КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
У наш час яскравую сцэнічную пастаноўку на асновс фальклорных варыянтаў стварыў В. Ямінскі ў народым ансамблі танца «Вясёлка». Багатыя, выразныя сродкі гэтага танца даюць магчымасць выкарыстоўваць «Вераб’я» выканаўцамі рознага ўзросту. «ПЕЎНІК». Назва гэтага танца ўпамінаецца некаторымі этнографамі і фалькларыстамі XIX і XX ст. Алс, а жаль, толькі ўпа- мінасцца. Харэаграфія ж яго была запісана ў апошнія гады ў палявых экспедыцыях. У Карэліцкім раёне Гродзенскай вобласці яго танцавалі наступным чынам. Юнакі і дзяўчаты браліся за рукі, ішлі па крузс простым крокам (крок на кожную чвэрць), акцэнтуючы ўдарам пяткі аб пол кожную апошнюю чвэрць такта. Калі круг быў абыдзсны, адна з пар уздымала рукі варотцамі, размыкала круг з аднаго боку (дзяўчына раз’ядноўвала рукі з хлопцам, які стаяў побач), і ўсс пары праходзілі чарадой пад рукі, робячы круг, які рухаўся супраць гадзіннікавай стрэлкі. Затым рукі варотцамі падымала наступная пара, якая аказвалася псршай з ныраючых у варотцы. Хлопсц гэтай пары браў за руку дзяўчыну з пары, якая стаяла на варотцах, замыкаючы круг, а дзяўчына з гэтай жа пары раз’ядноўвала рукі з ідучым услсд за ім хлопцам, размыкаючы круг. У новыя варотцы нырала наступная пара, заводзячы карагод танцораў у круг па гадзіннікавай стрэлцы. На нсйкі кароткі час у малюнку танца з’яўлялася двое варотцаў. Затым варотцы стварала наступная пара, якая аказвалася псршай, і круг зноў рухаўся супраць гадзіннікавай стрэлкі. Тансц доўжыцца да таго часу, пакуль варотцамі не пабудуць усс пары. Ен суправаджаўся псснямі: ЖВДВА Ку_ка_ рэ_ ку, пе_ ту_ шок, чыр_ во_нень_кі гра_ бя_шок, ён на рэ__ чач_ ку пай_ шоў, са_ бе ку_рач_ ку знай_шоў4 JL Ч л f г і _ 7 П / 1 1 f Т 1 п г Yf * 'J.11 V' “ -Г—Г—J Стаў ён я_ е пы__ та_ ці, ні у_ ме_ е чы_ та_ ці? —А я ўме_ла, па_ за_ бы_ ла, сва_ ю кні_жач_ ку згу_ бі_ ла. Этнограф С. Карскі апісвас варыянт «Псўніка» ў Ашмянскім павецс: удзсльнікі танца становяцца ў рад па аднаму чалавску, бяруцца за рукі, і той, хто стаіць псршым у радзс, пачынас хутка кружыць усіх астатніх. Пры гэтым спяваюць: Ку-ка-рэ-ку, петупюк, Скукарэчыуся: Чыріюпснькі грабяінок, Ці ты ножку зламаў, Каля рэчкі хадзіў, Ці скалечыўся? У Віцсбскай вобласці «Пеўнік» бытаваў у крыху іншай формс. Вядучы карагода пад знаёмую песню «Петушок, пстушок, залаты грабяшок» заплятаў ланцужок, ныраючы ў вароты, зроблсныя апошняй парай, затым перадапошняй і г.д. Удзсльнікі пелі яшчэ аб адной дзсючай асобс карагода — «курыцы», якая ў былы час, відаць, ілюстравала тэкст рухамі: А курыца пстуха Ды выгнала з катуха. — Я курыца-трапятух, Ды пя лсзь у мой катух. У другім варыянцс «Псўніка» танцоры, рухаючыся па крузс, запытвалі ў таго, хто быў у цэнтры, ці нс прадасць ён псўня. На што саліст адказваў: «А я пеўня не прадам. у мяне певснь гаспадар» — і рабіў выгляд, што дзяўбс зернс, шукас яго, «пстушыцца», а затым так штурхаў каго-небудзь з танцораў, што той, бывала, падаў. Для будучых пастаноўшчыкаў танца бсзумоўны інтарэс могуць уяўляць і звссткі з «сумсжных», ігравых жанраў. Так, у Брэсцкай вобласці запісана гульня «Курачка», у якой дзяўчаты садзіліся на кукішкі вакол «пстушка» — хлопца, і калі ён вымаўляў «ко-коко!», падымалі апушчаныя галовы, а хлопсц павінсн быў рэзка звссці паднятыя ў бакі рукі і захапіць ў далоні галаву адной з дзяўчат. У Гомсльскай вобласці «Курачка» бытавала і як тансц, яшчэ — як калядны абрад, калі, зварыўшы куццю, гаспадыня квактала, як курыца, а дзсці крычалі па-пстушынаму. Той, хто зацікавіцца гэтым танцам, зможа выкарыстаць даныя з фальклорных псршакрыніц па-свойму. «БУЛЬБА» — сцэнічны танец. Пачаткам сваёй папулярнасці абавязана К. Пуроўскаму: ён псршы запісаў і апрацаваў мслодыю полькі, якая суправаджалася такімі словамі: ды на пле_чы, у тор_ бач_ ку ды ня_ сі, ска_жаш дзя_ куй, Ііульбу пякуць, бульбу вараць, Бульбу ядуць, бульбу хваляць, 3 бульбы клсцкі, з бульбы каша — Вот такая доля наша. Прыпеў. Першы сцэнічны варыянт пастаўлены балстмайсграм К. Алсксютовічам у 30-ыя гады нашага стагоддзя. Тансц уяўляў сабой даволі хуткую польку, якую выконвалі пад пссню адны жанчыны. Вялікас пашырэннс атрымала пастаноўка «Бульбы» балстмайстра I. Маісесва ў Дзяржаўным ансамблі народнага танца СССР: у жартоўнай формс паказвалася, як садзяць, вырошчваюць, капаюць бульбу. Дзсці выконваюць гэтую жыццярадасную польку з імітаваннсм асобных момантаў пасадкі, вырошчвання і збору бульбы. Інструментальная мслодыя «Бульбы» запісана ў Брэсцкай вобласці: «ЦЕРНІЦА» — полька і самдстойны тансц. Назва яго паходзіць ад назвы інструмснта для апрацоўкі льну. Рух у польцы «Цсрніца» быў звычайны. У танцы ж выканаўцы, паклаўшы адзін аднаму рукі на плсчы, станавіліся ў два кругі. Ідучы ў парах па крузс, выконвалі прытопы, імітуючы абіваннс льну, адначасова падымалі і апускалі рукі, быццам цсрлі лён цсрніцай. Тансц часта суправаджаўся прыпсўкамі, якія прыводзіць Г. Цітовіч: Л я тую цср(ы)ніцу па гару, Л да сябс дзевіцу нрыгарну. Цср(ы)іііцу, цср(ы)піцу на гару, Дзевіцу, дзсвіцу прыгарну. Дзс-нідзс была вядома таксама полька «Цсрніца», якую выконвалі парамі. «ТРАСУХА». Можна мсркаваць, што сваю назву гэты тансц вынсс з эпохі Старажытнай Русі, калі дванаццаць сясцёр-«плясавіц» штомссячна прымалі ўдзсл у абрадах культу багіні Макашы і всснавых святах Лады і Лёлі. На думку знакамітага даслсдчыка славянскай старажытнасці Б. Рыбакова, сёстры гэтыя ва ўсвсдамлснні памяці народнай паступова трансфармаваліся і аб’ядноўваліся з іншымі міфічнымі істотамі — русалкамі-бсрагінямі. 3-за сваёй «туманна-воднай існасці» яны ператварыліся ў трынаццаць ліхаманак — сталі «трасавіцамі-плясавіцамі», ад якіх і пайшла, думаецца, назва «Трасухі». У якасці пацвярджэння хочацца прывесці свсдчаннс аднаго са старэйшых рускіх харэографаў, аўтара кнігі «Вобразы рускай народнай харэаграфіі» К. Галяйзоўскага. У канцы 30-ых гадоў пры адборы фальклорнага матэрыялу для Дэкады бсларускага мастацтва ў адным з аддалсных палескіх калгасаў ён убачыў «Трасуху», якая складалася з дванаццаці зусім нс падобных адзін на другі танцавальных эпізодаў. Яны вызначаліся разнастайнасцю і свосасаблівай фантастычнасцю. Кожны эпізод выконваўся новай дзяўчынай. «Большс вссх в памятм сохраннлась одна пз нсполннтсльнмц, копнровавшая двнжсннямн хромую, согнутую старушку. Послс каждого соло слсдовала массовая «прнпляска». На вопрос: «Что мзображаст эта пляска?» — ннкто не мог дать отвста. Однако однн нз нсполннтслсй сказал, что «так плясалн раныііс». К. Галяй- зоўскі лічыў, што бсларуская «Трасуха» наогул з’яўлясцца правобразам полькі. Як бы сабс ні было, алс апісаннс «Трасухі» як традыцыйнага беларускага танца не раз сустракасцца ў этнографаў. «Обыкновснно становятся двс пары дсвпц н хлопцсв: поклонясь друг другу, пара дсвпц, трясясь всем телом п размахнвая рукамн, на пятках выдслываст разныс па н потом точно плывет навстрсчу nape хлопцсв, которые, в свою очсрсдь, ссмснят носкамн сапог, как-то нскоса, пз-под козырька поглядывая на предыдушнх дам; когда сойдутся двс пары, хлопнут друг другу над ухом в ладошкн м поодмночкс расходятся в разные стороны, топая ногамн н прпговарпвая: «Вух я, да вух я!». Потом группнруются всс пары вмсстс н, псреплстаясь рукамн, дслают кругн то в одну, то в другую сторону; наконсц раскланнваются друг с другом н скрываются в толпе, как бы ожпдая вызова нлп нового прнглашсння co стороны хлопцсв». Так апісвае П. Шпілеўскі тансц, які называе «Трасучкай», ці «Пацярухай». Па канонах старажытнага двухшарэнгавага карагода, тыповым узорам якога ў славян з’яўлясцца знакамітас «Проса», пабудавана кампазіцыя «Трасухі», запісанай П. Шэйнам: тры-чатыры або болсй пар выстройваюцца адна сулраць адной у дзве лініі і кожная тройчы падыходзіць да іншай з бакоў, затым, «...отойдя, обе делают поворот назад; прн этом громко ударяют чоботамн в зсмлю, прпдсржпваясь такта музыкп. Такнм образом онп скачут до утомлсння. Другпх фнгур нс сутествуст». Калі ў сярэдзіне XIX ст. з Заходняй Еўропы ў Расію і Бсларусь на крылах моды прыляцсла полька — старажытны чэшскі танец, яна зрабіла вялікі ўплыў нс толькі на рэпертуар і мансру выканання танцаў на балях, але і на харэаграфічны фальклор многіх народаў. Лёгкасць урастання полькі ў танцавальную творчасць беларускага народа абумоўлсна значнай блізкасцю яс да нацыянальных харэаграфічных традыцый. Двухдольнасць музыкі, шматварыянтнасць меладычных малюнкаў, прастата харэаграфічнай структуры, пабудаванай на паўкроках з падскокам і паваротам, аптымізм — усё гэта адпавядала духу бсларускага народнага танца. Натуральна, што сама полька стала адным з самых распаўсюджаных і любімых танцаў вёскі і набыла шмат мясцовых варыянтаў. Адным з іх стала полька «Трасуха», якая аб’яднала ў сабс кручэннс, уласцівас польцы, і патрэсваннс верхняй часткай корпуса, уласцівас самой «Трасусс». У нашых вёсках яс танцуюць па-рознаму: імкліва ці стрымана, рэзка ці мякка падымаючы плсчы, высока падскокваючы, як спружына, лёгкімі коўзаючымі крокамі ці моцна ўдараючы наскамі і пяткамі аб падлогу. Але, нягледзячы на індывідуальную і мясцовую розніцу выканання, ва ўсіх варыянтах «Трасухі» выразна выступас адна харэаграфічная лсйттэма — патрэсваннс плячамі, корпусам ці рукамі, якос прыдас танцу асаблівую самабытнасць і эмацыянальнасць. «Нават сівай барадзе не сядзіцца, як плячамі павядзе маладзіца», — справядліва адзначыў паэт. У народным побыце «Трасуха» мас мноства нс толькі харэаграфічных, алс і музычных варыянтаў. Адзін з іх дае ў сваім зборніку М. Чуркін: ХУТКЛ У час экспедыцыі па Віцебскай вобласці запісана такая «Трасуха»: ХУТКА Выразныя, з гумарам тэксты да «Трасухі»: Ой ты, полсчка-трасуха, Да чаго ж ты давяла, Маці» апоіпнюіо кароўку Па бацінкі прадала. «Трасуха» атрымала шырокую вядомасць і за мсжамі Бсларусі. Папулярнасць яс такая вялікая, а самабытнасць такая відавочная, што яна, як і «Лявоніха», стала свосасаблівым сімвалам нацыянальнага харэаграфічнага мастацтва. «ЯНКА» — адзін з варыянтаў бсларускаіі полькі з арыгінальнай запамінальнай мслодыяй. На яс асновс С. Дрэчынам створана яркая сцэнічная пастаноўка ў Дзяржаўным ансамблі танца Бсларусі.