Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
гаспадарочак, уменьш. к гаспадарок. Нсл. 120. Гаспадарочку мой, ня кідайся імною. Нсл.
дамовы гаспадар—хозяйн дома, домо-хозяйн. 3 рэчмі дамовага гаспадара пагарэлі. Стт. 336.
5. первый сжатый сноп ржл, который прйносят домой й ставят в красном углу. Ар.
• гаспадароў-ова-ова, 1.— прйнадлежа-іцйй "гаспадару”.
2 .—государев.
3 .—прннадлежаіцйй хозяйну. Ар.; Нсл. 120. Сьвітка не мая, а гаспадарова. Нсл.
• гаспадараваць-рўю-р ўеш-рўе; повел.-рўй-рўйма, несоверш. 1. хозяйннчать. Нсл. 120. Добра безь мяне гаспадаравалі, што й сена з лугу ня зьберлі. Нсл.
2. быть распорядйтелем по хозяйству. Нсл. 122. Ідзе двух гаспадаруе, там парадку мала. Нсл. Соверш. нагаспадара-ваць, upon.—нахозяйннчать. Нсл. 303. Нагаспадараваў ты тут досіць. Нсл. Соверш. пагаспадараваць—похозяйнй-чать некоторое время. Нсл. 437. Добраты пагаспадараваў, што й гумно спаліў. Нсл. •гаспадарка-ркг-рць/, ж.—хозяйство. Ар.; Войш.; Пархв.; Гсл.; Дз.; Кляшчыно Беш. (Ксл.); Шсл.; Нсл. 120; БНсл. Гаспадарку весьці ня лапці плесьці. Забалоцьце Сьміл. (Шсл.). Добра вядзець сваю гатадарку. Нсл. He вялікая гаспадарка, але ўсяго ёсьць. Нсл.
•гаспадарліва, нареч.—хозяйственно. Ар.
• гаспадарлівасьць-ф', ж.—хозяйствен-НОСТЬ. Ар.
• гаспадарлівы, -вая-вае—хозяйствен-ный.меюіцйй склонность кхозяйству; та-кой, который хорошо ведет хозяйство. Ар. I добры дзяцюк, ціхі, спакойны, з гаспадарлівае радзімы. Марціновіч(Беларус, Но. 159).
іаспадарскі
204
гаспадыніць
• гаспадарскі-кая-кяе, 1. относяіцнйся к Господарю. Абяцуем словам нашым гаспадарскім. Стт. 66.
2. государсклй.
3. хозяйскнй. Нсл. 120; БНсл.; Ар. Гаспа-дарскага расказу трэба слухаць. Нсл.
4. относяіцнйся кхозяйству(кэкономнке, к пронзводственной стороне дела, С.) хозяйственный. Нсл. 120. Гаспадарскі парадак. Нсл. Гаспадарскі абзаводак. Нсл. Гаспадарскія справіў калёсы. Ст. Малы, але відаць, што гаспадарскі хлапец. Ст.
5. свойственный хорошему хозяйству. Нсл. 120. Тваё гумянцо гаспадарскае, усяго поўна. Нсл. Ты прышла ня ў пусты, а ў гаспадарскі двор. Нсл.
• гаспадарства-e«; мн. ч.-вы-ваў, ср. 1. государство, (БНсл.) держава. МГсл. Вялікі Князь Альгірд(Гідзімінавіч) Літоўскі й Рускі, іспраўляючы ўрадна гаспадарства сваё, не малы (час) гаспадарстваваў у Вялікім Князьстве Літоўскім. Павесьць: Паход Альгірда на Маскву. Гэтым актам (25 сакавіка 1918 г) Беларускі Народ ста-наўко выказаў сваю волю да стварэньня незалежнага гаспадарства. ’’Беларус”, Но. 5(51). Такім гаспадарствам было й засталося дагэтуль гаспадарства Мас-коўскае. Тм. Утеарылася Беларуска-Літоўскае Гаспадарства. КасьпяровічС’По-лымя”, Но. 5,1927 г, стр. 185). Старыя лісты й акты гаспадарства... ня мала сьветчаць аб сівой мінуласьці Лугвенева. Гарэцкі: Песьні 5. Дэмократычная наца-налізма ня можа быць у зьвязку з гаспадарствам дыктатуры пралета-рату. Ігнатоўскі(Бе-ларусь, 201). Статут 1588 г. прымаўся, як на тэрыторы гаспа-дарства ўводзілася валочная памера. Забела(Працы Блр. У-ту, Но. 20,1928 г„ стр. 162). Магутнасьць расійскага гаспадарства пахіснулася. ігнатоўскі(”Бе-ларусь”).
2. собйр.—гоподарн н господарынн вмес-те. Гаспадарства будзець несправядліва. Таковыі іх будуць воі — баяра й слугі па іх прыкладзех. Сказаньне а Сівільле, выдрукаванае ў Варш. Ун. Нзв. 1898.
• гаспадарствавасьць-ір, ж.—государ-ственность. Твор, што ўкрашае гаспа-дарствавага лзеяча Залатога Веку нашае гаспадарствавасьці. "Беларус", Но. 5(51).
• гаспадарстваваць-ву—вуеш-вуе; повел-вуй-вуйма, несоверш.—быть государём (королём, нмператорм, презндентом), царствовать. Пахвала Вітаўта(Летапіс). Аль-Гірд... не малы (час) гаспадарстваваў у Вялікім Князьстве Літоўскім. Павесьць: Паход Альгірда на Маскву. Соверш. Загаспа-дарстваваць, -вую-вуеш-вуе—воцарнть-ся, Гсл. начать быть государем.
• гаспадарствавы, -вая-вае—государст-венный, царственный, державный. Яшчэ за Вялікага Князства Літоўскага, Беларускі Народ, маючы праводную
роліо ў варганізацы гэтага Гаспа-дарства, выказаў сваю духовую існасьць у гаспадарствавым і нутраным гр-мадзкім ладзе. Беларус, Но. 5(51).
•гаспадарыня-ні-нг, ж. 1. женск. к "гас-падар" 1. Тую ж віну гаспадарыні караліцы заплаціці маюць. (1527 г.)Квятк. 157.
2. государыня.
•гаспадарыць-ру-рыш-ро. несоверш.—хо-зяйннчать, Ар.; Шсл.; БНсл. вестн хозяйство, Гсл. хозяйствовать. , Разумныя (сынове) гаспадарылі. Н.(Афанасьев п, 1914,292). Няма тут на чым гаспадарыць. Ст. Гаспа-дарылі пакуль хлеб быў. Нсл. Соверш. загаспадарыць—начать хозяйннчать. Соверш. нагаспадарыць—нахозяйннчать. Добра ты нагаспадарыў, што адзін толькі конік застаўся. Нсл. зоз. Што ён яшчэ нагаспадарыў тут?! Ст. Соверш. пагаспадарыць—похозяйннчать. Шсл.; Ар. Ня доўга пагаспадарыў ён: борзда памер. Ст.
•гаспадарыцца-руся-рыгдся, 1. несоверш., зав. к гаспадарыць. Як вам тут гаспа-дарыцца?
2. самовольно распоряжаться по хо-зяйству. Нсл. 120. Безь мяне не гаспадарся, як разгаспадарыўся перад тым. Нсл. Соверш. загаспадарыцца—устронть для себя хозяйство. Соверш. згаспадарыцца —дойтн дурным распоряженнем до крайнего расстройства по хозяйству. Нсл. 203. Згаспадарыўся на апошні канец. Нсл. 203. Соверш. разгаспадарыцца, 1. развер-нуть хозяйство.
2. самовольно распоряднться в чужом хозяйстве. Нсл. 547. Разгаспадарыўся, бы ў сваім дварэ. Нсл.
•гаспадарычна-«ы, ж. 1. дочь господаря.
2. государева дочь. Аль кітаб Вольскага(Уз-вышша 1927, Но. 4). Ср. братанічна.
• гаспадыня-нг, дат..предл -ні, ж.—хозяйка. Ар.; Нсл. 120; Шсл.; Раманаўка Сян. (Ксл.); Дз.; Н.; Гсл.; Дсл.; БНсл. Я гаспадыня ў сваім дварэ. Нсл. Антоля добрая гаспадыня: усёў яе ў парадку. Ст. Ня бі яе дубінаю, каб была гаспадыняю. Яблынка 1мгл.(Косіч 251).
2. домоправнтельннца в господском доме, ключнііца. Нсл. 120. Як гаспадыня скажа, так і будзе. Нсл.
3. стряпуха для прнслугн в господском доме. Нсл. 120. Гаспадыню, калі памрэць з голаду, у падпеччу хаваюць. Нсл.
гаспадьінька-нькг-нбглг, умтьш. к гаспа-дыня 1, 2, 3. Дзякуй нашай гаспадыньцы, накарміла. Нсл. 120.
•гаспадынін, -іна-іна—прннадлежаіцнй хозяйке, Нсл. 120; Ар. хозяйкнн. БНсЛ. Гаспадынін кажух. Нсл. Гаспадыніна ласка. Нсл. Гаспадыніна дзяцё. Тм.
•гаспадыніць-ню-нггд-не, несоверш.—хо-зяйннчать по женской частн. Шсл.; Мл. Ужо пачала гаспадыніць нявестка. Ст. Соверш. нагаспадыніць—побыть хозяй-
гаспадынічаць
205
гатаваць
кой в доме. Шсл. Мала пагаспадыніла мая жонка — зь першага дзяцяці памерла. Ст. • гаспадынічаць-аю-а««-де, несоверш.
—хозяйнвчать, вестй порядок по жен-скому хозяйству. Нсл. 120. Яна пасвойму гаспадынічае. Нсл. Гаспадынічала, як хацела ў чужым дварэ. Нсл.
нагаспадынічаць— "гаспадынічаць" с протавоположным значеннем; наделать беспорядков по женскому хозяйству. Нсл. зоз. Ня шмат гаспадынічала, але добра нагаспадынічала. Нсл.
•гаспадьіньскі, -кая-кае—свойственный хзяйке. Нсл. 120. Гаспадыньскі парадак. Нсл.
• гасьцяваньне-ня, предл.-ню; мн. ч.-ні-няў—гостьба, Нсл. 120 гоіценье. БНсл. За гасьцяваньням час страціў. Нсл.
•гасьцяваць-цюю-цюеш-цюе; поеел. Ксл.; Дсл.; БНсл. Вы ў нас госьці ня збываныя, гасьцюйце. Нсл. 197.( под збываны Мой бацька гасьцяваць любе. Асінаўка Выс.(Ксл.). Гасьцюй у нас. Нсл. 112. Гасьцяваць бы гасьцяваў, ды хлеба із сабою ня браў. Послов. Нсл. Гасьцюй у мяне. Дсл. Гасьцяваў у КНЯЗЯ ў палацу. Гарэцкі: Песьні, 13. Соверш. пагасьцяваць—погостять. Нсл. 120, 437; БНсл.; Дсл. Надабе троху пагасьцяваць у дачкі. Дсл. Пагасьцюйяшчэ дзянёчак. Нсл. Тры дзянькі пагасьцяваў у вас я. Нсл. 437. Соверш. перагасьцяваць—пробыть гостем некоторое время. Нсл. 401. Перагасьцюй у мяне тыдні два. Нсл. Соверш.
дагасьцявацца—будучд в гостях, полу-чйть непрйятность. Нсл. 137. Дагасьця-валіся, каня ўкралі. Нсл. Соверш. загасьця-вацца. БНсл. Соверш. нагасьцявацца—на-гостйться. Нсл. 303; Дсл.; БНсл. За два тыдні нагасьцяваўся досіць. Нсл. Нагасьця-валася ты досыць у маткі — паедзем дамоўкі. Дсл. Соверш. разгасьцявацца, 1. букв. оставнть церемонйй й быть как бы в своем доме. Нсл. Разгасьцюйся ў нас, зьдзень сярмягу, кажух. Нсл.
2. в чужом доме начать самовольнйчать. Нсл. Нешта ж ты дужа разгасьцяваўся ў нас, бярэш тое, што да цябе не належа. Нсл.
•гасьцГна-ны-не, ж.—пребыванне в roc-Tax. Пакуль матка жыва, мне гасьціна будзе. Моўчадзь Слон.(ЛБ У. Но. 1526).
•гасьцінец-ніш, предл.-нцу, м. 1. подарок с путн. Ар.; Дсл.; МГсл.^ БНсл. ПрЫНЯсу ЗЬ кірмашу гасьцінца. Макарова Віц. (Ксл.). Бацька даў дзяцём гасьцінца. Ст. Кірма-шовы гасьцінец. Йсл. 120.
2. большая дорога, Дсл. большак, БНсл.; Ар. тракт, большая дорога, Макарова Віц. (Ксл.); Шсл.; Смл. (Даль) торговый тракт, бйтая торговая дорога. Гсл. Зараз выедзем на гасьцінец. Ст. Гасьцінцам ляпей ехаць, чымся малой дарогаю. Нсл. Біты гасьці-нец. Нсл. Другі разбойнік пашоў на гасьцінец, трэйці на другі гасьцінец. Н. (Афавасьев, ІУ, 1914, 287). Ня было тут
гасьцінца, ані людзкіх яжджалых дарр-гаў. Дудзіцкі (Бацьк., Но. 49-50/435-436). Ён вылез із свайго схову і вышаў на гасьцінец. Цэлеш: Ярылаў агонь.
•гасьцГны-Нйў, едйнетв. ч. нет. 1. гостннное празднество, сборніце гостей, НК.: гшт. Но. 9. собранде гостей, гостйнная пйруш-ка. НК.: Бабы, Но. 48.
2. гогценйе, которое бывает в два срока: от начала октября до заговенйя (14 ноября) й от рожд. святок до масленйцы. НК.: Очеркн, Но. 315.
3. пмр.
•гашт-тму, бот.—гвоздяка.
•гатова, нареч.—готово. Усё гатова, як нагу ў бот уставіць. Ст.
•гатовае, гатовенькае—прйготовленная, ясправленная веіць. Нсл. 120. Гатовенькае кажны возьме. Нсл. Сеў на гатовенькім, зн. на гатовай гаспадарцы. Нсл.
•гатовы-вйя-вае, 1. готовый. Шсл.; Ар. Заказаваць ня буду, а куплю гатовую шапку. Ст. Да намазу (араб. малітвы) гатовы будзьце. Кіт. 29аіз.
2. выражаюіцйй согласне, склонный, расположенный что-л. сделать; готовый.
гатоўшы, 1. ср. cm. к гатовы 1. Нсл. 120. Мая работа будзе гатоўшая, чымся твая. Нсл.
2. ср. cm. к гатовы 2. Гатоўшага над яго нікога няма. Нсл. 120.
гатовыя грошы—налнчные деньгй. Стт. •гатоў-ові, ж.—готовность.
у гатові—в готовностй. Нсл. 46. У мяне ўсё ў гатові. Нсл.
•гатоўка-ўкі-ўцы, ж.—налнчные деньгй. Гсл.; Ар.; Шсл.; Нсл. 120. Даў тры рублі гатоўкаю. Ст. Дай валёй гатоўку, чымся адкладаць. Нсл.
•гатоўля-ўлг'-ўлг, ж,—действне по глаг. гатаваць, гатавацца—прйготовленйе. Нсл. Гатоўлю тваю я знаю, будзеш доўга чакаць, пакуль зьбярэшся. Нсл. 120.
КНІГІ ОНЛАЙН
