КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Hi забувайся! На капуцікі... Пасля слоў «каза ўпала, здохла, прапала» яна падала, быццам мёртвая, за зямлю. Атрымаўшы частаваннс гаспадароў хаты, «каза» ўставала і кланялася. Пасля гэтага каляднікі танцавалі і пслі здравіцы ў гонар гаспадароў. Калісьці смерць іуўваскрэссннс «казы» сімвалізавалі штогадовас паміраннс і ажыванТіс прыроды (каза і казёл, па павср’ях бсларусаў, былі духамі ўраджаю, дух жыта — Жыцснь уяўляў сабой істоту казла), набываючы магічны сэнс. Водгалас мінулых эпох гучыць у гэтым абрадзс яшчэ і сёння. Пэўнас тэатральнас дзсйства разыгрывалі, напрыклад, у вёсцы Спорава Бярозаўскага раёна Брэсцкай вобласці. Мужчына і жанчына, якія выконвалі «Казу», спачатку танцавалі «Казачок», а затым хадзілі ўнутры круга, «абнюхваючы» адзін аднаго, імітуючы казінас бляяннс. Нарэшцс партнёрка скакала цсраз танцора, як цсраз гімнастычнага каня. У Гомсльскай вобласці, напрыклад, двос танцуючых адначасова псраскоквалі цераз палку, якую трымалі ў ру- ках (ці псракідвалі над сіі па чарзс то правую, то левую нагу, ці згіналі ў скачку абсдзвс нагі), прыпяваючы: «Быў у бабкі казёл, мэ-гэ-гэ...» Жарты, скарыстаннс гумарыстычных аксссуараў (барод, рагоў) характэрныя для выканання «Казы» і сёння. Яшчэ параўналыіа нядаўна «Казу» выконвалі як жартоўную паўгулыпо-паўтансц і ў Хоцімскім раёне Магілёўскай вобласці: хлопцы скакалі адзін цераз аднаго; трымаючыся за паясы, рабілі кульбіты; абапіраючыся на рукі суссдзяў, «круцілі колы», увогулс, рабілі ўсё, што падказвала ім пластычная фантазія і фізічныя магчымасці. Трукавыя рухі, якія патрабуюць вялікага спрыту, выконваліся калі-нікалі і жанчынамі. Так, у Свіслацкім раёне Гродзснскай вобласці выканаўцамі гэтаіі камічнай гульні-танца звычайна падбіраліся дзве дастаткова спрытныя і моцныя жанчыны. Адна з іх нахілялася ўпсрад. Другая лажылася жыватом на яс спіну такім чынам, каб галава першай аказвалася паміж яс ног. Узяўшыся рукамі за сабраны вузлом падол спадніцы першай жанчыны, другая адрывала яс ногі ад падлогі і, перамясціўшы, ставіла на падлогу. Затым першая, якая трымала рукамі шчыкалаткі ног партнёркі, выпрамлялася, падымала другую і перамяшчала яс. Так, па чарзс прыпадымаючы адна адну, яны рухаліся па хацс, стараючыся папасці ў такт мслодыі полькі, якую наігрывала скрыпка. Можна ўявіць сабс вссялосць, якую выклікала грубаватая, алс ад гэтага ніколькі нс мснш смсшная забаўка. Танцавальныя формы «Казы» асабліва шырока ўжываліся на вяссллях. Няцяжка заўважыць, што ў вобразах казы і казла ўвасаблялася пладаносная сіла, вяссльная, любоўна-шлюбная тэматыка. Алс гэтым, канечнс, нс вычэрпваюцца прычыны доўгага жыцця гэтага танца і распаўсюджваннс яго амаль на ўсёй тэрыторыі Бсларусі. Сакрэт, відавочна, заключасцца ў тым, што тансц увабраў у сябс многія старажытныя традыцыі і адпавядас надзённым патрабаванням людзей: у забаўках, вострых эмацыянальных ураджаннях — выслабансннс ад звыклых норм. I нядзіўна, што іменна на вяссллс прыжылася «Каза», якая нссла ў сабс вялікія магчымасці для імправізацыі. Так, у Гродзенскай вобласці пары рухаліся па крузе супраць гадзіннікавай стрэлкі і пры гэтым спявалі: Надыпюў казсл 1 Іад акснца. Hi прыйдзс Дзеўка-валакснца. Потым дзяўчаты мяняліся мссцамі, кожная цсраз цэнтр круга ішла на мссца сваёй vis-a-vis. Хлопцы «падскокваюць» да сваіх дзяўчат, вымаўляючы: «Мс-кскс, мс-кс-кс!» Дзяўчаты танцуюць псрад сваімі партнёрамі, «муштруюцца», і выконваюць наступныя рухі: крок праваіі нагоіі упсрад з псраносам на яс цяжару цсла. Правас плячо выстаўлясцца напсрад, зварот у псршапачатковас становішча па нявываратнай псршай пазіцыі. Крок лсвай нагой упсрад з выстаўлсннсм напсрад лсвага пляча, зварот у першапачатковас становішча. Рух паўтарасцца нскалькі разоў, рукі дзяўчыны пры гэтым сагнуты ў лакцях і падняты да ўзроўню грудзсй. Затым пары танцуюць польку па крузс. Гэты варыянт «Казы» амаль бсз змен мог бы з поспсхам выконвацца дзецьмі. Найбольш папулярная мслодыя «Казы» апублікавана ў многіх фальклорных зборніках: РУХАВА Ка заў баць_ка: -Ка_зу дам 1 з ма__лень_кім каз_ля_ням. А Козачка піэрая Мяпс дома нс было. ГІа гародзе бегала. I козачку раздуло. Ой, ну ды ой, ну — Ой, ну ды ой, ну — I Іа гародзе бегала. I козачку раздуло. Аб'елася лебяды, Трэба лекаў пашукаць, lie трапіла да вады. Каб козачку ратаваць. Ой, ну ды ой, ну — Оіі, пу ды ой, ну — lie трапіла да вады. Каб козачку ратаваць. Ды міпулася бяда — Намагла казе вада. Ой, ну ды ой, ну — ІІамагла казе вада. 3 задавальнсннсм будуць танцаваць дашкаляты і наступны тансц-гулыно. Адзін выканаўца ідзс, падскокваючы ў рытм музыцы, і пяе ўсім вядомую мслодыю: Іпюў казёл дарогаю, дарогаю, дарогаю. Сустрэў казу бязроіучо, бязроіучо, бязроіую. Давай, каза, панрыгаем, чаіірыгаем, папрыгаем I пожкамі падрыгаем, падрыгаем, падрыгаем. Потым падыходзіць да аднаго з дзяцеіі, бярэ за руку і вядзс ў круг. Другі становіцца за спіну першага, кладзе рукі яму на плечы, і яны скачуць ужо ўдвух, паўтараючы псршы куплст або які-нсбудзь іншы, складзены ўдзельнікамі гульні. Як гульня, да якоіі магчыма далучыць усіх прысутных у зале, выглядае варыянт «Казы» з Магілёўскаіі вобласці. Усе танцавалі ў крузс і нс браліся за рукі. Першы танцор прыстаўляў адтапыраныя вялікія пальцы правай і левай рукі да віскоў (далонь самкнута і выцягнута ўпсра.і'. як бы імітуючы рогі, і, высока падскокваючы, «бадаў» выбранага партнёра. Другі станавіўся за спінай псршага, але той паварочваўся, станавіўся за другім і ахопліваў яго за талію. Стаўшы цяпср псршым, сн такім жа чынам рабіў «рогі» і, падскокваючы, «бадаў» трэцяга. Трэці ўставаў за спінай другога, алс псршы і другі паварочваліся тварам у другі бок, і трэці аказваўся псршым. Ен у сваю чаргу рабіў «рогі», падскокваў і «бадаў» чацвёртага і г. д. Такім чынам, «Каза» доўжылася, танцорам усё цяжэй станавілася захаваць адзіны рытм і рабіць павароты на 180°. Танец заканчваўся, калі ў яго ўключаліся ўсе, хто стаяў у крузс. Гульня суправаджалася пссняй: Складаннс калсктыўнай «Казы» наогул не рэдкасць на вяселлях. Так, у Брэсцкай вобласці «Казу» выконвалі дванаццаць чалавск: воссм унізс, чатыры сядзслі на іх вярхом, стараючыся ўтрымацца, калі «каза» скакала і брыкалася. Старажытны і разам з тым тансц, які пастаянна абнаўлясцца, «Каза» захоўвас сваю бурлсскную, камічную прыроду. Цяпер яна нс толькі апранасцца ў свой традыцыйны авечы кажух, алс і ў сінтэтыку, акарыкатурвас новыя танцавальныя моды, насміхаецца. Всдаючы, які доўгі па часу шлях прайшла «Каза», нс трэба вельмі строга судзіць яс за нс заўсёды элсгантныя жарты. Перацярпсўшы нскаторыя змсны, гэты шматаблічны спсктакль з казой псрайшоў у дзіцячы ігравы рэпсртуар. Прывядзём толькі адзін прыклад — дзіцячы карагод «Казёл», запісаны Г. Цітовічам у Мінскай вобласці, у якім дзяўчынка ў сярэдзінс круга жэстамі і рухамі адлюстроўвас тос, аб чым спяваюць удзслыіікі: — Hot і так, Так і гэтак, Так мужчынкі скачуць. — Пакажы, казслінька, Павітай, казелінька, Як дзевачкі скачуць? — Hot і так, Так і гэтак, Так дзсвачкі скачуць. — Пакажы, казслінька, ГІавітай, казслінька, Як хлопчыкі скачуць? — Hot і так, 'Гак і гэтак, Так хлопчыкі скачуць. — ГІакажы, казеліш.ка, Павітай казслінька, Як казёл скачыць? — Hot і так, Так і гэтак, Так казёл скачыць. Думасцца, што ў такую гульню нс адмовяцца пагуляць і цяпсрашнія выхаванцы дзіцячых садкоў. «ЧОБАТЫ» — традыцыйны тансц, існус ў розных варыянтах. Яго асноўная ідэя— абыгрываннс надзвычай каштоўнай у мінулым рэчы для абутай у лапці беларускай вёскі— скураных чаравікаў. Звычайна іх бераглі (хавалі), абувалі па святах, всшалі альбо ставілі на бачнас мссца. Нярэдка на доўгім шляху з вёскі ў вёску чаравікі нсслі ў руках. У Гомсльскай вобласці тансц выконваўся пераважна на вяссллях і мсў пэўны рытуальны характар. Зяць дарыў чаравікі цсшчы і ставіў яс на ўзвышэннс. Цсшча псраабувалася і танцавала пад прыпсўку: Ой, чобаты, чобаты вы мае. Нарабілі клопатаў вы мянс. Л павсіпу 'іобаты на кручку I пайду плаццс ткаць за дачку. Гэта тыя чобаты, што зяць даў, Ды за тыя чобаты дачку ўзяў. На Гомслынчынс запісаны адзін з варыянтаў найгрышаў да танца: Асноўны пластычны матыў танца — моцныя, частыя прытопы, разнастайны дробат, часам «трыножка» (трайны прытоп). «Білі абцасамі так, што мазгі варушыліся», — расказвалі выканаўцы. Сустракаюцца варыянты «Чобатаў», блізкія да «Шаўцоў». Саліст-танцор тут з большай ці мсншай натуралістычнасцю жэстамі і рухамі паказвас, як ён расцягвае скуру, робіць дратву, наточвас нож, шыс, забівае цвікі, а потым танцуе, імправізуючы. Яшчэ адзін варыянт мелодыі запісаны ў Брэсцкай вобласці: «ЖУРЛВЕЛЬ» («Жораў». «Бусел») — танец, які паходзіць, відавочна, са старажытнаславянскіх карагодаў, у якіх выканаўцы імітавалі рухі жураўля. Танцоры выстройваліся ланцужком ці парамі і ішлі па крузс, выпісвалі розныя зігзагі, выстройваліся касяком. У лексіцы сустракаліся наклоны корпуса з узнятымі і злучанымі навсрсс рукамі, што нагадвала жураўля, які апускас да зямлі сваю дзюбу, і рухі, якія перадавалі лопанне крыламі, уздыманне і апусканнс жураўлём ног. У танцы знайшлі адлюстраваннс элсмснты гульні і гумару, якія мслі мссца ў абрадзе калядавання, дзс «журавсль» танцаваў, дзёўб прысутных, імправізаваў. «Журавсль» часта выконваўся з прыпеўкамі. Напрыклад, у Брэсцкай вобласці спявалі: Жу ра всл ь, жу ра всл ь, ГІавадзіўся да бабіных канапсль, Л я цябе, журавушка, здаўлю Ды сама накармлю. П. Шпілсўскі апісвас карагод, у якім у цэнтры круга ходзіць хлопец-«журавсль», а астатнія выканаўцы ідуць па крузе, павольна падымаючы то правую, то лсвую нагу, імітуючы крокі жураўля. Потым пары кружацца, а хлопец імкнсцца ўхапіць якую-нсбудзь дзяўчыну і станцаваць з ёю. «Жураўлём» становіцца хлопец без пары. М. Чуркін дае мслодыю танца: У Гомельскай вобласці «Жураўля» танцавалі дзеці. Яны, узяўшыся за рукі, ішлі па крузе, у сярэдзінс якога хадзіў «журавель» з чырвонай дзюбай. Ён стараўся вырвацца з круга і дзёўб танцораў, а яны ўхіляліся ад удараў. У канцы танца круг размыкаўся і «журавсль вылятаў». Дзе-нідзс выканаўцы «Жураўля» спявалі: УМЕРАНА ХУТКА У чы_ рво_ ных бо_ тах хо_ дэіць па ба_ ло_ тах