Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
гокнуць-ну-неш-не, однкрат. к гокаць 1,2. За што ты яго так гокнуў? Нсл.
• гокнуцца-нуся-н^й/ся, несоверш., возвр. —ударнться. Нсл. 116. Гокнуцца галавою аб сьцяну. Нсл. Дзяцё гокнулася воб зямлю. Нсл. 116.
•голад-ду, предл.~дзе, мн. ч. нет.—голод (острое оіцуіценне потребностн в пніце, снльное желанйе есть). Ар.; Шсл. 3 голаду
голас
171
гоня
статак і салому із страхі паеў. Ст.
прагнаць першы голад—заморнть червяка. Ар.
•голас-ср, предл.-ce; мн. ч.-сы-соў-сом, мн. ч„ предл.-СОХ, м. 1. голос.
пусьціць голас—подать голос, Гсл. громко запеть, восклнкнуть, чтобы далеко было слышно, что голос. разда-вался. Пушчу голас дуброваю. Гсл. Уменьш. галасок. Пара маці, дачку ’ддаці — галасок зьмяніўся. Галасочак на лясо-чак, ціха мова, розна. пнз 46.
галасочак, уменьш. к галасок.
2. тон. Як пяюць гэту сьвятую песьню гурбай, дык во як хораша, такі голас жаласны ды харошы. Стдуб. (Косіч, 13).
жаласны тон—мннорный тон.
голас галасўе—голос раздается. Пушчу голас па дуброве; няхай голас галасуе, няхай мая маці чуе. йз песнн.
• голасна,( галасно, Сакуны), нареч. 1. громко, Чачот 65; Сакуны 79. ВО весь ГОЛОС. Нсл. 117; БНсл. Чытай малітву голасна. Нсл. 2. безлйч.—слышно. Нсл. 117. Што ў вашым баку голасна? Нсл.
•голда—ды-дзе, ж.—польба. Ксл. Надабе сядні сеяць голду. Замошша Сян. (Ксл.).
•голкя-лкі-лцы, ж.—нгла, Ар.; Гсл.; Крл. НГОЛКа. Гсл.; БНсл.; Янк. II. Абачыў войс-трыя, як голкі, вочы Рыгоравы. ЗСД 94. Дай ценшую голку, Каралёва Выс. (Ксл.). Віднютка, хоць ты голкі зьбірай. Дудзіцкі (Бацьк., Но. 49.50/435-436). Голкамі паролі. Кл.: Каліна 148.
ЯК 3 ГОЛКІ ЗЬНЯТЫ—С ЙГОЛОЧКЙ. ВК. (ЛБ 2904). Уменый. ГОЛачка. Чачот 65.
• голм-лгу, м.—высокнй речной берег горбом. Цымборскі.
• голь-лі, ж.—ветвь. Кажная голь, як гэты сьвет, на том дзераве. Кіт 13365. Уменый. голька-кі-^ы—ветка с дерева, Вост. (Даль, 382я2 веточка.
галіна-ньі-нё—одна ветка. Гсл.; Шсл.; Ар. Як маю казаць, як веле галін (на дзрве): акружылі ўсе нябёса. Кіт. На кажнай галіне птах сядзіць. Тм. І34а5. Галінў зламіў у дулі. Шсл. Уменьш. галінка-нкі-НЦЫ. Собйр. гольле, Растсл., гальлё, Ар.; Гсл.; Шсл. ветвн, Растсл.; ПНЗ; Гсл. куча ветвей. Нсл. 117. Датыкнуўся да гальля таго дзерава. Кіт. 75а11. Вазьмі адсюль гальлё. Нсл. Назьбіраў воз гальля. Ст, Ласкат. гольлейка-ка. Я марозу не баюся, голь-лейкам абгараджуся. Аляксандраўка імгл. (Косіч 238).
•гольнік-^, предл.-ку, м.—подмаренннк ручейный. Ксл. Каля канавы дзе-колечы гольніку ЗНойдзем. Раманаўка Сян. (Ксл.). •гольшы, ср. cm. к голы—беднее.
•голць-ш, ж.—гололеднца co снегом. Гсл. •голы-лая-лае, 1. нагой, Гсл. голый. Ар. Яны разьдзеліся ды ляжаць голыя. Мехава Аз. (Ксл.).
2. (крайне, Гсл.; Ар.) бедный. Гсл.; Нсл. 117; Ксл. Гол, як сакол. Нсл. Голы, як бізун. Гсл.
У голага не пазычыш. Сянно (Ксл.). Гол, як кол, послов.—гол, как перст. Ар.; Нсл. 26. Ср. cm. гольшы—беднее. А мужык быў голы, цяпер ЯШЧЭ голыйы. Багушэвіч (ст. ’’Немец”). Прев. cm. найгольшы—беднейшнй, самый бедный. Ласкат. голенькі—бедненькнй, бедняжка. Нсл. 116. Голенькі eox, а к яму Бог. Послов.. Нсл. Увелйч. галюсенькі, 1. голёхонькнй, совершенно голый.
2. совершенно бедный. Пагарэў, галю-сенькім застаўся. Нсл, 118. Бусенькі, бусенькі — абое галюсенькі. Войш.; Ксл.
гола, нареч. к голы 1, 2. Прев. cm. галей —беднее. Нсл. 117. Чым галей, тым сьмялей. Нсл.
3. голая—беспрнданная. Нсл. 117. Голую замуж выперлі. Нсл.
гольма голы, 1. совершенно голый. Нсл. 117. Гольма голы ходзе.
2. совершенно бедный. Нсл. 117. Гольма голую ўзяў. Нсл.
голы доўг—долг без процентов. A a голых даўгох, за праўнымі запісы на йменьне ўцеклага ўнесеных... так ся разумеці маець. Стт. 71.
голая павёсьць—голословное заявле-нне. Гордз. Акты ХУІІ, ХХХУІ. Права літоўскія таго ня знаюць, абы на голую павёсьць мелі каму казаці прысягаці. Горд. Акты ХУІІ, ХХХУІ.
•гом, гому, предл.-ме, м.—крнк н шум, смех, говор, нестройные шумные голоса. Абышлося бяз гому, бяз крыку. Нсл. 118. •гомалка-лкі-лчьг> ж-—малый сухой сыр в форме яйца нлн шара. Янк. п. Надабе Сьцепанў гомалак паслаць. ЯнкЛХ.Любе, каб гомалку зьесьці. Тм.
•гоман-нр, предл.-не, м. 1. говор, ожнв-ленный (н громкнй, С.) разговор, Шс громкнй говор. Вост. (Даль). У хаце гоман, аж нічога не разабраць. Ст. Досіць гоману аб гэтым па ўсім сяле. Нсл. 118. Паднялі гоман, як Жыды ў школе. Тм. На лузе чуць гоман касцоў. Чашнікі (Ксл.).
2. шум, крнк. Ксл.;Нсл. 118. Падняўся крык і страшэнны гоман. Кацькава Сян. (Ксл.). •гомзала. гамзала-ла, обіц.—говоряіцнй, поюіцнй в hoc; гнусавый. Янк. I. Гомзала нейкі. Янк. I. Гамзала — гэта хто гамзае.
Тм.
•гон: даваць гон—снльно гнать. Дсл. I даець ён гон свайму каню. Красьн. (Дсл. 156). •гонар-рг, предл.-ру, м.—чванство. Нсл. 118. чванство, ревннвая охрана своего дос-тоннства. Шсл. Ён із гонарам! Нсл. У Мікіты вялікі гонар. Ст. Што Тодар, то гонар. Послов. Ст. Гонару свайго яму не панесьці. Пятніцкая Беш. (Ксл.).
• гонда-ды-Эзе, ж. — гонта. Гондаю накрый, дык да сьмерці перакрываць ня трэба будзе. Янк. I. Одна ганьдзіна. Янк. I. Вазьмі тую ганьдзіну. Янк. I.
•гоня-нг-ні, ж.—в старнну мера длнны. Гсл.
гоні
172
горкі
•ГОНІ-Няў, Ар. едйнств. ч. нет. 1. ЧЯСТЬ полосы около 60-80 саж. длйною првв-спашке. Ар. Я ўзараў двое гоняў. Латыгаль Сян. (Ксл.). Адсюль возера ў чатырох гонях. Машчоны Сян. (Ксл.). См. вератнік.
2. расстоянне шагов в сто. Дсл. Прайшоў толькі трое гоні. Ельн. (Дсл.).
•гонка, нареч. к гонкі—быстро. Ксл. Вада бяжыць гонка. Бешанковічы (Ксл.). Ср. паганко.
•гонкі-кая-кая, 1. одереве: ровный, прямой, сучья которого начннаются на значнтельной ВЫСОТе. НК.: Очеркн, Но. 672; Ар. Але лес такі гонкі! Ст. Якая гонкая хвойка! Тм. У гэтага пана дужа гонкі лес. Дсл. Гонкая ліпка. Ар. Русалкі гушкаюцца на 2ОНКІХ бярэзках. Цэлеш (Ярылаў агонь). Гонкія хвоі калыхаліся шапкамі ў лесе. Тм.
2. перен.—быстро пролсходяіцйй. Асаб-ліва падабаў Лясьніцкі канчатак песьні — такі халодны, гонкі, як восенскі вецер. зсд. 131. Ср. паганкі.
•гоньчык-ка, м. 1. гончая собака. Нсл. 118. Добры гоньчык! Нсл. См. ганчак.
2. —СМ. под ганец.
• ГОНЫ, гонаў, едйнств. ч. нет. 1. — гоні.
1. сплавлнваемый по реке лес. Нсл. 118. Гоны гоняць. Нсл.
•ГОП, междомет. 1. ГОП. Ксл.; Ар. Ен стаяў, стаяў; тады гоп на каня — дый паехаў. Баравыя Куз. (Ксл.). He кажы ”гоп”, пакуль не пераскочыў. Послов. Войш. См. гуп. Уменьш. гопачкі. Шсл. Гопачкі на ручкі (да дзяцяці). Ст.
2. восклнцанне прн ударе. Шсл. Па ім паленам гоп а гоп! Ст.
• гопаць-аю-аеш-ае, несоверш.—сйльно бчть кого йлй тяжёлым предметом. Шсл. Гопае цэпам па пустых снапох.
• гопнуцца-уся, гопнешся, соверш.—снль-но, с отзвуком шлёпнуться о землю йлй ударйться о предмет. Шсл. Як гопнуўся аб лёд, дык ледзь устаў. Ст.
• гор, гору, м.—вышнна (относнтельно пространства над землей, С.) Дсл. выс См. гарыня.
к ropy—навзнйчь. Дсл. Хоць к гору КладзІСЯ, ХОЦЬ бокам. Зьверавічы Красьн. (Дсл.).
•гора-ра, предл.-ру, ср.—rope. Ксл.; Ар.; Дсл. Каб я а вы ня зналі тога гора. Дсл. Гэта ня гора, а тое гора, як усе гола. Тм. Гора, як імецца, дык і страх мінецца. Тм. Прыдзе гора — нагаруешся. Госьміра Сян. (Ксл.). Гора пасьціла коні—плохой пастух был у лошадей. Дсл. He чалавек, а гора. Тм.
гора прыняць—йспытать rope. Дсл. гора трапаць—йспытать rope. Тм. заліцца ў ropy—нспытать большое rope. Тм.
гора ў край!—не беда. Гсл. Уменьш. горачка. Шсл. Вось горачка ты маё, дзе ж гэта грошы мне дастаць! Ст. Ня ўсё па гору смуціцца. Гарэцкі: Песьні. 64.
• горад-Оу, предл.-дзе; мн. ч.-ды, м. 1. КрегіОСТЬ. Вайсковыя статуты 16-17 стг.; Стт. 1529. Стаяньне пад горадам. Вайсковы статут 17 стг.
2. замок. Стт. 1529. (Вітаўт) спўсьціцца з гораду (з краўскога замку, С.) іўцячэць у Немцы й Прусы. Увар. сьпіс. лет., 89.
Умацаваныя гарады — ’’крепостн” буда-валіся на граніцах беларускае зтног-рафнае тэрыторы. П. Урбан: Спроба рэгабі-літацы гісторыі Беларусі ў БССР.
• горае, соверш. пагорала, безлйч.—стано-внться (стать, С.) хуже. Нсл. 119. Горае, пагорала нам жыць за маладым панам. Нсл. Замуж пашла — шчэ й пагорала, журбы-клопату шчэ й паболела. Жукова Імгл. (Косіч 35).
•горай, горш, горшы, горы, гарэй,— под блага.
•горан-рна, прсдл.-рне, м.—горн (печь для нагреванйя йлй переплавкй металлов; печь для обжнга керамйческнх йзделнй, грнйло, С.) Ксл.; Mix.; Нсл. 118. У горне нейдзе закапаўся кавалак зялеза. Ст. Надабе місы насіць у горан. Бешанковічы (Ксл.). У горне зялеза нагрэй. Лужасна Куз. (Ксл.). Палажы вугальля ў горан. Нсл.
•горача, нареч.,—см. под гарачы.
•горб-ба; мн. ч., дат.-бом, мн. ч., предл.-боХ, м.—горб, уродлнвая выпуклость на спнне человека. Ар.
•горка, нареч. к горкі, гаркі, 1. горько (об оіцуіценйй горечн). Горка праглынуць, але жаль пакінуць. Послов. Нсл. 732.
2. досадно, невыносймо. Нсл. 732. Горка імне цярпець гэта ад сына. Нсл.
3. очень (крайне, С.) необходнмо. Нсл. 119. Горка трэба. Нсл. Горка прыдзі. Нсл.
гарчэй, ср. cm. к горка 1, 2, 3. Гарчэй за перац. Нсл. 732. Гарчэй за цябе ніхто не дадзеў імне. Тм.
найгарчэй, npee. cm. к горка 1, 2, 3. Уменьш. гаркава—горьковато. Гсл.; Нсл. 119. Гарка-ва ў роце. Нсл. Увелйч. гаркўсенька.
•горка-дольны, -ная-нае—горемычный, злополучный, горестный. Пра мяне, пра горкую ды гавораць — няма нашае бяздольнае, няма горка-дольнае. Шапачка Імгл. (Косіч 58).
•г оркі, Ксл.; Ар. гаркі, Вял.; Дсл. 1. ГорЬКНЙ (ймеюіцнй особый непрнятный едкнй вкус, С.) Ксл.; Вял.; Дсл.; Ар. За гаркўю гарэлку. Прышч. в„ Росл. (Дсл.). Гаркі яблык. Вял. Салодкім псуюць, а горкім лечаць. Алексінічы Сян. (Ксл.). Ср. cm. горкшы —горьче. Нсл. 732. Я люблю горкшую рздзьку. Нсл. Уменьш. гаркавы—горько-ватый. Ксл.; Нсл. 119. Прыладзілі гаркавы кісель. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.). Гаркавая капуста. Нсл. Увелйч. гаркўсенькі—горь-кохонькнй. Нсл. 119; Ар.
2. полный горя, очень тяжёлый, горькнй. Гаркая доля. Ср. cm. горшы—горбче. Палын, палын трава горкая, мая доля яшчэ горшая. йз песнн.
горклы
173
гоўтацца
3. тот, на которого долю выпало много горя; несчастный, горемычный. Горкі сіраціна. Нсл. 732. Пра мяне, пра горкую ды гавораць — няма нашае бяздольнае. Шапачка Імгл. (Косіч 58).
4. досадйтельный. Нсл. 732. Горкі ты чалавек! чаго табе ад мяне хочацца? Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
