша-ваць подле прыказі: Бычкі бушуюць, вясну чуюць.) 1. поступать, что-л. делать в состоянйй ”юра”, зангрывать. Гсл. Надта ўжо ты юрыш, трэба цябе жаніць. Гсл.
2. шалдть, зайгрывать. Нсл. 725. Бычкі юраць. Нсл. Пакіньце, дзеці, юрыць. Нсл.
3. страстно желать чего-л. Юрыць, заюрыў ночы ехаць. Нсл. Соверш. заю-рыцца, 1. (страстно, С.) прйняться за что-л. Нсл. 194. Нашы заюрыліся каля касьбы. Нсл. Войт заюрыўся каля работнікаў. Нсл.
2. расходйться, прййтд в сдльное двдже-нне. Нсл. 194. Нешта ты сядні заюрыўся. Нсл. Аднаго Юрку ўпусьцілі, і ўся хата заюрылася. Послов. Нсл. Соверш. разь-юрыцца,, 1. расшалчться. Нсл. 554. Дзеці штось разьюрыліся. Нсл.
2. расшуметься от гнева, разьярнться. Нсл. 554. Угаманіся троху, чаго ты, баба, разьюрылася? Нсл. Соверш. узьюрыцца —прййта в сйльное возбужденйе, в том чйсле й половое.
•юшка I,—см. под. юха.
•юшка П-шкі-шцы, ж.—задвджка, кото-рой закрывают отверстйе в дымоходе для прекраіценйя тяга воздуха, вьюшка, Ар.; Гсл. ВЬЮШКа. Нсл.; Шарыпіна Беш. (Ксл.); Шсл. Юшку пара зачыніць. Нсл. Залажы ў печы юшку, каб ня вышаў дух. Ст.
•юшна, нареч.—обнльно относйтельно ухй. Будзе табе і рыбна і юшна. Рапан.-. Прык. 245.
•юшыць-шў-шыш-ша, каго-што—бнть по ушам(не обязательно по ушам, С.), заушать. Нсл. 725. За што ты яго юшыш? — За тое юшу, няхай не крадзёць. Нсл. Соверш. ад’юшыць—ударйть(побнть, С.) кого-л. рукою по уху(не обязательно по уху, С.) Нсл. 385. Як ад’юшу цябе па вушшу, дык перастанеш лезьці да мяне. Нсл. Соверш. заюшыць. Нсл. 725. Заюшыў разы тры мне ні за шта, няхай Бог
аддасьць. Нсл.
заюшыцца, 1. забегаться, Гсл. войтй в азарт. Бяльсл. Во заюшыўся, што нічога НЯ чуе. Кокатава Імсьц. (Бясл.). Баба заюшы-лася каля печы, а карова ў шкоду пашла. Палуж Краснап.(Бясл.). Заюшыўся за рабо-таю. Гсл.
2. засуетнться, Гсл. прнйтй в волненне, в беспокойство. Дсл. 262.
3. потерять выдержку. Гсл.
4. облйться кровью. Гсл. Заюшыўся крывёю. Гсл.
разьюшавацца-шуюся-шуешся. Нсл.—.. ... He разьюшавайся дужа; мы цябе ўходаем. Нсл. 554. Соверш. разьюшыцца —разьярнться, страшно разозлнться. Шсл. Разьюшыўся так, што ўходу яму няма. Нсл. Так жа быў разьюшыўся сабака, — чуць не загрыз таго сьвінчаці. Ст.
разьюшаны, -ная-нае—разозленный. Растсл.; пнз. Прйч. разьюшаны—разьярен-ный. Шсл.; пнз. Вось чалавек дзе: як той зьвер разьюшаны кідаецца біцца! Ст. Л. памкнуўся ўціхамірыць, спыніць злосна-разьюшаныя хвалі. зсд 121. Разьвінулі сваю крывавую жандарскую работу разьюшаныя юнкяры. зсд 154. Бліснуў чырвоны, дзіка разьюшаны агонь пажа-ру. ЗСД164. Пад звоны, зброі, путаў звоны, пад сьвіст разьюшаных прыблудаў, брыдзеш зь няведамых старонаў. Купала ("Бацькаўшчына”, Но. 410-411). Дзень МІнаў — разбою хвалі большалі ўтрая. У разью-шанай навале стаў на ногі я. Салавей: Сіла, 22. Соверш. уюшыцца—сйльно разьярдть-ся. Ар.
•ютрань-ш, ж.—заутреня. Шсл. На ют-рань не пасьпела: позна з дому вышла. Ст. •ютраня-нг-нг, ж.—заутреня. Гсл.; Ксл.; іг. Прышлі ў царкву, калі ютраню адправілі. Гсл. Хадзіла толькі да ютрані, а da абедні — не. Бешанковічы (Ксл.). Чаму ж ты на ютрані НЯ была? Старадуб(Жнв. Старнна, 1910, I, ЮЗ).
1299
ПРНЛОЖЕННЕ
А Ц
•ажно, союз обьяснйтельный—так что даже.
•anaeik-Kd, предл.-кў, м.—карандаш. См. алавянік.
— К слову ’’гара".
у гару—вверх. Ар. Угару падняў. Ар.
на гару, (перен.)—в руку, в пользу кому-лнбо. Дсл. Балюча, але плакаць сорамна: гэта дзяцём на гару. Смл. у. (Дсл.).
— К слову "гасьціны”.
4. о театре, спектакле—гастролн.
гасьіцны дажонныя—гоіценне по слу-чаю окончання жатвы. нк.: Пособ. 418.
гасыцны неспадзяваныя—сборшце не-ожнданных гостей. НК.: ПНТ. Но. 9.
гасьцшы ведамныя—сборніце счнтан-ных (т-е. ожнданных, С.) гостей. нк.: пнт. Но.9 . ,
• гасьцінцавы-вая-вае—относяіцнйся к большой торговой дороге ("гасьцінцу”). Нсл. 120. Гасьцінцавыя масткі. Нсл.
р
•раньне-ня, предл.-НЮ, ср.—утро. МГсл.; Растсл.; ПНЗ; Нсл. 555; Шсл.; Ксл.; Арл.; Раз. (Даль). Праспаў усё раньне. Хацімшчына Куз. (Ксл.). Вялікім раньням прышоў двору. Нсл. См. раніца.
в
• варап, едйнств. ч. нет.-гоў-гом, МН.Ч., предл-гох, м. 1. КОЗНН. Калюга.
2. мн. ч. от вораг.
•варажба-бы-бе, мн. ч. варажбы-баў, ж.—гаданне. Ар.; Пустынкі Сян. (Ксл.); Гсл.
•варажбіт-ггай, предл.-ітў, зват.-іце, мн. ч., дат.-том, мн. ч., предл.-тох, м.—гадаль-ІЦНК, (Гсл.) знахарь. Ар.; Доўжа Куз. (Ксл.); ЗСД 163.
•варажбітка-лнкг-тлцы, ж.—гадалка, (Гсл.) гадалыцнца, знахарка. Ар.; ісачкова Аз. (Ксл.).
— К слову "цягці".
прасьцягаць, -аю-аеш-ае, несоверш.—про-стнрать, распространять. Соверш. прась-цягіў-ну-неш-не—простереть.
прыцягаць[прыцягаваць, Нсл. ]-аю-аеш-ае, несоверш. 1. перех.—прнтаскнвать, прнволокать. Нсл. 516. Прыцягавайце (прыцягайце) мяхі з току. Нсл.
2. доезжать с тяжелой укладью. Нсл. 516. Прыцягавайце нанач да карчмы. Нсл.
прыцягці, соверш. к прыцягаць 1,—прн-таіцнть. Нсл. 516; Ар.; Шсл. Ледзь прыцягнулі калёсы. Нсл. Нашто гэтую заразу пры-цягнулі ў хату? Ст.
2. соверш. к прыцягаць, 2. Нсл. 5J6. Ледзь прыцягнулі двору. Нсл.
— К слову "цяць".
уцяць, утнў, утнёш, утнёць, утнём, утніцё, 1.—больно ударнть. Шсл. Так і ўцяў яго! Ст. Што ўцяў, тоўехаў. Рыбчына Сір. (Ксл.).
2. укуснть, угрызть. Шсл. Цьвярды яблык — аж зубамі ня ўцяць. Ст.
3. вбнть что-л. острое во что-л. Ібрагім аднаму бацеану сякіру ў шыю ўцяў. Кіт. 78al 1.
4. отрубнть. МГсл.
уцяцьце рукі—отсеченне рукн. Стт. 1528, чл. Несоверш. yuxwaiu>-äio-äew-äe. Збрадлі-ваму кату хвост уцінаюць. Варсл.
1300
нсточннкн
СЛОВАРН
БГсл.: — М. Байкоў і М. Гарэцкі: Практычны Расійска-Беларускі Слоўнік, выд. 2-ое папраўленае й дапоўненае. У Менску 1926.
Бяльсл. шйБСЛ. — I. Бялькевіч: Краёвы слоўнік усходняе Магілеўшчыны. У Менску 1970.
БНсл. — М. Байкоў і С. Некрашэвіч: Беларуска-Расійскі слоўнік. У Менску 1926.
Гсл. — М. Гарэцкі: Невялічкі Беларуска-Маскоўскі слоўнік. Рэдакцыі Янкі Стан-кеўчыка. Выд. 2-ое, стэрэотыпнае. ~У Вільні 1921.
КНІГІ ОНЛАЙН
