Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
чарыцца—плоднться, свойственно пче-лам(н под. наскомым, С.) Нсл. 698.
Пшчолы чарыцца пачалі, начарыліся. Нсл. •чарыцца-ыцца—плоднться, свойствен-но пчёлам. Нсл. 698. Пшчолы чарыцца сталі. Нсл. Соверш. зачарыцца. He. зача-рацца—зараждаться(о пчелах). Нсл. 193. Пшчолы зачараюцца ад маткі. Нсл.
•час, часу—время. Ар.; Пушкары Сян. (Ксл.); Шсл.; МГсл. За работаю няма часу калі й аддыхнуць. Ст.
час улягу—пора ложнться спать. Смл.
да часу—до определенного момента, Ар. временно. Да часу хай будзе й так. Ст.
таго часу—в то время. Гсл.
у часе—во время. У тым часе голас азанны ўчуў. Кіт. 9263. Неяк цесна робіцца ў грудзёх у часе разьвітаньня. Кавыль: Ростань, 5. Уменьш. ЧЯСОК-СКа.
часіна-ны; мн. ч. часіны—момент, (Гсл.) короткнй промежуток временн, прнблн-знтельно мннута. Ар. Бусел падняў нагу, паслухаў часіну ды заклякатаў ізноў. Шакук Сьлед, II. Адзержыцеся тут на часіну. Нсл. З59.(подадзержаваць'). Ўчасіну нараджэньня Хрыста ўзмацняецца літургічнае жыцьцё. Т. Р.(Сяўбіт, Но. 13). Пабуду тут яшчэ прыемную часіну. Салавей. Яны ляжалі колькі часінаў. Дудзіц-кі(”Бацьк.”, Но. 437-438). У гэтую часіну ўшчаўся страшэнны грукат. Дудзіцкі (Бацьк., Но. 435-436). Ня згуляў вольнай часіны, капейкі ня пусьціў на вецер. Нязнаны(”Бацькаўшчына”, Но. 115-116.
2. мннута.
часамі
1284
частаваць
часіна-ны — часіна. Ладная часіна прайшла. Hob. Сяло Беш. (Ксл.). Каб выбраць добрую часіну ды паехаць сеяць. Ст. Уменьш. часшка-нк/—МЙНутКа. Ар.; Шсл. Зайдзі, куме, да мяне на часінку! Ст. Часінку выбрала, каб навесьці парадак. ЗСД 77.
ладная часінка, часініна—поввдймому, неточная протяжймость временв; но в быту деревлян такое время оформляется: а) проездом 8, па проходом 5 верст, й б) сроком отдыха средй работ, под кото-рым понймается еда й сон после нея. НК: Очеркн, Но. 451.
часамі—йногда, по временам, порою. Гсл.
часам, нареч.—впору. МГсл.
•часагляд-dy, предл. й зват.-дзе, м.—хро-носкоп. БГсл.
•часаглядны, -ная-нае—хроноскопйчес-кнй.
•часамёр-ру, предл. й зват.-ру, м.—хроно-метр. БГсл.
•часамёрны, -ная-нае—хронометрвчес-
кйй.
•часаваць-сўю-сўеш-суе, несоверш. 1. вре-меннть. Нсл. 695; Гсл. Соверш. адчасаваць, каго-што—пробыть где-л. определен-ное, назначенное время вследствйе установленной очередн. Нсл. 383. Варту сваю я адчасаваў. Нсл. Соверш. ачасаваць —повременйть. Нсл. 387. Ачасуй тут крыху. Нсл. Соверш. цачасаваць-сую-суеш-суе, несоверш.—дождаться до йзвестного временй. Нсл. 144. Дачасавалі, пакуль пан прыехаў. Нсл.
зачасаваць—повременнть. Нсл. 192. Зачасуй троху, пакуль я зьвярнуся. тм. Соверш. шчасаваць—повременйть. Нсл. 695. Чаго мы тут будзем часаваць далей, шчасавалі досіць. Нсл.
вьічасаваць—выждать, провестй в ожй-данйй. Нсл. 102; Ксл. Вычасавалі такі свой дзень. Лужасна Куз. (Ксл.) Вычасавалі мы тут даўгі час, чакаючы цябе. Нсл.
2. каго-што—ожйдать. Нсл. Гадзіны тры мы часавалі цябе. Нсл.
•часаць-шў, чэшаш, чэша, 1. тесать, (Гел.),обтёсывать, Ар.; Ксл. обтёсывать. Шсл. Вун mama бярно чэша. Слабодка Куз. (Ксл.). Сялівей чэша бярвеньне нахату. Ст. Соверш. абчасаць. Абчашы кол. Гсл.
хоць кол на галаве чашы—выраженне прнменяется к упрямому человеку. Шсл.; Ар. Хоць ты яму кол на галаве чашы, дык усяроўна не паслухае. Ст.
2. расчесывать(волосы). Ар. Памалу ты чашы галаву мне, валасоў ня ірві. Ст. Соверш. адчасаць. Нсл. 384. Адчэсаваць, адчасаць валасы на косы. Нсл.
адчэсаваць-сую-суеш-суе, 1. отделять что-н. посредством чесання. Нсл. 384.
зачасаць валасы—прнчесать. мгсл.
шчасаць—хорошенько расчесать. Зай-дзі сынку, да доманьку, шчашу, змыю да буйну галованьку. Кажамякі 1мгл.(Косіч 43).
3. смело, громко Чйтать что-н. Нсл. Соверш. адчасаць. Нсл. Як ён хораша адчасаў часы! Нсл. Напамяць адчасаў малітвы. Нсл.
4. быстро, старательно йттн. Ар.; Шсл.; Нсл. 698. Часаў, часаў пехатой, ледзь дамоў прышоў. Ст. Чэша, аж пыл курыць! Ст. На вуліцы курта брэша, а da мяне мілы чэша.
адчасаць,— соверш. к часаць, 3—пройтн скоро. Нсл. Бяз воддышы адчасаў вёрстаў пяць. Нсл. Соверш. пачасаць—быстро, старательно пойтй. Пехатой чэша, пачасаў двору. Нсл. 698. Ягнеша сем сёл абрэша й назад прычэша. Рапан., Прык. 161.
5. делать колкйе ответы на чьн-н. выговоры. Нсл. Соверш. адчасаць. Нсл. Глядзі, як ён адчэсуе, адчасаў свайму айчыму! Нсл.
•часацца, чашуся, чэшашся, несоверш. —прйчесывать себе волосы, прйводйть йх в порядок. Соверш. адчасацца—отстать от кого-н., прекратйть связь с кем-н. Нсл. Адчэсуйся, сынку, ад прыяцелства з гэтымі гулякамі. Нсл. Адчасаўся я ад яго. Нсл.
адчэсавацца, возвр.—отставать от кого-н., прекраіцать связь с кем-н. Нсл. Соверш. зачасацца—прйчесаться.
•часнок-ндкў, предл.-накў, м.—чеснок. Ар.; Ксл. Пасадзіла часнаку. Алыова Віц. (Ксл.). См. чыснок.
• часны-ная-нае—временный. Паеду, матачка, у дарогу часную, па сваю дзевачку красную. Пісараўка Імгл.(Сержп.: Отчет, 7). Паеду, матухна, паеду, у тую дарогу часную, па тую Лукіркукрасную. Водзьвінка Імгл.(Косіч 24).
• частаваць (Скар. I Ц.утую-туеш-туе; повел.-туй-туйма, несоверш., каго чым —угоіцать. НК: Очеркн, Но. 486, стр. 433; Ар.; Растсл.; пнз; Гсл.; Ксл.; післ. Байрамнага дня мусульманіна частаваў. Кіт. 2613. На дзявічках частуюць гарэлкай. Косіч 237. Любага госьця частуюць увясну мяд-ком, а ўвосень малачком. Посмв. Нсл. 698. Любе, каб яго другія частавалі, а сам дык нікога й ніколі. Ст. Прйч. частаваны —угоіценный. Нсл. 698; Ар. Падружкі мае зазваныя, ды не частаваныя, устань мая матачка, пачастуй падружачкі. Гарцава Стдуб.(Косіч 239). Нічым не частаванага госьця адпусьцілі. Нсл. Отгл. ймя суіц. частаваньне-ня, предл.-ню, ср.—угоіценйе. Шсл.; Нсл. 698; мгсл. Там частаваньня ніякага ня было. Нсл. He хачу я яго частаваньня і не пайду да яго. Ст. Соверш. пачаставаць—угостнть. Ар.; Шсл.; Нсл. 698; Ксл. Пачастуй татулю яечняю. Нсл. Мяне кум пачаставаў гарэлкаю. Ст. Там яго пачаставалі. Воўсішча Сян. (Ксл.).
частавацца
1285
чачэніцца
2. upon.—угогцать, ругать, бесславнть, колотнть. Нсл. 698. Ці чуў ты, як зяць частуе свайго сьця. Нсл.
•частавацца, возвр.—угоіцаться. Шсл. Зайшлі ў каморку ды пачалі частавацца. Ст. А ну, братка, частуйся! іванова Куз. (Ксл.).
•часткаю, нареч.—отчастн. мгсл.
•часткавы-вая-вае—частнчный. Гсл.
•часЬЦЬ-ЦІ, ж. 1.—часть. Ар.; Шсл.; Альшанкі Беш. (Ксл.). I будоўлю і зямлю падзялілі на тры часьці. Ст. Ён із свае часьці не пражывець. Ст.
2. доля. мгсл.
часьціна-ны, Ксл. Ён узяў сваю часьціну. Іванова Куз. (Ксл.).
частачка-чкі—частнчка. Ксл. Невяліч-кую частачку й мне далі. Жэрына Чаш. (Ксл.).
•чашчавік-ikä, предл-ікў, зват.-іча; мн.ч. , дат.-КОМ, мн. ч., предл.-КОХ, м.—ПОДбере-зовнк. Ксл. Пад бярозамі шмат чашча-вІКОў. Сахны Сян. (Ксл.).
•чатаць-аю-аеоі-ае, област.—счнтать. Растсл.
•чатацца, област.—знаться. Растсл.; ПНЗ.
• чатырнанцаты, -тая-тае—четырнад-цатый. Сербов, 113; Лёсік: Пачат. граматыка, 103. •чатырнанцаць-ацёх-ацём, тв.-ацьма; мн. ч.-ацёх, чйсл.—четырнадцать. Севершчына (Расторгуев: Севершчына, 12); Сербов, 113; Карскі, П-2; Лёсік: Пачат. граматыка, 103.
• чатырнічак-чка, предл.-чку, м.—.... Чатыры чатырнічкг. на кажным ча-тырнічку па пяць пяцернечкаў(рукі, ногі). Рапан. 328. Чатыры чатырнічкі, пятая падушачка, шостая жывутачка (калыбка, дзяцё). Тм.
•чатыры—четыре. Ар.; мгсл. Любіў хло-пец дзеўку чатыры гадочкі, і здалося хлопцу чатыры дзянёчкі. пнз., 45.
• чаўхірка-ркі-рцы, ж.—ковш, кружка ДЛЯ ВОДЫ. Гсл.
•чаўвок-нака, предл.-накў, зват.-ноча; мн. ч.-кі-коў-ком, мн. ч„ предл.-кох, м.—часть ткацкого станка в внде продолговатой овальной коробкн нлн колодкн с намо-танной пряжей для прокладывання уточной ннтн; ткацкнй челнок. Ар.; Семян-цова Беш. (Ксл.).; Шсл. Чаўнок НЯ коўзкі, вязьне ў зявох. Ст. Трэба пазычыць у каго чаўныка: свой пакалоўся. Ст.
• чаўпчя-ні-ні, ж. 1. действне по гл. чаўпсьці, чаўпці.
2. вздор. Бачыны, пасьвячаныя грама-даўцам — плыткая чаўпня. (Б. Ускалось, Но. 7, 31).
•чаўпсыц, (Ар.; Mix.), чаўпці-лў-леш-лечь-пем—нестн околеснцу, говорнть чепуху, вздор. Ар.; Mix.; Ксл.; Шсл. Чаўпець чорт ведае што! Ст. Ня хочу й слухаць, што ён будзе чаўпці. Ст. Што ты чаўпеш дуба смалянога! Mix. Што ты там чаўпеш? Дудзіцкі(”Бацьк.”, Но. 435-436). Чаўпець няма ведама што? Гарасімава Куз. (Ксл.).
•чаўраць-аю-аеш-ае, 1. сохнуть, чахнуть (хнреть, С.) Нсл. 695; Гсл. За табою мы бяз хлеба чаўраем. Нсл. Як пачала чаўраць, дык аж да сьмерці.
2. черстветь. Гсл.; Нсл. 695. На дварэ хлеб чаўрае, зачаўраў. Нсл. Соверш. шчаўраць. Нсл. 695; Ар., шчаўрэць. Ксл.—высохнуть от болезнн, Ксл. совершенно захнреть. Ты ў карчме сядзіш, а мы тут, седзячы, шчаўралі. Нсл. 695. Соверш. вьічаўраць —высохнуть, нсчахнуть. Нсл. 102. Вычаў-раў ад хваробы. Нсл.
зачаўраць, соверш. 1. захнреть, Гсл.; Ар.; Растсл. очень нсхудать, высохнуть. Дсл. 259. Мой сват сусім зачаўраў. Зяленіва без дажджу зачаўрала. Дсл.
2. соверш. к чаўраць, 2—стать черствым. •чаўрэць-эю-эеш-эе, несоверш. 1. — чаў-раць. Соверш. шчаўрэць. Так шчаўрэў; толькі скура ды косьці, хвароба нікога НЯ красе. Амілянова Лёз. (Ксл.).
2. нзнывать. Даўно тугой чаўрэюць зрудзі. Крушына: Творы, 137.
•чацьве'ртае, вставное слово: употребляют пон нсчнсленнн для определення четвер-того пункта: в четвертых. Пры справа-ваньню дастамэнту■ пячатнікамі й сьветкамі быці ня могуць тыя асобы ніжэй пазначаныя, то есьць: напервей — каторыя сваіх дастамэнтаў чыніць ня годні; другое — жонкі; трэцяе — экзэкуторове або апякунове таго дас-тамэнту; чацьвертае — і тыя быці ня могуць, каторым у дастамэнце што апісана. Стт. 341.
•чацьвёрты-тага—четвёртый. ЗСД 5, 9,19, 119. Разьляглося.. чацьвертае выцьцё. Лынькоў: Воўчы лог(Калосьсе, Но. 2,1935 г., стр. 99). Чацьвертая частка. Варлыга: Назіраньні, 38. •чацьвёра, чйсл., собйр.—четверо. Ар. Нарадзілася кацянят чацьвёра. Ар.
•чацьвяроха-охг-осе, ж.—нмя коровы, роднвшейся в четверг. НК: Очеркн, 357.
•чацьвёрка-ркг-рцы, ж.—две копейкн. Ск. •чацьвярток-ткв, м.—четверг. Ст. Слабада, Крывулькі і інш., област. Люц. пав.; Невельск.; Mix. Четвьртькь. Евангеля Астрамірава(Кульбакнн: Грамматнка церк. сл. 43). Цару ХрыСЬЦе! Божа мілы, Ты ж есьць Ацец незлобівы! У чацьвярток вечару быўшу, Сьвет Жыдом сатварыўшу. Рэл. песьня влл., ужыва-ная ў ХУІІІ стт., Карскі Ш-2, стр. 148-149.
КНІГІ ОНЛАЙН
