Вянок беларускіх танцаў
Выдавец: Беларусь
Памер: 88с.
Мінск 1994
Ты ж мая, ті.і ж мая
Псрапёлачка,
Ты ж мая, ты ж мая
1 Іепялічкая*.
А ў перапёлкі ножкі баляць.
А ў перапёлкі ды калснцы баляць.
Л ў псрапёлкі грудцы баляць.
A uito псрапёлка рана ўстае.
А ў псрапёлкі ды старэнькі муж.
А ў перанёлкі длсткі малыя.
Дзстачкі плачуць, ссцсіікі просяць.
А ў нсрапёлкі хлебца пя.ма.
«ЧАРОТ» — старадаўні карагодны тансц (называўся таксама «Ачарот»). Запісаны ў Гомсльскай вобласці. Дзвс тройкі танцораў, узяўшыся пад рукі, становяцца насупраць адна адной, сыходзяцца і разыходзяцца, прытопваючы ў такт. У наступных фігурах кожная з іх паварочвасцца вакол сваёй восі спачатку ў адзін і той жа, а потым у розныя бакі, утвараючы адпавсдна малюнак «вссра» і «кнігі». Пры гэтым спяваюць:
Цікавая сцэнічная пастаноўка «Чарота» была зроблсна А. Рыбальчанкам: дзяўчаты ўяўлялі сабоіі чарот, які калыхаўся пад ветрам, а хлопцы шукалі ў ім сваіх сябровак.
• Прыпеў паўтараецца пасля кожнага радка.
«ПАВА» — старажытны карагод, распаўсюджаны ў многіх раёнах Бсдарусі. Тыповая кампазіцыя: узяўшыся за рукі, удзсльнікі карагода ідуць па крузе. У цэнтры знаходзяцца дзяўчына — «пава» і юнак — «паўлін», або «павун». Усс пяюць:
Далсй у сюжэцс ў розных варыянтах апавядасцца аб тым, як гулялі ў карагодзс (па садзс або па вуліцы) пава з паўлінам. Адна з всрсііі пссні ў Гродзснскай вобласці такая:
За павай наўлін ідзс,
Ен ідзе, сн ідзс.
I так сабе гаворыць:
— Паўлінушка ты мая, Ты мая, ты мая.
Часам выканаўцы ідуць нс па крузе, а «гуртам» або дзвюма шарэнгамі за салістамі. Паўлін звяртасцца да павы:
Пастой, пава ты мая, Пацалую я цсбя.
Пасля чаго юнак і дзяўчына цалуюцца, і замсст іх у цэнтр выходзіць новая пара салістаў. Алс ж іншы раз дзяўчына-«пава» адказвас:
Лет, я, судар, пс твая, IІе твая, нс твая.
Часам увссь карагод дас павс параду:
Павачка, нс гардзісі., Харашэнька з ім нрайдзісь.
Аб музыцы карагода, які выконваўся на Юр’я, пісаў Я. Раманаў, характарызуючы матыў яго як працяжны, маркотны:
Да хадзіла пава па балоцс,
Умсру рана, па балоцс*.
Да іскала пава гняздзечка.
Да і зпесла пава трі.і ясчка,
Ды высядзсла пава тры папсіікі.
Да адпа паііспка да Мар’янка.
Далсй у пссні называюцца ўсс ўдзсльнікі карагода. Потым пссню пачынаюць зноў, толькі пава «высіжвас» ўжо панічоў, пасля чаго «прыпяваюць» усіх дзяўчат і юнакоў адзін да аднаго:
Да пашай да Мар'япкі,
Умсру рапа, Мар'янкі,
Да Сцяпанку,
Умеру рана, Сцянанку.
• Прыпеў паўтарасцца пасля кожнага радка.
3 гэтай пссняй праходзяць уздоўж сяла тройчы туды і назад. Яшчэ адзін варыянт «Павы» дасцца Г. Цітовічам:
Сцслс пср’с па мураўцы, гэй, віно!
Сцслс нср'е па мураўцы, віно!
А за сіо красна панна, гэй, віпо!
Красна панна, млада Fauna, віно!
Пер'с бярэ, у хвартух кладзс, гэй, віно!
ГІер'с бярэ, у хвартух кладзе, віно!
А з хвартупіка вяііок віе, гэй, віно!
А з хвартушка вянок віе, віно!
Звіўшы вяіюк, пайшла ў танок, гэй, віно!
Звіўшы вянок, пайшла ў таііок, віно!
Скуль жа ўзяўся буйны всцср, гой, віно!
Скуль жа ўзяўся буйны всцср, віно!
Звсяў вснсц у быстры Дунай, гэй, віно!
Звеяў нснсц у быстры Дунай, віно!
Пайшла Ганна беражочкам, гэй, віно!
Бсражочкам за вяночкам, віно!
ІІанаткала тры малойцы, гэй, віно!
Тры малойцы-рыбалоўцы, віпо!
— Ах, мас ж вы малойчыкі, гэй, віно!
Вы закіныіс ссці-невад, віно!
Вы закіпьцс ссці-нсвад, гэй, віно!
Ды злавіцс павін вснец, віно!
— Што ж нам, панпа, за дар дасі, гэй, віно!
Што ж пам, панна, за дар дасі, віно!
— А старшаму — павін вснсц, гэй, віно!
А другому — злоты псрсцснь, віпо!
А трэцяму — сама млода, гэй, віно!
Сама млода, як ятода, віпо!
Па матывах карагода «Пава» балетмайстрамі Г. Чорным і В. Гаявой ў народным ансамблі «Крупіцы» і прафесійным калсктывс «Харошкі» былі створаны всльмі выразныя і ў той жа час надзвычай простыя аднаймснныя танцы, якія могуць служыць прыкладам для іншых пастаноўшчыкаў. У гэтых танцах адразу нскалькі дзяўчат уяўлялі сабой прыгожы хвост паўліна, а юнак — яго фанабэрыстую, алс дурнаватую галаву.
«А Ў НАШАГА ТРЫХВАНА СЕМЕРА ДЗЯЦЕЙ» — ігравы карагод, які можа служыць цікавай гульнёй-абучэннсм для самых малснькіх. Усс дзсці стаяць у крузс і паўтараюць рухі кіраўніка, які знаходзіцца ў цэнтры.
УМЕРАНА
j ji ,Р7 J J'J/1 J7 ? j\.p j
A ў на_ ша_ га Тры_ хва__ на се_ ме ра дзя_ цей,
се Mejpa дзя_цей, а ўс±х сы_на вей. Я_ны пі_лі, я_ны е_ лі,
друг на дру_га па_гля_дзе_л 1, дзе_ла_лі вот так, дзс_ла_лі вот так.
Пад гэты тэкст вядучы можа імправізаваць, як гэта заўсёды бывас ў фальклоры, і навучыць дзяцсй увазс і каардынацыі рухаў.
«А ТЫ, ЦЕСЦЬ, ВЛРЫ ПІВА» — ігравы карагод, запіс якога дасцца М. Гарэцкім і А. Ягоравым. Удзсльнікі карагода стаяць у крузе і спяваюць:
_досць, ці_ хі_ я пе_ ра_ во_ эы ма_ е.
А ты, цссць, вары ніва,
Эх, маладосць, ціхія псравозы мас*.
А ты, цсшча, пячы піражкі...
А ты, півагср, сядлай каня...
...А ты, скрыпка, іграй шыбка...
А ты, дудка, іграй жудка!
Хлопсц-саліст ходзіць у цэнтры круга і жэстамі запрашас зайсці ў круг выбраных ім удзсльнікаў карагода — «цесця», «цсшчу», «швагра» і ўсіх тых, аб кім спявасцца ў песні.
Потым хор спявас другую частку пссні:
Вот табе, цссць, за твас піва...
Hot табе, цсшча. за тнас піражкі... і г. д.
Хлопсц, які выконвас галоўную ролю, паказвас сваю нспавагу да выбраных, «штурхас» іх, «б’с», пускаючы ў дзеяннс сваю вынаходлівасць.
Трэцяя частка пссні дае развязку канфлікту:
Даруй, цссць, ня піспайся: Даруй, цсіпча, ня гневайся:
Учора п'ян быў — прамовіўся!.. Учора п'ян быў — прамовіўся!..
Пры гэтых словах хлопсц кланясцца, просіць прабачэння, ізноў запрашас ўсіх у цэнтр круга.
• Прыпеў паўтараецца пасля кожо радка.
5.3ак.5917.
«ЛЯВОНІХА» — адзін з самых славутых беларускіх танцаў. Mac мноства варыянтаў харэаграфіі і прыпевак. Самыя папулярныя прыводзіць Г. Цітовіч:
А Лявоніха нс жонка была,
Нс мытую мнс кашулю дала, — I Іс мытую, ііс качаную, У суссда пазычаную...
«Лявоніху» выконваюць як у масавых, так і ў сольных варыянтах. Калі танцуюць усс разам, харэаграфічныя малюнкі бываюць самыя разнастайныя: круг, шзн, зорачкі, карона, варотцы, до-за-до, кружэннс ў парах пад рукі і г. д. Лсксіка таксама розная: простыя, прыстаўныя і псрамснныя крокі, простыя і траііныя прытопы, шасэ, па-дэ-баскі і іншыя. У сольным варыянцс выканаўцы па аднаму выходзілі ў сярэдзіну круга і танцавалі, як хто хацсў. Акрамя псралічаных вышэіі рухаў выконваліся дробат, прысядкі і плясканні ў далоні. Всльмі часта «Лявоніху» танцуюць усс разам, імправізуючы і прыпяваючы.
Яшчэ адзін варыянт мелодыі з прыпсўкамі дас М. Чуркін:
Лй, Лявоніха, Лявопіха мая, Пісалёная капуста твая.
Ліха мачыха на пасынка была, Нісалёную капусту дала. Л пасынка дык і чорт пс бярэ, Нісалёную капусту жарэ.
У сцэнічнай практыцы сфарміраваўся асноўны крок «Лявоніхі», без якога, здасцца, нельга абысціся пры рабоцс над гэтым танцам:
2
Памер Зыходнас становішча — шостая пазіцыя ног.
На «раз» — крок правай нагой з выцягнутым наском і лёгкім скачком на нізкія паўпальцы.
На «і» — такі ж крок лсвай нагой.
На «два» — такі ж крок правай нагой.
На «і» — лсвую нагу вынссці ўпсрад з выцягнутым наском.
На другі такт рух паўтарасцца з лсвай нагі.
Асноўны рух «Лявоніхі» выконвасцца як лёгкі імклівы бсг.
«МЯЦЕЛІЦА» — традыцыйны тансц, які ўпамінасцца ў 1-ай паловс XVII ст. Mac шмат варыянтаў музыкі, харэаграфіі і прыпсвак. Адзін з самых вядомых дас Г. Цітовіч:
Прыпеўкі ў гэтым танцы звычайна бойкія, ім уласцівы гумар.
Нскалькі з іх прыводзіць М. Федароўскі. Адна з іх такая:
ЖВАВА
на ВУ_ лі_цы мя_ це_ лі_ца, ня_ма дзе па_ дзец_ ца.
Харэаграфічны варыянт, што бытаваў на Брэстчыне, прыводзіць П. Шпілсўскі: «Тры дзяўчыны, узяўшыся за рукі, то хутка круцяцца кругам, як быццам вальсуюць, то вырабляюць паўкругі павольна, нібыта адварочваючыся адна ад другой, то, нарэшцс, імчацца
ўздоўж і ўпопсрак пляцоўкі, прыпяваючы:
Як пайшоў жа найі каваль 3 каваліхаю на баль.
Ді.і марудна ж ёп ідзе, Ды й дарогі нс знайдзе...
Бадай таго каваля Мяцеліца замяла, Што ён яе маладу Замарозіў па ляду.
Найбольш вядомы танцавальны варыянт «Мяцсліцы» запісаў П. Шэйн у Вілснскай губ.: «Собпраются в пары, бсрут в рукн махрачкн, т.с. полотснца нлм пояса, становятся в ряд. Раздастся музыка н напсв, н в одно мгновснпс подннмастся настояіцая мстсль. Всс пары бросаются вдруг, псрвая, проскочпв под полотснцсм, пропу-
скаст вторую пару, трстыо, чствсртую н т. д., вторая, проскочнв
под полотснцсм, пропускаст трстью пару, трстья пара — чствсртую н т. д. Всс это дсластся с нснмоверной быстротой н вссмн парамн вмсстс. Надо уднвляться, как стройно, скоро п даже грацнозно совсршастся эта кутсрьма...» «Мяцсліца» часта выконвалася і з хустачкамі, пра што ўпамінасцца ў ананімнай паэмс «Тарас на Парнасс»; «Узяўшы хустачку, Вснсра пайшла «мяцсліцу» скакаць». У Магілёўскай вобласці «Мяцсліца» бытавала ў выглядзс танцавальнай гульні. Чатыры пары, што стаяць у малюнку крыжа, ныраюць у вароты, утвораныя ўзнятымі рукамі той парай, якая стаяла насупраць. Калі музыка раптам абрывас ігру, пара, што апынулася ў цонтры, хутка разварочвасцца і мяняс напрамак руху. Яна нырас ўжо пад рукі другой пары, другая — чацвёртай, чацвёртая — пятай.
Найгрыш да «Мяцсліцы» запісан у Магілёўскай вобласці:
ХУТКА
Гульня гэта всльмі займальная для дзяцсй розных узростаў, таксама як і імітаваннс мяцсліцы, завірухі. Дарэчы, дзс-нідзс блізкія да «Мяцсліцы» танцы называліся «Завіруха», «Віхор», або «Завейніца». Так, у «Завірусе» пары беглі адна за адной простым лёгкім крокам, мянялі напрамак і закручваліся, нібы замець, у розныя бакі. Адна з мслодый «Завірухі» запісана ў Брэсцкай вобласці:
ХУТКА
«Завсйніца» выконвалася нскалькі інакш. Танцоры, нагнуўшыся, прабягалі парамі пад ручніком, які трымала ў выглядзс аркі адна з пар. Вядомы харэограф К. Галяйзоўскі, які бачыў бсларускі варыянт «Завсйніцы», пісаў: «От быстроты бсга прн поворотах колонна плясавшнх прнннмала наклоннос положсннс, как у вслосппсднста во врсмя быстрой сзды по трску плн самолста прн планнруюшсм спускс. Псрвая пара, выйдя нз аркіі, бежала, скажсм, направо, вторая уноснлась влсво, трстья — вправо, чствсртая — влсво іі т. д. Бешеный тсмп, выкрнкн, мельканнс юбок н полотснсц создавалн нллюзню мстслн, урагана».
КНІГІ ОНЛАЙН
