Вянок беларускіх танцаў

Выдавец: Беларусь

Памер: 88с.

Мінск 1994

28.62 МБ

Ю.М.Чурко МІНСК «БЕЛАРУСЬ» 1994 DISK 85.325 (4 Вел) 4-93 УДК 793.31 (-826) Чурко IO. М. 4-93 Вянок бсларускіх танцаў.— Мн.: Беларусь, 1994.— 88 с. ISBN 5-33801097-8. Мелодыі і кароткія апісапні вядо.мых, а таксама рлдкіх, якія былі знойдзсііы ў фальклорных лкспеднцыях, бсларускіх народных тапцаў, карагодаў, полск. Для ўсіх, хто цікавіцца бсларускім танцавалыіым фальклорам. Можа быць выкарыстана ў дзіцячых садках, агулыіаадукацьвіных школах, мастацкай самадзейнасці. 7930310000—028 Ч ВЗ 70—93 DDK 85.325 (4 Бсл) М 301(03)—94 ISBN 5-33801097-8 © 10. М. Чурко, 1994 НЕВЫЧЭРПНАЯ КРЫНІЦА Сёння, калі мы разважасм аб адраджэнні бсларускай культуры, якая набывас новыя якасці і маштаб, псрш за ўсё думасм аб народнай творчасці, аб пашырэнні яс ролі ў нашым жыцці, аб абнаўлснні адносін да яс. Вядома, што на псраломных этапах развіцця нацыянальнай культуры фальклор і яго традыцыі нярэдка мслі лёсаноснас значэннс. Каб дрэва зслянела і цвіло, нсабходна ўмацоўваць яго карані. I тут нсльга псрабольшыць тую ролю, якую можа і павінна адыграць народная творчасць у выхаванні пакалснняў, у далучэнні іх да культуры, мастацтва, творчасці. Цяжка назваць нсшта іншас, каб так запомнілася на ўсё жыццё, так асацыіравалася з паняццсм «радзіма», як пяшчотныя матчыны пссні, мудрыя дзсдавы казкі, яскравыя народныя танцы. Аднак мы чамусьці нсдаацэньвалі значэнне народнай творчасці ў рабоцс з дзецьмі і юнацтвам. У той жа час мастацкі рэпсртуар дашкольных устаноў можа самым аптымальным вобразам складацца з фальклору: дзіцячых пссснь і танцаў, лічылак і загадак, шматлікіх і, на жаль, малавядомых карагодаў, што так лёгка і радасна ўспрымаюцца малымі. Урокі рытмікі ў школах маглі б арганічна ўключаць ў сябе элсмснты такіх народных танцаў, як «Таўкачыкі», «Цапы», «Малаточкі», «Таптуха» і інш. I вядома ж, фальклор у поўным аб’ёме можа лсгчы ў аснову творчасці самадзсйных і этнаграфічных калсктываў, у якіх удзсльнічаюць людзі ўсіх узростаў. Мы нс павінны забываць, што толькі ўспрынятыя з дзяцінства народная мова, мслодыі, пластыка стануць роднымі і будуць на працягу ўсяго жыцця паіць, як «жывая вада», людзсй, саграваць творчым агнём іх душу, рабіць утульным і цёплым родны дом. Гэты зборнік пабудаваны такім чынам, каб дапамагчы псрш за ўсё выхавальнікам дзіцячых садкоў, настаўнікам рытмікі і танца ў школе, псдагогам і кіраўнікам розных калсктываў, якія нс маюць спецыяльнай харэаграфічнай адукацыі, алс любяць народную творчасць і жадаюць дзсйнічаць у гэтай галінс. Каб аматары фальклору, і ў прыватнасці танцавальнага, якому ў асноўным прысвсчана выданнс, маглі лепш арыснтавацца ў гэтай сфсры, ахарактарызусм каротка народную харэаграфію, яс гісторыю і важнсйшыя жанры. Карані бсларускага народнага харэаграфічнага мастацтва, як і танцавальнага мастацтва іншых народаў, ідуць углыб вякоў. Яго псршыя элсмснты нараджаліся яшчэ ў эпоху фарміравання ўсходнсславянскіх плямёнаў і, прайшоўшы этап гістарычнай сднасці славян у Старажытнарускай дзяржавс, лсглі ў аснову самабытнай танцавальнай творчасці, далсйшас развіццё якой адбывалася паралсльна з развіццём бсларускай народнасці, а потым і нацыі. Гістарычныя ўмовы існавання бсларускага народа (цяжкі сацыяльны і нацыянальны прыгнёт, пастаянная барацьба за захаваннс сваёй нацыянальнай самабытнасці) на доўгі час захавалі ў бсларускім фальклоры сляды старажытнасці. Ці нс да нашага часу бытуюць ў беларусаў такія старадаўнія народныя святы, абрады, гульні, як каляды, Купала, дажынкі, «Жаніцьба Цярэшкі», «Пахаваннс стралы», «Ваджэннс куста», «Хаджэннс з казой», «Зязюля», многія вяссльныя звычаі і інш. Значнас мссца ў іх займалі харэаграфічныя элсмснты, цссна звязаныя з пссняй, драматычным ігравым дзсяннсм. Паступова танцавальнас мастацтва вылучасцца з агульнага сінкрэтызму, становіцца на самастойны шлях развіцця і выкрышталізоўвасцца ў асобны, па-мастацку завсршаны від народнай творчасці. Адным са старэйшых у Бсларусі харэаграфічных жанраў, які захаваў яшчэ ў шэрагу выпадкаў сувязь з каляндарна-зсмляробчай і сямейна-бытавой абраднасцю, а таксама традыцыямі псршабытнага сінкрэтызму, з’яўлясцца КАРАГОД. У ім арганічна зліты харэаграфія, ігравос дзсяннс і пссня. Найбольш поўна карагоды захаваліся ў памяці народа. Як правіла, этнографамі і фалькларыстамі запісаны мслодыі і словы карагодаў, нсйкія сведчанні ёсць аб іх танцавальнай частцы. У сувязі з тым, што пластыка іх простая і нс патрабус спсцыяльных харэаграфічных всдаў, карагоды, магчыма, больш за ўсс астатнія жанры цікавыя для дзіцячых і юнацкіх фальклорных калсктываў. Яны могуць быць адноўлсны і выкананы практычна поўнасцю, у нязмснным і нсапрацаваным выглядзс. Часцей за ўсё яны маюць яскравыя, драШтызаваныя сюжэты, якія разыгрываюцца ў асобах і могуць быць цікавымі як гледачам, так і самім выканаўцам. Па сваіх структурных і стылявых асаблівасцях карагод займас як бы сярэдзіну трохвугольніка, утворанага трыма сумсжнымі жанрамі фальклору — пссняй, гульнёй і танцам, і мас комплскс падобных да іх рысаў. Адпавсдна з гэтым беларускія карагоды можна падзяліць на тры вялікія групы: 1. Карагодныя песні; 2. Ігравыя карагоды (з падгрупай карагодных гулыіяў); 3. Карагодныя танцы. Псршая з іх бліжэй за астатнія да народнай пссні. Пры наяўнасці арганічнага сплаву трох кампанснтаў — тэксту, мслодыі і харэаграфічнага дзсяння, галоўнас значэннс тут мас мслодыя. У гэтай групс псраважаюць напсвы павольнага і ўмсранага тэмпу, з шырокім мсладычным дыханнсм, з распяваннсм складоў. Тут значна больш, чым у іншых карагодных групах, складаных мстраў — 5 7 6.3 4’4’4 ' 2‘ Для харэаграфічнай структуры карагодаў гэтай групы характэрны нсскладаны прасторавы малюнак (у асноўным гэта кола, прамая лінія, змсйка, вароты, калона пар. васьмёрка) і найпростас харэаграфічнае дзсяннс (просты ўрачысты крок). Рухі рытмічна ўзгадняюцца з напсвам, але нс з сінхроннай дакладнасцю, а ў самых агульных рысах. Тыповыя хады — просты крок з прыстаўкай, крок з прыпаданнсм, псраступанні з боку ў бок і г. д. Адсутнічас і прамос адлюстраваннс ў харэаграфіі тэксту пссснь. Яскравым прыкладам гэтай групы з’яўляюцца карагоды «Страла», (выканаўцы, узяўшыся за рукі, ланцужком ідуць на ўскрай сяла і спяваюць), «Вуліца мала, карагод вялікі», «Завілася пчолка», «Ох ты, бяроза», «Машанька» і інш. (у іх удзсльнікі спяваюць эпічныя, лірычныя і драматычныя песні), а таксама знакамітыя «крывыя танкі» («Лука»), дзс спсвакі рухаюцца, малюючы на плоскасці розныя асімстрычныя малюнкі. Да другой групы — ігравых карагодаў — можна аднесці карагоды, у якіх дасягнута найбольш поўнас адзінства трох у значнай мсры развітых кампанснтаў, дзс змест раскрывасцца ўсёй сукупнасцю выяўлснчых сродкаў паэзіі, музыкі і харэаграфіі. Для паэтычнай і музычнай будовы ігравых карагодаў характэрны дыялагічнас выкладанне сюжэта, апавядальны тон, больш хуткі тэмп і выразны рытм напеву. Нярэдкая з’ява тут — рытмічная кантрастнасць частак ці мслодый запеву і прыпсву па прынцыпу «павольна — хутка», які тыповы для музычнай структуры бсларускіх карагодаў. Напсвы вызначаюцца індывідуальнай выразнасцю, чаргаваннсм мінору і мажору. Часта сустракасцца выкананнс прыпеву «Ой, люлі», «Люшанькі-люлі» і г. д. у трэцяй частцы страфы з паўтарэннсм пасля яго другой часткі. Больш разнастайны ў параўнанні з псршай групай малюнак руху карагода па плоскасці. Ен узбагачасцца пабудовамі танцуючых у два супрацьлсглыя рады («А мы проса ссялі», вядомы амаль паўсюдна ў славян), а таксама паўкругавымі і кругавымі кампазіцыямі з вылучэннсм у цэнтр салістаў («Падушачка», «Горад», «Ёрш», «Халімон», «Я малсшанькі», «Юрачка», «Мак», «Яшчур», «Верабей», «Чарнец» і інш.). Алс асабліва інтэнсіўна ў карагодах гэтай групы развівасцца танцавальная лексіка, папаўняючыся ў асноўным за кошт танца салістаў рознымі скокамі, падскокамі, хлапкамі, прысядкамі, прытопамі, кружэннсм, выяўлснчаілюстратыўнымі рухамі і г. д. У ігравых карагодах больш разнастайныя рухі і паставы рук, вялікую ролю іграюць элемснты драматычнага мастацтва, пантамімы, мімікі. Больш цсснай, чым у псршай групс, выглядас і сувязь харэаграфіі з тэкстам і музыкай. Тут можна назіраць стварэннс цэласных музычна-паэтычна-харэаграфічна-ігравых адзінак, якія даюць маналітную, нсраскладасмую на састаўныя часткі тканіну. Рухі звязаны з сюжэтам і па сваім вобразным сэнсс: яны часта выяўляюць, ілюструюць тое, пра што расказвае фабула карагоднай пссні. У групс ігравых карагодаў як свосасаблівую падгрупу можна вылучыць карагодныя гулыіі, па характары найбольш блізкія да жанру гульняў з усімі асаблівасцямі кампазіцыйнай пабудовы («Удавсц», «Заінька», «Сслязснь», «Псрапёлачка» і г. д.). Гэта падгрупа з’яўлясцца агульнай ужо з другім жанрам фальклора — народнымі гульнямі. Яна ўваходзіць у вялікую групу гульняў, якія характарызуюцца па адпавсднай у гэтым жанры класіфікацыі як мастацка-драматычныя дзсянні. Многія дзіцячыя гульні, як вядома, прыйшлі з быту дарослых і з’яўляюцца «асколкамі» мінулага сур’ёзнага рэпсртуару. Харэаграфічныя гульні, што ўтварыліся са старажытных карагодаў, — яскравы прыклад таму. 2.3.1K.5917. 5 Другую вялікую групу ў ігравым жанры ўтвараюць гульні, што выступаюць у якасці сродку фізічнага выхавання. I нарэшцс, трэцюю групу беларускіх карагодаў складаюць карагодныя танцы, названыя так з-за вядучай ролі ў іх харэаграфічнага пачатку. Менавіта тансц выступае тут ужо як зусім нсзалсжны і развіты арганізм, які імкнсцца і ўжо здольны ствараць паўнацэнны мастацкі вобраз уласнымі сіламі. Для карагодаў гэтаіі групы характэрна значна мсншая, чым у ігравых карагодах, сувязь харэаграфічнага дзсяння з тэкстам і напсвам. Гэта, на псршы погляд, збліжас групу карагодных танцаў з групай карагодных пссень. Лле прынцып тут зусім іншы: калі ў карагодных песнях дамінуюць напеў і паэтычны тэкст, то тут — тансц, з адпавсднымі яму па рытмічным малюнку карагоднымі песнямі. Беларускія карагоды маюць нсзвычайную разнастайнасць кампазіцыйных малюнкаў, рухаў, тэмпаў. У павольных тэмпах найбольшай дасканаласці дасягае прасторавы малюнак (самыя розныя камбінацыі фігур, такіх, як «спіраль», «вуж», «змейка», «ручаёк», «зорачка», «вароты»), дэкаратыўныя пляценні рук, ігравыя, пантамімічныя дзеянні галоўных дзеючых асоб. У хуткіх карагодах шматвобразна і шырока прадстаўлсна танцавальная лсксіка: віртуозныя «калснцы» салістаў, імклівыя pvxi ўсіх удзсльнікаў.