Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
былГб I
166
быць
дзяціныя цацкі. Ст. (Шсл. под браць ). Было ЯМу НЯ бегчы. Мікалаёва Куз. (Ксл. подбегчы). Ср. ПОС 44.
2. дательный падеж местонмення может только подразумеваться. Было ня браць малога, а мне што? Гарэцкі: Песьні, 30. Ці вылезьлі табе вочы, ці ты сватаў мяне ночы? Было сьветла запаліці. Новыя івой-ценкі Імгл. (Косіч, 24).
•быліб I. 1. союз: употр. для прйсоедйненйя предложенйй целй:—ТОЛЬКО бы, Нсл. 40. ЛНШЬ бы, только для того чтобы. Хоць гразь пеляскаць, быліб сваё зыскаць. Нсл. Гэта не работнік, а дзяньдзівір-. глядзіць, быліб дзень прайшоў, ды да нас не дайшоў. Нсл. 129( под дзяньдзівір). ■
2. союз.—лншь бы только. Быліб сьняжок падпаў, дарога будзе. Нсл. 40.
•быліб II, частйца.—ТОЛЬКО бы, Нсл. 40. лншь бы. Быліб грошы дастаць. Нсл.
•быстра-рь'г-ры, ж.—названне быстрой коровы. Ар.
•быліна-«ы-не, ж.—стебель травный. Нсл. 40. Былінаю сьцебануў. Нсл. Уменьш. былi'нкa-н^!-^^дг. Нсл. 40. Саломы ні былінкі няма. Нсл. Собйр. быльлё, (Ксл.уля, предл.-лю, ср. 1.—голые стеблн. Гсл. Усе сена падабраў, адно быльле засталося. Нсл.
2 .—стеблнстая трава, Нсл. 40. жесткая стеблнстая трава. Ксл. Быльлё скасіў. Лятоўшчына Куз. (Ксл.). Поле быльлям зарасло. Нсл.
3 .—солома. Нсл. 40. У пшонцы адно толькі быльлё.
•быльнёг-нягў, предл.-нязё, м.—быльлё 2 (под быліна ). Быльнягом парос курган. Крушына: Творы 161. Вятры ўзрываюць быльнёг На МЯЖЫ. Трус(Калосьсе, Ho. 1,1935 г, стр. 22).
•быльнік-іку, предл.-іку, м., собйр.—жесткая стеблнстая трава, Ксл. стеблнстая трава. Нсл. 40. Парос адзін быльнік. Пяцігорск Беш. (Ксл.). Там нічога не расьцець, толькі адзін быльнік. Ст. У хлеў нарваў быльніку. Ст. Быльніку накасіў. Нсл. Уменьш. быль-нічак-чку, предл.-чку—мягкая стеблнстая трава. Нсл. 40. Быльнічку нажні каню. Нсл. •бырк, междомет. — бурдынц.
•быстрак-йкй, предл.-акў, зват.-ача; мн. ч-кі-коў-ком, мн. ч.. предл.-кох, м. 1.—маль-чнк с быстрым дарованнем. Нсл. 40. Хлапец твой быстрак, зараз поймецца, што абача. Нсл. Уменый. быстрэчак-чка, предл. й зват.-чку—мальчнк с большнм дарованнем, остроумный. Дсл. 46. Гэты сын у яго быстрэчак. Дсл.
2 .—быстротечь, самая быстрая струя рекн, Нсл. 40. быстрнна. Лўчыў на быст-рак, і пацягнула. Нсл.
3 . гуснное перо крайнее от верха крыла. Нсл. 40. Быстрак ня так добры да пісьма. Нсл.
•быстравокі-кая-кяе—быстроглазый. •быстрэчак—сл«. nod быстрак.
•бысл^ы-рая-рае—быстрый. МГсл.; Ар. Я тую быстру рэчку хочу-пераскочу. Расу-ха 1мгл.(Косіч 11). Быстры ручай. МГсл. Быстрая вада. Ар.
•быстрыня-ні-нг; мн. ч. быстрыні-няў, ж.—быстрота. мгсл.; Ар.; Нсл. 40. У самую быстрыню ракі пусьціўся. Нсл. На быст-рыні ЖЫЦЬЦЯ. Г. Радзімы, Но. 40(1047).
•бьіська-сбкг-ськр, м„ dem.—бычок. Нсл. 40. Быську накарміце. Нсл.
• быт, быту, пребл. быце, м.—бытне, суіцествованне. Каб мне маладзенькай быту не разьбілі. йз песнн.
быту не даваць—дословно: не давать жнть, не давать покоя. См. збыту не даваць.
•бытае-ага—прошедшее. Гсл.
•быты-тая-тае—былой. Нсл. 40; БНсл. Гэта бытае дзела, было дый прайшло. Нсл.
•бывалашні-няя-няе—бывалый, Ксл. бывшнй прежде. нмевшнйся. Я ня ўмею пабывалашняму ПЯЯЦЬ. Стаішча Чаш. (Ксл.). •быць I. Внаст. вр. фор.чы3-еголйцаед. чйсла, ё, ёсьць, ёсьцека, употр. для всех лйц ед. й мн. чйсла.
Буд. вр. бўду-дзеш-дзе; повел. будзь, будзьма; прошл. вр. быў, была, было, былі, тоже с отрйцанйем: ня быў, НЯ была, НЯ было, ня былі.
1. несоверш.—быть, суіцествоввать. Ар.; Ржевскнй у. (Грннькова: Тудовляне 316,24); Северск. 38. Ці ведаюць, як даўна былі людзі на сьееце? — Людзі былі ад стварэньня сьвету.
—нметься. Даўней у Вялікалітве было шмт болей дзікое жывёлы, чымся цяпер ё. У Гаўрэля былі каровы й козы, а цяпер ё адно каровы. Жыў дзедка, жыла бабка, было ў іх пяць авечачак, шосты бычэчак. Нз байкн, Мл.
2. находнться, прнсутствовать где-лнбо. быў на каню і пад канём, (послов.)—про-шел огонь н воду н медные трубы. Н.(ЧЧ, 107); Ск.(ЛБ 3919); іг. Яўген быў на судзе за сьветку. Соверш. зьнябыцца—затоско-вать, загрустнть долгнм отсутствнем откуда-лнбо. Ар. Зьнябыўся з дарогі. Ст. Соверш. набыцца—побыть долго. Нядоў-га ты ў нас набыўся. Нсл. 299. Досіць доўга сякіра мая ў вас набылася. Тм. Соверш. убыць-буду-будзеш-будзе; прош. вр. убыў, убыла, убыло, убылі—пережнть, выжнть. He вялікая шкода, абачымся, як жывы Ў’будзем. Дудзіцкі(Бацьк., Но. 1-2/437-438).
бываць
167
перабыць
бываЦЬ-аю~аеш-ае, многократ.; повел. бывай-айма-айце, 1.—бывать, нметься, попадаться.
2.—бывать, случаться, пронсходнть. Ар. Бывала й варона кукавала, а цяпер і ЗЯЗЮЛЯ НЯ кукуе. Бесьцьвена Сян. (Ксл.).
бывайце здаровы! (Дсл.)—проіцайте, до свндання! Ар.; БНсл.
3. бывать, время от временн прнходнть, Ксл. прнезжать куда-лнбо.
бывайце!—прнбудьте, посеіцайте. Дсл. 45. Бывайце к нам калі-колечы. Выгары Куз. (Ксл.).
абыцца, абудуся, абудзешся, соверш.
—прнвыкнуть к чему-лкбо. Спачатку людзі ня вельмі й бралі да галавы тую страляніну, бо гэта ж непяршыня, што яна бліжылася, то далілася і, часам, досыць нядоўга. Прывыклі й абыліся. ДудзіцкЦБацьк., яно. 49-50/435-436). Несоверш. абывяцця-аюся-аешся.
адбываць, несоверш., перех.
1 .—выполнять относяіцееся к службе, Нсл. 37. отбывать, нсполнять какую-лнбо повннность, связанную с пребываннем где-лнбо. Адбываць, адбыць варту. Нсл.
2 . отправлять, сбывать с рук кого-лнбо, спроважявать( отделываться, С.) Нсл. 371. Абяцанкаю толькі адбываеш мяне, ды не адбудзеш, не пайду з хаты, пакуль не аддасі. Нсл.
3 .—угоіцать. Нсл. 371. Чым ты будзеш адбываць гасьцей? — Ёсьць чым адбыць. Нсл.
4 .—удовлетворять. Нсл. 371. Як хочаш адбывай яго за шкоду; а не адбудзеш, пойдзе справа да суду. Нсл. Отгл. ймя <уш. адбываньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў, 1. выполненйе. Нсл. 371. Адбываньне служ-бы. Нсл.
2.—сбыванйе. Нсл. 371. Адбываньне дакуч-лівых гасьцей. Нсл. Соверш. адбыць, 1.—от6ыть(йсполнйть какую-лйбо по-вннность, связанную с пребыванйем где-лнбо, Ар.) Ксл.; Ар. Адбыў свой тыдзень на стойцы. Нсл. 371.
2.—отделаться. Ар.; Ксл. Дзякуям не адбудзеш, дзень жаць будзеш. Запрудзьдзе Сян. (Ксл.). Дзякуям не адбыць — трэба заплаціць. Ар.
3.—угостнть. Нсл. 371. См. адбываць. Прйч. адбыты, 1.—выполненный. Нсл. 371; Дсл. Мой pad адбыты. Дсл.
2.—сбытый, спроваженный. Нсл. 371. Адбыты дакучнік. Нсл.
3.—угоіценный. Нсл. 371. Госьці адбытыя хлебам—сольлю і добрым словам. Нсл.
адбыцца-адбудзечца, совершЛ.—побы-вать. Ксл. Усі адбыліся ў нас. Даўгое Беш. (Ксл.).
2.—состояться. Усі вясельлі адбыліся. Альшанікі Беш. (Ксл.). Несоверш. адбывацца-аюся.
зябывацца-аюся-аешся, несоверш.—за-бывать. Нсл. 161; Ар.; Ксл. He забывайсянас. Нсл. Соверш. забьіцца, забўдуся, перех, йлйна каго-што, — забыть(перестать пом-ннть, утратнть воспомннанйе о ком-чем-лнбо, Ар.) Шсл.; Нсл. 161., позабыть. Гсл.; Ар. Сваіх прыяцеляў мы ніколі не забу-дземся. Я й забыўся, што ён сказаў. Чашнікі (Ксл.). с союзом ”што” йлй с йнфйн.
—забыть(упустнть йз внду, невспомннть в нужный момент, Ар.) Шсл.; Нсл. 161. He забудзься сказаць нашым, што госьці будуць заўтра. Нешта забыўся я сказаць табе. Нсл. Забыўся падзякаваць. Ст. Со-верш. прызабыцца—несколько, немного прнзабыть. Як глянула ў хату, схамя-нулася — на полю дзяцё прызабылася. Росуха Імгл.(Косіч 23).
збываць, несоверш. каго-што, 1.—сбы-вать, свалйвать с рук, Нсл. 197. освобож-даться, нзбавляться, отделываться от кого-лнбо, -чего-л. Збываць, збыць бяду. Нсл. 197.
2. (сбывать, С.), продавать. Нсл. і97;Шсл.За нішто збываеш, збыў коні. Нсл. Прйч. збываны, 1.—непрнятный, которого хотелось бы сбыть с рук. Нсл. 197. Вы ў нас госьці ня збываныя, гасьцюйце. Нсл.
2.—бывшйй в продаже йлй назначенный в продажу. Нсл. 197. Збываныя коні. Соверш. збыць, збуду-дзеш-дзе. Нічым збываем, збылі гасьцей. Нсл. 197.
2. (сбыть, С.), продать. Нсл. т.Добры быў конік, але давялося збыць. Ст.
збывацца-аеі^д, несоверш.—сбываться, ОСуіЦеСТВЛЯТЬСЯ, ЙСПОЛНЯТЬСЯ. Соверш. збыцца, збудзецца; прош. вр. збыўся, збылася-лося-ліся; повел. збудзься, збу-дзьмася—сбыться, осушествнться, йс-полнйться.
пабываць, несоверш.—побывать. Я ўчора на таргу пабываў, я ж табе вяночак старгаваў. Север Сур.(Шэйн 1-2, 496). Соверш. пябыць-буду-дзеш-дзе; прош. вр. пабыў, пабыла-ло-лг—побыть, пробыть.
перабываць, неюверш. 1.—жйть, пребы-вать(быть где-лнбо, находнться в каком-лнбо состоянйй, положенйй, С.). Нсл. 399. Чаго табе валачыцца? перабывай у мяне. Нсл.
.2.—пережнвать что-лнбо, подвергаясь чему-лйбо(преодолевать, выноснть, С.) Нсл. 399. Як-колечы перабывай зімў, a вясну лацьвей перабыць. Нсл. Соверш.
перябыць-буду-будзеш-будзе; прош. вр,-быў-была-было-былі, 1.—прожнть(какое-л. время, какйм-л. образом, С.) Нсл. 399. Праз восень перабыў у мяне, перабудзе й перазь зімў! Нсл. He ўрадзіў мак, пера-будзем так. Послов.
2.—пережнть(выжйть, С.). Нсл. 399. Каб як зіму перабыць, а там што-колечы прыдумаем. Ст.
перабывацца
168
бюрократызма
перабывацца-д/ося-аеічся—с трудом переправляться чрез что-л. Нсл. 399. Як-колечы перабывайцеся на тый бок. Нсл. Соверш. пеў&быцця-будуся-будзешся; прош. вр.-быўся-былася-былося-быліся—с трудом переправнться чрез что-л. Нсл. 399. Нядаўна шмат падводаў перабыліся пераз раку, а цяпер ніяк не перабудзешся. Нсл.
прыбьіць,прыбудзе, соверш.—увелнчнть-ся, прнбыть. Спор ім ад Пана Бога прыбудзе. Кіт. 29а15. На том дзераве яшчэ так веле прыбудзе. Тм. 13367. Несоверш. прыбываць. Хто глядзіць, любячы, на наўчонага чалавека, яго ачом яснасьці прыбывае. Кіт. 13610.
4. 0’ чым)—заключаться в чем-л., состо-яться в чем-л., своднться к чему-л. Запраўдная няволя жыдоўская ў Ягіпце была ў тым, што яны былі да яе прывыкшы. См, замыкаць у сабе( под мкацьу
•быць II, союз.—будто. Ча ты махлюеш, быць Я табе паверу? Марцінкава Куз. (Ксл, под махляваць).
•быцьцё-ф?, предл.-ЦЮ, ср. 1.—бытьё(бы-тне, Ксл.; Гсл.)жнзнь, Нсл. 40. сушествова-нне Людзкое быцьцё. Нсл. Ласкат. быць-цеЙКа-KÖ, предл.-ку, ср. НК: Старцы, 80.
2. состоянне, быт. Нсл. 40. Благое наша быцьцё'. няма чым і паправіцца. Нсл.
3. бытность, прнсутствне. Гсл.; Нсл. 40. У маім быцьцю так-сяк робяць. Нсл.
•быцца, союз., област.—будто. ДслДлоО будто ). См. быццам.
•быццам, союз й частйца 1. сравнйтельныіі союз; употребляют в сравнйтельных обраіценйях й в сравнйтельных предложенйях : буДТО, МГсл.; Ксл.
КНІГІ ОНЛАЙН
