Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. нметь влеченйе к кому, Нсл. 119 чувствовать к кому-лябо прйвязанность. Дсл. Сэрца мае ня горнецца к яму. Нсл. Сын да бацькі горнецца. Дсл.
3. прлжйматься, (Шсл.) ласкаться, льнуть. Гсл. Лёгка, птушачка мая, сам к табе гарнуся. Гсл.
абгарнўцца, соверш., возвр.—окутаться. Нсл. 345. Абгарніся добра на мароз. Нсл. Агврніся хутрам лепі. Дсл. Соверш. загар-нўцца—завернуться. Нсл. 164. Загарніся ад ветру. Нсл. Соверш. згарнўцца—собраться прйобрестн что-лнбо. Mix. Паўлюк ад-туль згарнуўся й купіў каня. Mix. Соверш. нагарнўцца, возвр.—насесть, напасть. Нсл. 302. За што вы ўсі нагарнуліся на мяне? Што я вам зрабіў такое? Нсл. Соверш. перагартнўцца—перевернуться. Дсл. Пе-рагартніся к імне перадам. Дсл. Соверш. угарнўцца—завернуться. Угарніся доб-ранька на мароз.
гарнёньне-«Я, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к гарнуцца 1, 2, 4. Гарненьне дзяцяці к матцы. Нсл. 119.
прыгарнўцца, соверш.. страд. 1.— прнг-рестнсь. Шсл.; Ар. Галавешка прыгар-нулася ў цялешнікі. Ст.
2. прйдвннуться. Нсл. 119. Куды ты горнешся, прыгарнуўся? Нсл.
3. прйласкаться. Раст: Северск. 149; Шсл.; Нсл. 119; Дсл. Дачка прыгарнулася да маткі. Ст. Бедненькі да мяне горнецца, прыгар-нуўся. Нсл.
4. прйжаться. Прыгарнуўся да мяне бедненькі, бы да роднае маткі. Нсл.
разгарнўцца, соверш. 1. развернуться. Шсл. Няма на чым тут мне разгарнуцца, каб добра гаспадарыць. Ст.
2. развернуться, сделаться тороватым, гостепрйймным, готовым поделйться свонм запасом. Нсл. 547. Ну, гаспадару, разгарніся ды пашлі яшчэ па гарэлку. Нсл. •гартоль, м. 1.—шест с поперечйной для задержйвання плотов. Калупайла.
2. плотогон у переднего плотового весла( "апочыны" ). Калупайла.
•гаршэньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. —порча нравов, соблазн. Нсл. 119. Гэта гаршэньне моладзежы. Нсл.
• гаршэць— см. под горшаць.
•гаршкалёп-ла, Предл.-пу, Зват.-ne, м., брезгл.—гончар, горшечннк, (БНсл.); Гсл. презрйтельное названне горшечнйка. Івянец.
•гаршчок-шк'й, предл.-кў; мн. ч., дат.-КОМ, мн. ч„ предл.-КОХ, м.—горшок. НК: Очеркн 78;Ар.; Шсл.; Нсл. 119; Ксл. Грошы схаваў у гаршчок, ідзе быў попел. Н.(Афанасьев, У, 1914, 8). На паліцы гаршчок із куляшом. Узрэчча Беш. (Ксл.).
гаршыць
202
гарыня
кі'даць гаршкі — кі'даць банькі—ста-ВЙТЬ баНЬКй. НК: Очеркн 78, Но. 173. Уменьш. гаршчэчак-чка. На Куцьцю кажа гаспа-дыня да гаспадара: ”Ты прынясі аўсянкі, іржанкі й сена мяшэчак”. А гаспадар да гаспадыні: ”А ты прыгатуй маку, селядцоў і кісялю гаршчэчак". Ск.
•гаршыць-zzzp, горшыш-ша, несоверш.. пе-рех.—портйть нравственность чью. Нсл. 119. Малога горшыш, вучачы благога. Нсл. Соверш. згаршыць. Нсл. 119—нспортйть нравственно. Згаршылі хлапца-. стаў да нічога. Нсл. Прйч. згоршаны—развра-іценный, соблазненный, йспорченный нравственно. Нсл. 203. Згоршаны хлапец. Нсл. Отгл ймя суіц. згаршэньне-«я, пред.і-ню—развраіценйе, соблазн, Нсл. 203 порча, развраіденне. БНсл. Гэта вялікае згаршэньне моладзежы. Нсл. Нетверш. зг&ршарь-аю-аеш-ае—соблазнять, пор-тйть нравственность. Нсл. 203. Нашто ты яго згаршаеш на благое? Нсл. Соверш. пагаршыць-zzzi’, пагоршыш-ша—дсор-тйть несколько более нравственность. Отгл. й.мя суіц. пагаршэньне-мя, пред.і.-НЮ, ср.—соблазненйе, соблазн. Нсл. 437. Гэт-кае дзела пагаршэньне моладзежы. Нсл. • гаршыцца-шўся-шышся, несоверш.—ув-лекаться дурным прнмером, становйться безнравственным. Нсл. 119. 3 благімі таварышамі водзячыся, і добры гор-шыцца, згоршыцца. Нсл. Соверш. згар-шьіцца. Нсл. 119. Згоршыўся хлапец. Нсл. Несоверш. згаршацца-äюся-аешся—раз-враіцаться, соблазняться, Нсл. 203 пор-тйться, развраіцаться. БНсл. He згар-шайся гэтым благім прыкладам. Нсл.
•гарт-ЛШ’, м. 1.—закалка. Ар.; Шсл.; Азярэцк Сян. (ксл.). У сталі мала гарту. Ст.
2. нагоняй, взбучка. Шсл. Дам табе добрага гарту. Ст.
•гартанка-нкч-н^ы, ж.. бот.—ждвучка, [Sempervivum saboliferum] Верас. См. скочка. •гартан-ўць-ньне—гк. под гортаць.
•глртаьарь-тўю-тўеш-тўе, несоверш.. пе, рех.—закаЛйВать, Ар.; ПНЗ; Пустынкі Сян. (Ксл.); Шсл.; МГсл. каЛйТЬ. Нсл. 110. Каваль гартуе зялеза. Ст. Гартаваць сякіру. Нсл. Прйч. гартаваны—калённый. мгсл.; Ар.; Нсл. 110. Гартаванае зялеза. Нсл. Отг.і. ймя суіц. гартаваньне-нл, пред.і.-ню—каленне, действне каляіцего. Нсл. по. Сякіру аддаў г гартаваньне. Нсл. Соверш. загартаваць —закалнть. Ар. Каваль добра загартаваў сякіру. Прйч. загартаваны—закалённый. Ар.
перагартоваваць, -товую-товуеш-то ву, несоверш. 1. перекалйвать чрез меру. Нсл. 400. Неперагартовуйсякіры, сыпацца будзе. Нсл.
2. снова закалйвать в горнйле. Нсл. 400. Перагартоваваць надабе нарогі: дужа мяккія. Нсл. Соверш. перагартаваць-отўю, 1. перекалйть. Нсл. 400.
2. снова закалйть. Нсл. 400. Прйч. пера-гартаваны—перекалённый. Нсл. 400. Пе-рагартаваная сякіра сыпецца. Нсл.
гартавацца-тўюся-тўешся, несоверш. — закалнваться. Ар.; Шсл. Хай яшчэ гартуецца нарог. Ст. Соверш. загартавацца —закалнться.
перагартовавацца, -вуецца—перекалй-ваться. Нсл. 400. Сякіра перагар-товуецц. Соверш. перагартавацца.
• гартаць—< м. под гортаць. »гарзны-ная-нае—калённый. Гсл.
•гарўха-гхг-г«’, ж.—муха с сйнйм жйво-том, которая йздает грустное жужжанде. Дсл. Мухі-гарухі зьбіраліся, камаровы косьці зьбіралі. Дсл.
•гарўн-PHö, предл.-унў, зват.-ўне; мн. ч.. дат-ном, мн. ч.. пред.і.-нох, м.—горемыка.
•гарўшчы-чая-чае—претерпевшнй мно-го горя, невзгод. Аш. Mae ручкі, ножкі гарушчыя. Аш.
• гарўтнік, об.шст. — гарэтнік. Ар. Ты вялікі гарутнік. Шакун: Сьлед 13.
•гарўтніца, об.іаст.—гарэтніца. Ар.
•г&рўчкя-чкі-чцы, ж. 1. горячка(болезнь), Нсл. 119; Гсл.; БНсл. Тйф, горячка. Ксл. Каб цябе гаручка запаліла! Алёхнава Сян. (Ксл.). 2. (прн отрйцанйй)—решйтельно ннчего. Нсл. 119. Гаручку возьмеш, а ня грошы. Нсл.
3. вспыльчйвость. Нсл. 119. Кінь сваю гаручку, а выслухай. Нсл.
4. обіц.— вспыльчйвый человек. Нсл. 120. Нясусьветны гаручка ён, зараз і зага-рыцца. Нсл. Яна гаручка, але адпусклівая. Нсл.
•гарчакі", (одйн гарчак )—шестйтычнн-ковые вйды, Polzdonum. В отваре йх красят шерсть в ярко-желтый цвет, не лйняюіцйй на солнце. Дсл.
•гарчані"-нёў (одйн гарчэнь)—грнбы белые, буроватые, потом чернеюіцйе, растут на горах. Дсл. Гарчанёў набралі. Дсл.
•гарчэль-л/, ж.—горечь. Мядзела(Танк).
*гарчзць-эю-эейі-эе, несоверш.—делаться горькйм, Нсл. 119 горькнуть. БНсл. ЗБогам! калі мая хлеб-соль табе гарчэе. Нсл. Соверш. згарчэць—прогорькнуть, стать горькйм. Нсл. 203; БНсл. Сыр згарчэў. Нсл. Соверш. пагарчэць—стать более горькмм. •гарчыня-ш-ні, ж.—горькость, горечь. Ар;
•гары-рдг-выгоревшее(в лесу, С.) место. Ксл. У гарах воўк ізьеў авечку. Кляшчыно Беш. (Ксл.).
•гарыда-дь/, обіц. 1. скаред. Гсл.; БНсл. Ср. горыд.
2. дряйЬ, (ругат. Гсл. ); БНсл.
•гарьіла-лы—светач. Дсл. Дай гарылу. Смл. (Дсл.).
•гарыня-HZ-Hz, ж.—пространство, нахо-дяшееся высоко над землей, высь; высота(относйтельно пространства над землей). 3 гарыні, з вышыні паляйеў бы за
гарыпень
203
гаспадарлівы
сьмерцяй сваёю. Гарун(ст. ”Ноч”). Жыцьцё куецца, і сонца ўздымаецца, сьветла касу/ІІ ІЛЬЛвЦЬ 3 гарыні. Гарун: Думыўчужыне. См. гор.
•гарыпеНЬ-АШЯ, предл. й зват.-ПНЮ; мн. ч.,род. -пняў, м.—лйцо, оставшееся без пары в йгре ’’гарыпні”. Нсл. 118.
•гарыпнІ-НЯр, едйнств. ч. нет.—йгра В горелкн, в которой, став в кругпо-парно, скачут около беспарного "гарыпня”, прнпевая: Гары, гары, гары пень, дай нам калапень; ні гарэў, ні балеў, калапенькі паеў. После этого разбегаются врозь, й беспарный старается поймать девйцу. Еслй словйт, то оставшяйся беспарным делается "гарыпням". Нсл. 118;БНсл.
• гарывада-^ы-дзё, ж.—нефть. Хмара(Белр. голас). Масква... нават ля Рэчыцы гары-вадў СМОКЧа. Кавыль(Б. Ускалось, Ho. 11,стр. 3). •гарывы-вая-вае—горнстый. Дсл. Гары-вае месца—горйстое место. Барада Парэцк. (Дсл.).
•гас, гасу, м. 1.—страх. Нсл. 110; Гсл.; БНсл. Усім ім задаў гасу. Нсл. 110.
2. нагоняй, (БНсл.) взбучка. Гсл. Даў ён табе гасу, будзеш ведаць. Гсл.
• гасіць, гашў, гасіш-се, несоверш., перех. —тушйть(гасйть, МГсл.; Ар. ) Зайкава Меж., Забор’е Сян. (Ксл.); МГсл.; Ар. Соверш. ЗгасІЦЬ —загаснть, погаснть, потушйть. Ар.
гаснуць(гасьці)-нр-неш-не; прош. вр. гас, гасла, несоверш.. перех.—тухнуть, гаснуть. Ар.; Гсл. Соверш. згаснуць—потухнуть, погаснуть. Гсл.; Ар. Соверш. пагаснуць (пагасьці)—погаснуть многому. Масла пагасла, сала патала. Ар.
• гаспода-йы, дат.. nped.i.-дзе, ж.— квар-тнра. Ар.; Ск. Яны ня маюць свайго дому, a жывуць на гасподзе. Ар. Што дзьве стрэлы, то ўрубы, йіто лялеі значаць, то ўсі людзі мудрыя вельмі вельмі гаразд бачаць, каторых зацны тот дом за гэрб ужываець. Вер мне іж там гасподу цнота сваю маець. Стнх. Рымшя 1585 г. Просім, абы не жадалі спушчэньня агню зь неба да забурэньня гасподы. Перадмова Цяпінскага(Янчук: Нарысы гіст. 36). А есьлі хто каго г месьце, на вуліцы або f гасподзе стрэльбаю раніць, тот маець... Стт. 75-20. У том даму... часу адправаваньня г Менску рокаў земскіх... нікому з ураду жадная гаспода давана быці ня маець. Л. 1592 г.(М. А. 66). У Сымонкібаль ды годзе, ён усеўся на калодзе, ёну лесе, быў гасподзе. С. Музыка, 65.
• гасподнік-гка, предл.-іку, зват.-іча, м. — квартнрант, квартйронаннматель, ЖЙЛ6Ц. Ар.; Ск.
• гасподніца-і<ы-і{ь/, ж— квартйрантка, квартйронанймательнйца, жйлйца. Ар.; Ск.
•гаспадар ( об.шст. аспацарУара, пред.і. ару, зват.-äpy; мн. ч.-ры-роў-ром, мн. ч., предл-рох, м. 1.—господарь, лйцо, стояв-шее во главе велйколйтовского(бело-
русского) государства, Велнкого Кня-жества Лйтовского. Усі йменьня зрад-ніка такога міма дзяцей на нас гаспа-дара ку столу нашаму, Вялікаму Княст-ву прыпадаці будуць. Стт. 67.
2. (обгцее названйе лйц, стояіішх во главе государства — князь, царь, король, нмператор, презндент)—государь. мгсл.; БНсл. Бог... каторы есьць Гаспадар над гаспадарамі. 3 пасольскае прамовы Л. Сапегі 1600 г.(Янчук: Нарысы 73). Аспадар мой, вялікі кароль, даў мі намесьнічаці ў Яуцку.(Ліст Хведара Данілевіча, намесьніка Луцкага 1386-88 г.). 3.—владелец, властелйн(полновластный распорядйтель, С.) Нсл. 120. Яквелепакоеў чыню без гаспадара, душў вазьму вялікім страхам так. Кіт. 12666. Had сваім дабром усякі гаспадар. Нсл.
4. ХОЗЯЙН. Ар.; Войш.; Пархв.; Дз.; Н.; Госьміра Сян. (Ксл.); Ст.; Нсл. 120; Гсл.; Дсл.; БНсл. Быў сабе гаспадар. Н.(Афанасьев 1, 1913, 209). Уменый. ГаСПадарОК-р/<0, предл.-ркў, зват. гаспадарку; мн. ч., дат.-рком, мн. ч., предл-ркох. Нсл. 120.