Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
»гармата-ты-це, ж.—пушка. мгсл.; Ар.; Шсл. Страляюць із гарамат. Ст.
•гарматні-няя-няе, 1. пушечный. Ар. Дакацілася да Асінаўкі гарматння страляніна. Дудзіцкі(Бацьк. Но. 49-50/435^*36). 2. артнллернйскнй.
• гарматнік-ікя, предл.-іку, зват.-іча, м. —пушкарь, артнллернст. БНсл.
• гарматнікаў-ава-ава—артнллернсту прннадлежаіцнй.
• гарматніцкі-кая-кае—свойственный артнллернсту.
• гарматы-аот й атаў—пушкн, артнлле-рня. БНсл.
•гарміда-дьі, обіц.—громаднна. Шсл. Вось дзе гарміда'. вырас аж пад самую столь. Матарова Сьміл. (Шсл.).
•гарнастай-ая-аю, зват.-аю; мн. ч.-аі-аёў-аём-аі-аямі-аёх, м. 1. горностай.
2 . ( « "кроснах”. мн. ч.)—деревянные кружкн в "кроснах”, которые соедн-няются "набелкамй” н враіцаются пос-редствнем шнурка, а, вследствне этого, в ’’кроснах” образуется зёв, кудабросают челнок во время тканья. Дсл.
гарнастайка-йкі, ласкат. к гарнастай 1,2. Уменьш. гарнастаечка-чкі-чцы. Красёнцы ткала, прымаўляла'. ”На чапёлачкі — перапёлачкі, на пабелкі — гарнастаечкі, на прашэрстачкі — залаты кругі. ” Дсл. 137.
•гарнаты-аў— ’’кралі ’ўожерелья), зерна которых нмеют гранн в темновншневый цвет, НК: Очеркн 131. ожерелья нз гранат. • гарнёньне—<-.м. под гарнуцца.
• rapwxa-ёхі-ёсе, ж„ обмст.—гордячка. Гсл. Пастой, гарнёха, пастой, пышнёха, аддам жа я табе ў бацькі на дварэ. Гсл. • гарняяка-нкі-нцы, ж„ област.—гордая. Дсл. Гарнянка Натальля, нічога яна ня знала. Гжацак (Дсл.).
• гарнік-г'ка, предл.-іку, предл.—трава, нмеюідая свойство, по суеверню, прн-ворачнвает расположенне лнц, любн-мых, но не отвечаюіцнх любвн; прнво-ротннк, Нсл. 109 прнворотная трава. БНсл. •гарнітўр-ўр.р, предл. й Зват.-ўру, м. —МуЖ-СКЙ КОСТЮМ. Нсл. 110; БНсл.; Ар. Цэлы гарнітўр сабе справіў. Нсл.
• гарнітўравы[-ровы, \$]-еая-вае—кос-ТЮНЫЙ. БНсл.
•гарнўль-ля, предл.-лю; мн. ч.-лі-лёў-лём, мн. ч„ предл.-лёх, м.—горшок, НК: Очеркн, Но. 172 ГЛННЯНЫЙ горшок. Раманаўка Сян. (Ксл.). Уменьш. гарнўленак-нка, предл.-нку. НК: Очеркн, Но. 172. Уменьш. гарнўлешак-шка, предл.-шку, м. НК: Очеркн, Но. 172. Уменьш. гарнўлік-ка, предл.-ку, м.. НК: Очеркн, Но. 172. •гарнўшка-ійкг-шг/ы, ж.—углубленне в жерле печн, куда загребается зола, жар. Ельн. (Дсл. 19).
•гарнўць, (Смл., flaabj-Hp, горнеш-не, несо-верш.. nepex. 1.—грестн(собнрать в кучу, подбнрать внламн, лопатой н т.п.), Нсл. 119; Ар.: Шсл. сгребать. Смл„ Вар. (Даль). Кажны гарне не ад сябе, а da сябе. Послов. Нсл. 119. Гарні ваду вяслом. Ст.
2. выгребать. Шсл. Гарні, гарні бульбу зь печы. Гсл. Гарні галавешку на прыпечак. Ст. Гарні сюды. Нсл. 119. Соверш. пагарнўць.
3. таіцнть, собнрать к себе. Шсл. Кажны горне да сябе. Послов. Ст.
4. (да каго)—нметь прнвязанность (склонность, снмпатню к кому-л., С.) Нсл. 110. Маё сэрца к яму горне. Нсл.
гарнёньне-ня, предл.-НЮ, 1. отгл. ймя суіц. от гарнуць, 1. Гарненьне вугальля.
1, отгл. ймя суіц. от гарнуць 3. Гарненьне да сябе. Нсл. 109.
гортаць, (Шсл.) гартаць, (Нсл.уаю-аеш-ае, несоверш.— переворачнвать, (Нсл. 119), мешать в печке нлн на костре. Шсл. Гартай сена, няхай ветрае. Нсл. Ня чытаеш, а толькі лісты гартаеш. Нсл.
гартаньне
200
перагарнўць
Ня гортай больш цяпла. Ст. Отгл. ймя <уйу гартаньне-ня, предл.-ню—переворачй-ванне, Нсл. 110 119 ллстанйе. Гартань-не сена. Нсл. Ня чытаньне, а толькі гар-таньне лістоў. Нсл. Ад частага гар-таньня сена баржджэй сохне. Нсл. 119. Однократ. глўтлнуць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё—перевернуть. Нсл. 110, 119. Гартані сена. Нсл. Соверш. пагартаць—повернуть с одной стороны на другую. Нсл. 437.
Пагартай сена, баржджэй высахне. Нсл. абгарнўць, агарнўць, 1. обкопать, Дсл. загрестй что-л. по краям, вокруг, Гсл. огрестй. Ксл.; Дсл. Абгарні гаршчок жарам. Ст. Абгарні гаршчэчак вугаль-лікам. Гсл. Надабе абгарнуць капусту. Труханавічы Чаш. (,Ксл.).
2. (укрыть co всех сторон, С.) обернуть чем-лйбо, окутать. Нсл. 345, 357. Агарні дзяцё хусткаю. Нсл.357. Агарні дзяцё. Дсл. Агарні дзяцё крысою. Нсл. 345.
3. —отряхнуть платье, расправйв склад-кй.
4. охватйть co всех сторон. Шсл.; Смл., Кал., Пск., Тул. (Даль); Гсл. Баржджэй дажы-найма, бо й ноч нас тут агорне. Ст. Агарнула зямельку ночухна цёмная. Гсл. Агарнула сьветлая цішыня. зсд 179.
5. обступйть, окружнть. Нсл.345. Агорнуць магілу яго семдзясят тысяч ангелаў. Кіт. 29611.
6. прншнбнть, облйть, Нсл. 358 обнять, овладеть. Туга мяне агарнула. Нсл. 357. Сьлёзы мяне агарнулі, як я абачыў гэта. Нсл. 358. Млмаволі самога агарнула нейкая ліпучая жудасьць. зсд 134. Прйч абгор-нуты, агорнены, (Ар.), агорнуты. Бульба агорнута. Дсл. Капуста ляпей удаецца, калі яна абгорнута. Ст. Дзяцё не агор-нутае носіш, вынесла на холад. Нсл. 358. Агорнуты людзьмі ня мог уцячы. Тм. Несоверш. агортваць, (Шсл ), агартаць-ае-äeiu-äe; повел.-ай-айма. Нашы абгорт-ваюць капусту. Ст.
адгарнуць, соверш. 1. отгрестй. Нсл. 372; Ксл.; Дсл. Адгарні сьнег ад парогу. Дсл. Адгарні цяпло. Нсл. Адгарні кучу на другое месца. Нсл. Надабе адгарнуйь насеньне, бо падмоча. Бабінавічы Выс. (Ксл.).
2. оттолкнуть. Нсл. 372. Ср. адгартаць 2.
3. раскутать. Нсл. 372. Адгарні дзяцё, яно спацела. Нсл. Несоверш. адгартаць што, 1. отгребать. Моцнымі ўзмахамі вёслаў адгартае глыбокую ваду. Ільляшэвіч: Сон.
2. отталкнвать. Дабра ніхто ад сябе не адгартае.
3. раскутывать. Ср. адгарнуць, 3.
загарнўць, соверш. 1. загрестй. Шсл.; Ксл.; Нсл. 164. Загарнуць жыта ў кучу, сена ў стогу, агонь у пячурку. Нсл. Загарні жар у пячурку. Шаркі Куз. (Ксл.).
2. загреста, (Шсл.) захватлть. Старшы брат усё загарнуў у свае рукі. Ст.
3. завернуть. Нсл. 164. Загарні грошы ў хусьцінку. Нсл.
4. охватйть. Ксл. Загарнула ўсё дымам. Дабрамысьль Лёз. (Ксл.). Прйч. загорнуты, 1. сгребённый. Нсл. 165. Загорнутае ў капу сена. Нсл.
2. завернутый. Нсл. 165. Грошы, загор-нутыя ў хусьцінку, нехта выбраў. Нсл. Несоверш. загартаць, 1. загребать. Шсл.; Ксл. 2. завёртывать.
згарнўць, 1. сгрестй в одно место, собрать в одно место. Шсл.; Дсл. Што ж ты, браце, згарнуў у вадну кучу і мае і свае грошы? Нсл. 576. Бульбу згарнулі ў кучу. Ст. Згарні ты гэта сянцо ў кучу. Дсл. 2. свернуть, (Шсл.) согнуть. Нсл. 201, 576. Згарнуць хусьце ў зьвязак. Нсл. He згартай адзежы, тады згорнеш, як высахне. Нсл. 576. Прйч. згорнены, Ар згорнуты, 1. сгребенный в кучу. Нсл. 203. Сена да дожджу згорнута. Нсл. Ячмень на таку так і ляжыць згорнуты ў кучу. Ст.
2. свернутый. Шсл.; Нсл. 203. У згорнутай хустцы ёсьць нешта. Нсл. Несоверш.
згартаць, 1. сгребать в одно место. Згартаць паперы. Нсл. 201.
2. свертывать. Нсл. 201. Згартаць хусьце. нагарнўць, соверш.—нагрестн. Шсл.; Ар.
Нагарнуў гарнец вішняў ізь верхам. Ст. Несоверш. нагартаць.
падгарнўць, -нў-нёш-нёць-нём-ніцё-ну-ць—соверш. 1. подвернуть. Нсл. 440; Ар. Падгарні пад сябе адзежу, каб мякчэй было спаць. Нсл.
2. (о сене)—поворотнть немного. Пад-гарні сена. Нсл. 440. Ср. разьбіць сена.
3. подвянуть, подкатнть. Нсл.440. Падгар-ні жыта да кучы. Нсл. Прйч. падгорнены, (Ар.) падгорнуты, 1. подвернутый. Нсл.440. Чужы кажушок падгорнуты пад бок. Нсл.
2. поворошенный. Сена падгорнутае баржджэй высахне. Нсл. 40. Сена падгор-нутае — няхай сохне. Дсл. Ср. разьбітае сена.
3. пододвннутый. Нсл. 440. Падгорнутую пшонку ў кучу зграбай. Нсл. Несоверш. падгартаць.
перагарнўць-ну-нсш-не, соверш.—пере-воротнть, перевернуть, Нсл. 400; Дсл.
перелнстать, поворошнть(сено). Пера-гарні жар у печы і разьбі галавешкі. Дсл. Перагарнуць сена, ліст у кніжцы. Нсл. Вецер перагарнуў ліст. Нсл. 401. Прйч. перагорнуты—перевернутый на другую сторону. Нсл. 401. Сена перагорнутае дождж памачыў. Нсл. Ліст перагор-нуты. Нсл. Несоверш. перагартаць, (Нсл. 401)—перевёртывать. Усі лісты пера-гартаў, а нійдзе не знайшоў. Нсл. 401. Однократ. перагарнўць—вдруг перево-ротнть, перевернуть(опрокннуть, Дсл.) Нсл. 401; Дсл. Вецер перагартнуў ліст. Нсл. Вецер перагартнуў лодку. Дсл.
прыгарнўць
201
гаршчок
прыгарнўць, 1. прйгреста, Шсл. прнг-рестн к одной стороне. Нсл. 498. Прыгарні жар к боку. Нсл. Ён усё прыгарнуў да сваіх рук. Тм. Прыгарні бульбу бліжэй к цяплу, хай добра выпякаецца.
2. прйжать, (Нсл. 198) прйласкать, Раст.: Северск. 149; Шсл. прйютйть. Прыгарнуў яе да сябе. Ст. Прыгарнуць к сабе дзяцё. Нсл. Прйч. прыгорнуты. Зярняты ня прыгор-нуты да кучы. Нсл. 499. Несоверш. прыгар-таць.
разгарнўць, соверш. 1. разгрестн, раз-вернуть. МГсл.; Ар.; Шсл.; Нсл. 546. Разгарні жар ды пастаў там на гарачым гарш-чок. Ст.
2. раскрыть, развернуть. Растсл. Разгар-нуць кнігу.
3. развернуть(копы сена, С.) Нсл. 546. Разгарнуць копы. Нсл. См. распусьціць (копы). Прйч. разгорнуты,1. развернутый. Нсл. 547. Няхай разгорнутая адзежа прасохне на сонцу. Нсл.
2. раскрытый(о кнйге). На стале ляжаў грудок кнігаў, аднабыларазгорнута. зсд 362.
3. разворошенный(о копе сена). Сена вогкае, неразгорнутае, згарыцца. Нсл. 547. См. распушчаны(копы). Отгл. ймя суіц. разгарнёньне-ня, предл.-ню, 1. разво-рачннне. Нсл. 547. Разгарненьне адзежы на сонцу. Нсл.
2. раскрытйе(кнйгн).
3. разворошенйе(копы сена). Несоверш. разгартаць, (Нсл. мзуаю-аеш-ае.
выгарнуць, соверш.—выгрестй. Гсл.; Шсл.; Ар.; Дсл. Выгарні жар ізь печы. Дсл. Прйч. выгарнены, (Ар ), выгарнуты—выгре-бенный. Шсл.; Ар. Вазьмі выгарнуты вугаль прыкурыць. Ст. Несоверш. выгартаць —выгребать. Выгартай, Сымонка, гала-вешкі, бо будзе чад. Войш.
угарнўць, соверш.—завернуть во что-лнбо, закрыв co всех сторон. Угарні ў кажушок дзяцё. Нсл. 748. Прйч. угорнуты —завернутый такнм образом. Угорну-тыя ў кажух ногі ня зьмерзнуць. Нсл. 748. Несоверш. угартаць. Надабе ўгартаць (хворы палец). Янк. I.
•гарнўцца-ні’ся, горнешся, страд.. возвр. 1. прндвйгаться. Нсл. 119; Дсл. Гарніся да мяне бліжэй, каб іншым было месца. Нсл. Соверш. адгарнўцца, 1. отодвйнуться. Нсл. 372. Адгарніся далей, няхай ён тут ляжа. Нсл.
2. отворотнться(о перемене располо-ження). Дсл. Адгарніся маё сэрца ад яго, як стаў ён за тэю ўпадаваць. Дсл. Соверш. падгарнўцца, а) подкатнться блнзко, ПрйбЛЙЗЙТЬСЯ, Нсл. 440. пододвйнуться. Падгорнешся да мяне, цесна будзе імне. Нсл. Кот падгарнуўся да печкі. Дсл.
б) укрыться потеплее, Дсл. накрыться, подвернув под себя что-лйбо. Падгарніся кажухом, бо навокал вецер. Дсл.
в) подделаться(добйваясь расположенйя, доверйя й т.п., намеренно прйспо-собнться к чьнм-лйбо вкусам, прнвыч-кам, прнхотям, С.) Дсл. Падгарнуўся к пану. Дсл.