КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
ТАНЦЫ ад карагодаў адрозніваюцца псраходам асноўнай мастацкай функцыі да харэаграфіі, наяўнасцю інструмснтальнага суправаджэння, адноснай замацаванасцю і паўторам фігур. Выкрышталізаваўшыся з карагодаў у XIV—XVI ст., танцы працяглы час развіваліся паралсльна з імі. Характэрна існаваннс нскалькіх варыянтаў аднайменных карагодаў і гснетычна звязаных з імі танцаў: «Кола», «Падушачка», «НІастак», «Юрачка», «Заяц», «Всрабей», «Халімон», «Гусачок», «Зязюля», «Гусары» і інш. Асаблівасці харэаграфічнай структуры беларускіх танцаў дазваляюць падзяліць іх таксама на нскалькі груп. Да псршай, найбольш значнай як у мастацкіх, так і колькасных адносінах налсжаць старажытныя, так званыя традыцыйныя беларускія танцы. Гэта вядомыя многім «Дявоніха», «Мяцеліца», «Качан», «Бычок», «Таўкачыкі», «Крыжачок», «Гняваш», «Кола», «Мікіта», «Чобаты», «Лянок», «Всрабей», «Краўцы», «Каза», «Юрачка» і многія інш., a таксама знойдзсныя ў фальклорных экспсдыцыях апошніх гадоў і рансй малавядомыя ці нсвядомыя зусім «Псвснь», «Дожджык», <Кабылка», «Млынок», «Заёнсц», «Боб малаціць», «Малаточкі» і многія інш. Для іх характэрныя перш за ўсё паўтарасмасць дзвюх-трох тыповых музычна-пластычных формул, агульны для ўсіх удзсльнікаў кампазіцыйны малюнак, масавас выкананнс, частае псссннас суправаджэннс, нсабмежаваная колькасць і любы склад удзсльнікаў (хоць у побыцс іх танцуюць пераважна жанчыны). Інструмснтальнас суправаджэннс танцаў мянялася ад эпохі да эпохі. Даўней асаблівай павагай карысталіся дудары. «Бсз дуды, без дуды ходзяць ножкі нс туды, — прыпявалі бсларусы, — а як ayay пачуюць, самі ногі танцуюць». Побач з дудою танцам акампаніравалі скрыпка, цымбалы, якія часта выраблялі самі вясковыя музыкі, і бубен, здольны тварыць цуды ў руках сапраўднага майстра. Скрыпка, бубен і цымбалы (у XIX ст.), пазнсй дзвс скрыпкі і віяланчэль (басэтля) складалі свосасаблівы нацыянальны арксстр, так званую «траістую музыку». 3 другой паловы XIX ст. у Бсларусь прыйшоў гармонік, які хутка стаў грозным сапсрнікам і скрыпцы, і цымбалам. Сёння гармонік, баян, акардэон, а на вяссллях часам і сучасныя вакальна-інструмснтальныя ансамблі амаль выцсснілі іншыя музычныя інструмснты з побыту народа. Традыцыйныя беларускія танцы можна падзяліць на тры падгрупы: іліостратыўна-выяўленчыя, ігравыя і арнаменталыіыя. Танцы ілюстратыўна-выяўлснчыя («Мяцсліца», «Всрабсй», «Kasa», «Лянок», «Кросны», «Журавсль», «Ланцуг», «Таўкачыкі», «Жабка», «Шаўцы», «Мсльнік» і інш.) у найбольш нспасрэднай і простай формс адлюстроўваюць назіранні народа над навакольнай рэчаіснасцю. У іх у мастацкай формс паказваюцца працэсы працы, узнаўляюцца з’явы прыроды, імітуюцца звычкі жывёл і птушак, даюцца штрыхі да партрэта чалавека. Аб тэматыцы гэтых танцаў даволі выразнас ўяўленнс даюць ужо іх назвы. Значна большую ролю, чым у другіх падгрупах, у ілюстратыўна-выяўлснчых танцах іграюць элсмснты драматычнага мастацтва. Ад танцораў патрабусцца здольнасць псрадаваць змсст рухамі, мімікай. У танцы «Сплюшка», напрыклад, асноўны псрсанаж павінсн выразна паказаць чалавска, які засынас на хаду, у «Жабцы» выканаўцы псраймаюць скокі жаб, у «Таўкачыках» і «Мельніку» паказваюць, як таўчэцца зернс. Розныя моманты гульні, сапсрніцтва з’яўляюцца дамінуючымі ў другой падгрупс традыцыйных танцаў — ігравых («Джыгун», «Ланцуг», «Панначка», «Рэпка», «Магсра» і інш.). У іх частыя змсны партнёраў, гульня з адным лішнім, лоўля танцуючымі адзін аднаго, спаборніцтва ў спрыцс, хуткасці, музыкальнасці. Танцы гэтай групы на працягу ўсяго свайго развіцця ўзбагачаліся ўсё новымі і новымі выдумкамі танцораў: выбраць партнёрку ў залсжнасці ад злоўлснай дзявочай хусткі, «адбіць» партнёра воллсскамі ў далоні, выканаць якос-нсбудзь заданнс, каб вярнуць прайграны «фант», заняць вызначанас мссца і г. д. Трэцюю падгрупу традыцыйных бсларускіх танцаў складаюць арнамснтальныя, названыя так таму, што асновай пабудовы іх з’яўлясцца гсамстрычны ўзор, арнамснт. Гэта «Крыжачок», «Кола», «Траян», «Крутуха», «Даўжок», асобныя варыянты «Лявоніхі» і г.д. Дарэчы, з-за шматварыянтнасці выканання танцаў, што ўласціва фальклору, многія з іх могуць быць аднсссны ў роўнай ступсні да ўсіх трох груп, у залсжнасці ад таго, якія элсмснты ў іх прэваліруюць — выяўлснчыя, ігравыя ці арнамснтальныя. Магчыма, нскаторыя з танцаў у старажытнасці былі ілюстратыўнавыяўлснчымі, алс ў працэсс эвалюцыі страцілі сваю канкрэтную выяўлснчасць і з’явіліся псрад намі ўжо ў іншым, арнамснтальным, выглядзс. Увогулс жанр танцаў прадстаўляс аматарам харэаграфіі вялікія магчымасці для фантазіі. Тыя два-тры каларытныя рухі, што складаюць народны тансц, могуць служыць асновай для стварэння тан- цаў і гульняў, якія падыходзяць для малых і для дарослых. Аматары народнага мастацтва могуць праявіць смсласць і творча выкарыстоўваць фальклорныя традыцыі, нс баючыся парушыць іх «літару», для навучання і выхавання дзяцсй. Тым больш, што ў аўтэнтычным фальклоры заўсёды прысутнічала імправізацыя, якая дазваляла кожнаму праявіць сябе і стварыць новы твор, сугучны часу. 3 сярэдзіны XIX ст. у бсларускім харэаграфічным мастацтвс пачынасцца новы працэс — асіміляцыі традыцыйнага фальклору з танцавальнымі формамі кадрылі і полькі, што прыйшлі з Заходняй Еўропы. Уступіўшы ва ўзасмадзсяннс з мясцовымі традыцыямі, танцы-«прышэльцы» з цягам часу ў значнай мсры мадыфікуюцца, набываючы лакальныя стылявыя асаблівасці і нацыянальны характар, Такім чынам, кадрылі, якія атрымалі ў Бсларусі права грамадзянства і рысы народнасці, утвараюць яшчэ адну вялікую групу танцавальнага жанру. Асноўныя іх прыкмсты — размяшчэннс цотнай колькасці пар (4, 6, 8, 12) па вуглах квадрата або ў дзвс шарэнгі, крыжападобныя псраходы пар і розныя абмсны партнёрамі; устаноўлсная паслядоўнасць і колькасць фігур, сюітнасць музычнай пабудовы. Такая найбольш тыповая структура кадрыляў, хоць у Бсларусі сустракаецца мноства іх разнавіднасцсй, у тым ліку «лінсйныя», «касыя»,. крыжападобныя, «кругавыя», «у паўкола», «тоўстыя», «тонкія», кампазіцыя якіх нярэдка ўключас польку ў экспазіцыі, які-нсбудзь народны тансц у кульмінацыі і «Лявоніху» ў фінале. Этнографы і фалькларысты канца XIX ст. справядліва пісалі, што ў Бсларусі ледзь нс кожная вёска мас сваю кадрылю. У памяці людзсй захавалася шмат яс мясцовых назваў і варыянтаў: «Воранаўская», «Турэйская», «Грабаўская», «Смаргонская», «Лядкоўская», «Лянцей», «3 пятага», «Врубсль», «Шор» і інш. Трэцюю групу танцавальнага жанру складаюць полькі. Гэты старадаўні чэшскі тансц, блізкі па духу бсларускаму харэаграфічнаму фальклору, стаў адным з самых распаўсюджаных і любімых танцаў вёскі, набыў мноства рэгіянальных варыянтаў, аказаў вялікі ўплыў на ўсю нацыянальную харэаграфію і, наадварот, сам моцна трансфармаваўся ў нацыянальным плане. Так здарылася, напрыклад, з бсларускай «Трасухай», у псршааснове— тыповым народным танцам, які ў XIX ст. зліўся з полькай і далучыў да сваёй яс назву. Прычым абодва складасмыя атрыманага такім чынам сімбіёзу істотна змянілі свой выгляд. Бсларуская «Трасуха» псраняла ад полькі тыповыя для яс вярчэнні, а полька — характэрнас патрэсваннс всрхняй часткай корпуса і рук, прытопы. Бсларускія полькі надзвычай багатыя па сваіх музычных і харэаграфічных малюнках. Пры нязмснным рытмічным пульсс яны вызначаюцца вялікай ладавай і інтанацыйнай разнастайнасцю і валодаюць здольнасцю псрадаваць цэлую гаму мажорных настрояў. Амаль усс варыянты полск аб’ядноўвае наяўнасць абавязковага ланцужка «полсчных» вярчэнняў або іх розных мадыфікацый, якія камбінуюцца з іншымі элсментамі нацыянальнай лексікі: прыто- памі, калупалачкамі, драбушкамі, прысяданнямі, адкідваннсм назад сагнутых у калснях ног, скачках цсраз нагу, розных, у тым ліку высокіх, пад’ёмаў партнёршы і г. д. Як і кадрыля, полька ў Бсларусі існус ў мноствс лакальных і стылістычных варыянтаў, нскаторас ўяўлснне пра якія даюць ужо назвы: «Гаўкаўская», «Барысаўская», «Віцяблянка», а таксама «Рассыпуха», «Паважна», «Гопсясюся», «Шморгалка», «Сядуха», «3 прысюдамі», «Драбнсй маку», «Цсраз нагу», «3 падкіндэсам», «Вязанка», «На пяцс», «Злодзсй», «Расцяпа», «Шальная», «Вінтом», «Адбіянка» і г. д. У гэтым зборніку мы даём найбольш цікавыя іх варыянты. Чацвёртую групу танцавальнага жанру ўтвараюць гарадскія бытавыя і бальныя танцы, а таксама танцы, створаныя на музычнай асновс папулярных пссснь («Падэспань», «Вянгсрка», «Ойра», «Матлёт», «Какетка», «Лсзгінка», «Мссяц», «На рэчаньку», «Сямёнаўна», «Страданні», «Ночка», «Карапст», «Лысы», «Субота», «Таварыш» і г. д.). Прыход нскаторых з іх у бсларускую вёску быў адзначаны яшчэ ў канцы XIX ст., калі з горада пачалі распаўсюджвацца «модныя» бальныя аранжыроўкі народных танцаў, зробленыя прафссійнымі харэографамі. Вялікія змсны адбываліся ў танцавальнай творчасці народа ў псршыя дзссяцігоддзі XX ст., калі сур’ёзныя эканамічныя зрухі і бурныя палітычныя падзсі псрамяшалі пласты нассльніцтва, разбурылі мсжы нс толькі паміж горадам і вёскай, алс і паміж нацыянальнасцямі. Амаль па ўсёй тэрыторыі Расіі, Украіны, Бсларусі распаўсюджваюцца ў гэты час бальныя і бытавыя танцы, фальклор гарадскіх ускраін і суссдніх народаў, клішэ з заходняй харэаграфіі. Працэс гэтай свосасаблівай «інтэрнацыяналізацыі» бытавой харэаграфіі прывёў да таго, што старадаўні танцавальны пласт амаль паўсюдна замянясцца новым, якому ў большасці выпадкаў уласціва свосасаблівая «блочная» канструкцыя, калі танцы складаюцца з дастаткова абмсжаванай колькасці стандартных рухаў, да якіх дадасцца якая-нсбудзь адна характэрная дэталь. Асобны жанр танцавальнага бсларускага фальклору ўтвараюць імправізацыйныя танцы. У іх адсутнічас ўстаноўлсны парадак фігур, абавязковая іх паўтарасмасць, строга вызначаная ўзасмасувязь паміж партнёрамі. Кожны ўдзельнік танцус тут як бы «сам па сабс», свабодна імправізуючы, выказваючы ў разнастайных рухах свас пачуцці і настрой. У бсларускім танцавальным фальклоры ёсць нямала танцаў, якія выконваюцца ў народным побыцс нс толькі ў масавым, але і ў сольным варыянцс. Гэта псрш за ўсё «Лявоніха», «Бычок», «Шавсц», «Каза», «Мікіта», «Таўкачыкі», «Галубец», «Казачок», «Ялсцкі», розныя скакухі, плясухі і г. д. Значна папоўнілася сольнымі танцамі бсларуская харэаграфія ў пачатку XX ст., калі ў побыт рускіх, украінцаў, беларусаў увайшлі «Сербіянка», «Сямёнаўна», «Страданні», «Матлёт» і іншыя гарадскія бытавыя танцы.