Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
рашчуліць, соверш. к чуліць, 2—растро-гать, МГсл.; Гсл. умчлйть, прлвестй в чувствнтельность, в состраданйе. Нсл. 553. Так рашчуліў яго, аж заплакаў. Нсл. Hi просьбаю, ні сьлязьмі яго не рашчуліш. Нсл. 553. Прйч. рашчулены—прйведенный к раскаянйю, разжалобленный, растро-ганный. Нсл. 553. Рашчулены нашымі сьлязьмі, сам заплакаў. Нсл. Рашчулены словамі сьвятара, уздыхнуў і прызнаўся. Нсл.
вычуліць каго-што—прнвестн в чувс-тво. Нсл. 102. Ледзь вычулілі хлапца, так учадзіў. Нсл.
•чўліцца, возвр. 1. прйходйть в чувство после оцепення. Нсл. 702. Чуліцца патро-ху. Нсл.
2. прйходйть в раскаянйе, трогаться состраданйем к другому. Нсл. 702. Як ні гавары табе, ты ня чулішся, што нягодна робіш. Нсл. Багабойлівы чалавек заўсёды чуліцца над бедным. Тм. Соверш. ачўліцца—прнйтн в чувство. Нсл. 702. Замлеў, ледзь ачуліўся. Нсл.
рашчўліцца, соверш. к чуліцца, 2—рас-трогать состраданнем к другому, Нсл. 702. расчувствоваться, растрогаться, (Гсл.) умнлйться. Пан рашчуліўся над нашаю бядою. Нсл. 553. Рашчуліўся да сьлёзаў. Нсл. 702. Отгл. ймя суш,. рашчулёньне-НЯ, предл.-ню—умнленне, мгсл. растроган-ность.
• чульлівы, -вая-вае—чувстввтельный. Нязвычайна чульлівая матка да грудзей сына туле бяз слоў. Швэд: Сьцежкі, 3. Быў сэрцам ён чульлівы. С. Музыка, 31. Пей аб супакою, як чульлівая жалейка раніцай ціхою. к. 3язюля(”3ьніч”, 1953, Но. 24). Акаліца аж зьвінела мэлёдыямі чароўных, то шчырачульлівых, то спаважна ўрачыс-тых беларускіх калядкаў. Белр. каляд. гульні(”Беларус”, Ню Брк, 1953, Но. 22).
•чўлы-лая-лае, ср cm. чўльшы, 1. чувствй-тельный, прйзнательный(без последнего, С.) Нсл. Хто ня чулы, таго нічым не рашчуліш. Нсл. Чым чулыйы чалавек, тым жаласьлівейшы да другіх. Нсл.
2. послушный(чуткнй? С.) Нсл. Чулы зараз паслухае, зробе, што кажуць. Нсл. Ты чулыйага работніка маеш, як мой. Нсл. Нареч. чўла, 1. чувствйтельно. Нсл. Чула пяець, аж сьлёзы коцяцца. Нсл.
2. чутко. Нсл. Чула сьпіць. Нсл.
•чумічка-чкі-чцы, ж.—кружка. Ксл. За-чэрпні чумічкаю вады ў вядры і напіся. Бабінічы Віц. (Ксл.).
•чўнець-ею-ееш-ее; повел.-ей-ейма, несо-верш. без доп.—чувствовать себя лучше, более в сйлах. Нсл. 702. Бацька чўнее патроху, ачўнеў просьле хваробы. Нсл. Соверш. ачўнець—почувствовать себя лучше, Нсл. 702. прйЙТй В себя. Растсл.; Карачэўск. п.(Б.: Тула-Орел, 130). Соверш.
пачунёць, -ёю-ёеш-ёе—выздороветь(поз-дороветь, С.) Ксл. Яна ўжо просьле хваробы пачунела. Слабада Чаш. (Ксл.).
•чупяць-яю-яеш-яе, повел.-яй-яйма, несо-верш.—прйходнть в состоянне выздоров-лення, Нсл. 702. выздоровлйвать. Бацька, хвала Богу, чуняе, ачуняў. Нсл.
ачуняць, соверш. 1.—выздороветь. Ар.; Mix.; Гсл.; Шсл.; Нсл. 702; Смл. (Даль)—ПОПра-вйться, выздороветь. Гсл. Хлапец быў хворы, але ачуняў. Ст.
2. выйтй йз плохого состоянйя, Гсл. прйходйть(прййтй) в себя. пнз. Нейкая няўцямная сонная трывога сьціскала сэрца. і няма сілы ачуняць. Гарэцкі: Песьні, 56. Схапіла яго, пацалавала разоў колькі, агледзела з ног да галавы, што гэта ён. Потым ужо, крыху ачуняўшы, пачала завіхацца ЗЬ ежай. Цэлеці: Ярылаў агонь.
•чуні— (Растсл.: Смоленск 149). Расклаўшы на сьнезе чуні, стаялі й звалі да сябе ахвочых дзяды. Капыловіч: Хлеб.
•чупрьіна-ны-не, ж.—шевелюра. Нсл.;
БГсл.; МГсл. Дзеўкі дружка білі, чупрыну залупілі; хто йдзець, дык сьмяецца, што чупрына трасецца. йз свад. песнн, Нсл. 702.
чупчыньнік
1291
чуць
•чупчыньнік-iko, предл.-ку, зват. чупчынь-ніча, м.—шнповннк, куст дакой розы. Ар.
• чурІЦЦа-аюСЯ-аешСЯ, несоверш., перех.
—чуждаться. Ар.; Нсл. 702; Вят., Вост. (Даль); мгсл. Ніхто сваіх дзяцей ня чураецца, a ты чураешся. Нсл. Гэта ня сын, калі ён чураўся бацькоў сваіх. Ст. Ня чурайся мяне старой. Навікі Віц. (Ксл.). Соверш. адчурацца (ПНЗ), 1. отречься. Нсл. 702; Растсл. / свайго добрага адчураўся. Нсл. A цяпера і дзеці прыдбалі, і ад дзяцей ты адчураўся. Смол. у. (Дсл.).
2. ад каго—отстать. Нсл. 384. Адчурайся ты ад іх таварыства. Нсл. Адчурайся ты ад яе; ці табе другой ня будзе? Нсл. Соверш. ачурацца, 1.—отречься. Ксл.;Шсл. Ачураў-ся й бацькі й маткі. Ст. Ачураешся ты й сваіх, як дам. Ст. Усяго гэтага ачураўся. Яноўшчына Беш. (Ксл.).
2. стороннться, нзбегать кого.
пачурацца—отречься многнм нлн от многнх, Ар. отречься. Ксл. Усе яго пачураліся. Шарыпіна Беш. (Ксл.).
•чурбалка-лкг-лцы, ж.—толстая палка. Ксл. Чурбалкаю мяне ўдырыў. Гарадок (Ксл.).
•чуріць-аю-аеш-ае, несоверш.—крнчать "чур!". Нсл. 702. Соверш. зачураць—крнк-нуть "чур!". Нсл. 702. Ня чурай! я знашоў і ўперад за цябе зачураў. Нсл.
•чўрка-ркг-рцы, ж.—что-л. ставшее не-прнкосновенным, будучн "зачуравана”. Мая дзірка чурка. Ар.
•чўшка-шк4 чушцы, ж.—столбнк, знак прн разделе землн. Ксл. Пастаў там чушку. Казяны Сір. (Ксл.).
•чушня-ні-нг, ж.—вязанный лапоть нз ннток. Ксл. Надабе абуць чушні. Лапы Беш. (Ксл.).
•чўта—слышно(слышено? С.) Ксл. Чута тутацька. Лалыкі Аз. (Ксл.).
•чўтасыіь-ш, ж. 1.—слышнмость. Моцы мець ня будзе: чутасьці ў вушах, ясносьці ў вочах ня будзе. Кіт. 6564.
2. слух.
•чўхка-ткі-тцы, ж.—слух, молва. Ксл.; післ.; мгсл. Дрэнная чутка йдзець пра нас. Доўжа Куз. (Ксл.). Я ня ведаю, як яно, але на сяле была такая чутка. Ст. Дзед пачаў павядаць пра справу з лукой, пра дзіўную, нечаканую чутку. ЗСД 14.
•чўтка, нареч.—СЛЫШНО. Растсл.
•чуткі', (Ар.), чўткі, (Нсл.), 1. нмеюіцнй тонкнй слух, Нсл. 703. (быстро н легко воспрнннмаюіцнй что-л. обояннем, слу-хом, С.), чуткнй. Шсл.; Ар. Наш Рабчык чуткі: здалеку пачуе, дзе хто йдзе. Слопішча Шацк. (Шсл.). Ты чутак, калі кажуць'. на; а калі кажуць'. дай, дык ня чуеш. Дый ты ня чутшы за мяне: ня вось дасі, калі просяць. Нсл.
2. очень воспрннмчнвый к разлнчным впечатленням, чуткнй.
•чутны-ная-нае—слышный, Ксл. слыш-ный, громкнй. Нсл. 703. Чутны яе прак-лёны. Чарнагосьці Беш. (Ксл.). Чутны голас. Нсл. Чутным голасам плакала. Нсл.
Чутнаю кляцьбою кляла. Нсл. Чуцён голас Печкаў. Кулакоўскі: Дабраселцы.
чўтна, нареч. 1. СЛЫШНО, Ксл. громко, СЛЫШНО, Гсл. громко, В ГОЛОС. Нсл. 703. Крычы чутна. Нсл. Я чутна сказаў. Нсл. Нічога ня чутна было. ЗСД 289. А што новага чутно? Пушкары Сян. (Ксл.).
2. в зн. безлйч. глагола—СЛЫШНО. Нсл. 703. Шшо чутна пра ЗЯМЛЮ? Растсл.: Северск., 156. Чутна было, што грошы знашоў ты. Нсл.
•чуваць, нареч.—СЛЫШНО. Ар.; Ксл.; Шсл.; Гсл. Якія навіны ў вас чуваць? Ст. Ці чуваць у вас пра вайну? Шарыпіна Беш. (Ксл.). Нічога ня чуваць. Гсл. Добрае чуваць далёка, a благое яшчэ далей. Послов. Нсл. 701.
•чуваць,—см. под чуць.
•чуціць, чучу, чўціш, чўце; повел. чуці, чуціма, несоверш.. перех.—прйВОДНТЬ В чувство. Ср. ачуціць. Соверш. ачуцшь-чі-ціш-це; повел.-ці-ціма, ‘Каго-што—прн-вестн в чувство после омертвення. Нсл. 388. I туды і сюды торгаючы яго, не ачуцілі. Нсл. 637( под торгаць 2). Вялікае спасеньне ад Бога будзе, калі ачуціце. Нсл. Прйч. ачучаны—прнведенный в чувство. Нсл. 388. Ледзь ачучанага прынесьлі двору. Нсл. Многократ. ачучаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, каго-што—прнводнть в чувство, (Дсл.) после омертвення. Нсл. 388. Ачучайце яго баржджэй. Нсл. Ачучайце п’янога! Дсл.
ачўціцца, ачўчуся, ачўцішся—прнйтн в себя, Янк. I получнть прнзнакн жнзнн после омертвення. Нсл. 388. Устала з пасьцелі й не магу ачуціцца. Янк. I. Радкі тапельнік ачуціцца. Нсл. Несоверш. ачучац-ца-аеюся-аешся—получать прнзнакн жнзнн после омертвення, Нсл. 388. прнхо-дать в сознанне после обморока. Дсл. Тапельнік ачучаецца. Нсл. Хворы ачуча-ецца. Дсл.
•чуць, нареч.—слышно. Ксл. Чуць, за лесам ПЯЮЦЬ. Капланы Сян. (Ксл.). Ды цыт ты, ня чуць нічога, не гамані. Смл. (Даль). Ну й лапацяць коні-. аж 'тут чуць! (Шсл. под лапацець).
•чуць, чую, чуеш, чуе; повел. чуй, чуйма, несоверш., nepex. 1. СЛЫШатЬ. Нсл. 703; Гсл.; Ар.; ПНЗ; Шсл.; Ксл. Ён усё чуе. Кіт 7а4. Уммэр сьвяты казаў, ад прарока чуў: посьнік завешан будзе. Тм. І8а12. Ці чуеш, ці чуў ты, што людзі кажуць? Нсл. Ты таго ня чуеш, што не па табе. Нсл. Пад ім конік брое, капыцікам зямлю крое, вышамі вайну чуе. Нз свад. песнн. Ці чулі вы, што гэта ён брэша на мяне? Ст. Я чуў пра яго. Алыова Віц. (Ксл.). Чуеш, наша карова равець у лесе. Бараўцы Куз. (Ксл.). Соверш. зачўць—услышать о чем. Як зачуў, пачуў болыйы сыночак. Зачулі мы, што коні
чўючы
1292
прадаюць. Прйч. наст. вр. чуючы—слыша-іцнй. Пан Бог, у вялікасьці Боства сваяго, чуючы ўсяго, моцу сваею куран учыніў. Ют. Іба9. Бог ест чуючы і ведамы. Кіт. Ібіаіб.
2. чувствовать, нспытывать какое-л. чувство. Ар. Чую сьцюжу. Ар. Чую смурод. Ар.
3. чувствовать, воспрнннмать ннтунцней, чутьем н т.п. Ар. Душа мая такі чула, што будзе бяда. Ст.
4. чуять, распознавать чутьём(о жнвот-ных). Шсл.
5. оіцушать(чувствовать). Гсл. Многократ. чувяць-аю-аеш-ае, nepex.—слышать. Нсл. 700. Мы часта чуваем, чуваем гэпга. Нсл. пачуваць—чувствовать. Гсл.
Отгл. ймя суіц. пачуваньне—чувствованне. Гсл. Соверш. пачуць, nepex. 1. услышать. Ар.; Нсл. 703; Ксл.; Шсл.; Гсл. Як пачула гэта, так і завыла. Нсл. Hi ад кога голасу не пачуе. Кіт. 52а8. Ай, каб заўтра пачуць пастуха! Пустынкі Сян. (Ксл.). Усё раскажа, дзе што пачуе. Ст. Як пачула стук, схавалася пад ложак. Н.(Афанасьев, ІУ, 1914 , 286).
2. соверш. к чуць, 3—почувствовать, (Гсл.) воспрннять ннтунцней, чутьем н т.п. Пачуў на сябе бяду — ды ўцекі! Ст. Соверш. зачуць, nepex. 1. заслышать(нздалека уловнть слухом какне-л. звукн, С.) Нсл. 193,—послышать, устар. Шсл. Зачуў, што гамоняць. Нсл. Абы зачуў якую песьню, дык і пяе яе. Ст. Красная дзееачка сенечкі мяла, венічкам махне, цяжанька ўздых-не. Зачуў, пачуў яе татухна. Гараны Імгл.(Косіч 235).
2. заслышать, получнть нзвестне, узнать о ком, о чем-л. Зачуе цешчухна, гата-вацца будзе. Косіч240. Як зачула гзта, дык і завыла. Нсл. 703. А ўсім дзевачкам па вяночку, аднэй Ганьне вянка нет. Як зачуў, пачуў Іванечка: "Ня журысь, Ганначка, ня журысь, а яўчора на таргу пабываў, я ж табе вяночак старгаваў” Север. Сур.(Шэйн. 1-2, 496).
вьічуць—.... I першы раз у гэтай песьні вычуў прастору зямлі расквіцелай-безгранічнай. Танк(Калосьсе, Но. 29, стр. 134). Соверш. учўць, каго-што, соверш. 1. услы-шать(быстро, скоро). I ніхто мяне ня ўчуе, толькі маці мо пачуе, толькі маці адна. Дубоўка: Браніслава(Прыйсьце, Но.1). КалІ ўчуеш азан, ідзіце да намазу(араб. малітвы). Кіт. 32а4. Як учуў тое, што на яго казалі, вельмі перад Панам Богам заўстыдаўся. Кіт. 7964. Калі ўчуеш, рада будзе ўся душа. Кіт. 108а 1. Хто бы навукаю забаўляўся, або куран пеў, забаўны быў, a ў том часе голас азанны ўчуў, то час трэба стаяць, азану павагу чыніць. Кіт. 9263. Можа Ганна іскрыпку ўчуе. С. Музыка, 270. Іскрыпкр ўчула, ня стрывала. Тм. 98.
КНІГІ ОНЛАЙН
