Восень у Вільнюсе

Маргарыта Прохар

Выдавец: Мастацкая літаратура

Памер: 318с.

Мінск 2014

74.71 МБ

Выпуск выдання ажыццёўлены па заказу Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь Прохар, М. П. П84 Восень у Вільнюсе: аповесці і апавяданні / Маргарыта Прохар.— Мінск : Мастацкая літаратура, 2014.— 318 с. : іл. ISBN 978-985-02-1604-5. Кніга Маргарыты Прохар «Восень у Вільнюсе» запрашае ў падарожжа ў розныя краіны. Героі аповесцей — людзі са сваёй філасофіяй, іх лёс няпросты, але яны вучацца пераадольваць абставіны, як, напрыклад, Марцін з аповесці «За аблокамі душы», што трапіў у Прагу без сяброў і знаёмых і вучыўся выжываць сам. Амаль дэтэктыўная гісторыя аповесці «Восень у Вільнюсе» прыводзіць гераіню да пераасэнсавання сваіх адносін да людзей. Рамантычная аповесць «Паўночнае лета» расказвае пра незвычайнае каханне, што пачалося з простай сустрэчы на беразе Балтыйскага мора. Героі апавяданняў шукаюць сваё шчасце, вучацца разумець іншых і не скарацца лёсу. УДК 821.161.3-31 ББК 84(4Бен)-44 ISBN 978-985-02-1604-5 © Прохар М. П., 2014 © Афармленне. УП «Мастацкая літаратура», 2014 кНКСЕ О гп Неўзабаве восень. Увосень мяне цягне ў Вільнюс. Я ўвесь час успамінаю гэтую гісторыю. Мусіць, я не змагу яе забыць ніколі, калі гэтулькі часу мінула, а я ўсё памятаю. Па сутнасці, маё жыццё,— а толькі за яго я магу адказваць,— гэта шлях ад адной гісторыі да другой. Але калі астатнія з часам губляюць фарбы і пачуцці, паступова расплываюцца ў глыбіні памяці, то гэтая ніколі не пакідае мяне, калі зноў прыходзіць восень. I я паддаюся ёй, я еду ў Вільнюс. Гарады і гісторыі... гісторыі і гарады... гісторыі гарадоў у гісторыі майго жыцця, гісторыі людзей і мая гісторыя ў гісторыі гарадоў. Вось як я магу заблытаць, па сутнасці, пустымі словамі, гульнёй гэтых слоў. Можа, я гэта раблю таму, што мне цяжка пачаць свой аповед. Я губляюся перад гэтым белым лістом паперы, на якім мне трэба вывесці такія словы, як каханне, надзея, сустрэча, адчай, жыццё і смерць. I для пачатку вывожу што прасцей. Проста Восень у Вільнюсе...» аповесці ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ Вось першыя словы, якія ўразілі мяне, калі я адкрыла гэты маленькі зялёны нататнік. Зрэшты, яны і зараз не пакідаюць мяне ў супакоі — гэтыя словы. I не толькі яны, але і ўсё тое, што адбылося з прыходам той восені. Спачатку, мусіць, варта патлумачыць, хто я. Гэта мае сэнс яшчэ і таму, што з гэтага пачалася і ўся гісторыя: і зялёны нататнік, і пачуцці шматлікіх людзей, і знаёмства з прадаўцом шчасця на старой вільнюскай вуліцы, і сам Вільнюс для мяне, і, нарэшце,— гэтая восень у Вільнюсе... Такім чынам,— пра сябе, пра тое, чым жа я займаюся. Праўда, мая прафесія не меркавала ніякай рамантыкі, пакуль не з’явіўся хтосьці, і не ўбачыў у ёй свой сэнс. Наогул, я займаюся тым, што знаходжу згубленыя рэчы, згубленых котак і сабак. Гэта значыць шукаю ўсё, што губляюць людзі. А губляюць яны бясконца. 3 аднаго боку, гэта дрэнна, з іншага боку — гэта мой заробак. Так я зарабляю сабе на жыццё. Такая ў мяне праца. Часам — сумная, часам — смешная, часам шмат чаму вучыць мяне: бачыць дробязі, рабіць высновы са скупых фактаў і чужых слоў. I, калі дарогу перабяжыць чорны кот, я, мусіць, буду адзіным чалавекам, хто ў гэты момант падумае: а можа, ён згубіўся? Вось так я паступова падыходжу да таго дня. Гэта быў звычайны дзень пачатку восені. Дворнікі зграбалі лісце, яшчэ мокрае ад ранішняй расы. Іх граблі і лапаты ўдаралі па асфальце, нібы гралі пахавальны марш апалай лістоце, і купкі жоўтага лісця былі падобныя да помнікаў восені. Адна з іх жаўцела ля дзвярэй маёй канторы. Звыкла скрыгатнуўшы ключом, я з другой спробы адчыніла дзверы ў цёмны калідор. Ну вось і мой кабінет. Наведвальнікаў у гэты час звычайна не бывае, але ўсё ж я прыходжу рана: а раптам? Або, можа, я прыдумала гэта для сябе, каб стварыць ілюзію справы — амаль на досвітку працоўная раніца, своечасова адчыненыя дзверы паводле таблічкі на іх. Я ведала, што гэта ілюзія, але ўсё роўна прыходзіла сюды з самай раніцы. Хоць і зараз буду пакутаваць да абеду — чакаць і чытаць кнігу. Я ўжо дастала яе з шуфлядкі і адкрыла на ўчарашняй недачытанай старонцы, як раптам раздаліся крокі і ўвайшоў наведвальнік. Мяне адразу ўразіў кантраст яго дарагой адзежы і таннага пацёртага дывана майго кабінета. Зрэшты, гэта ўсё роўна не падштурхнула мяне на рамонт: я не лічыла, што такі занятак, як лоўля котак і сабак, патрабуе раскошных апартаментаў. — Прысаджвайцеся,— я паказала яму на сціплы шэраг крэслаў ля сцяны. Ён моўчкі ўзяў крэсла і перанёс яго бліжэй да майго стала. Калі сказаць шчыра, мне хацелася, каб лавіна скаргаў і слёзных просьбаў пра дапамогу любімым чацвераногім сябрам даносілася да мяне здалёк, але ў гэтым выпадку мне прыйшлося скарыцца. Зрэшты, мой наведвальнік не быў настроены на істэрыку. Наадварот, яго погляд, звернуты да мяне, быў халодны і сур’ёзны. Перада мной сядзеў дзелавы чалавек, забяспечаны, калі меркаваць па адзенні і — больш — па спакойным уладным поглядзе. На выгляд яму можна было даць гадоў сорак. Знешнасць нічым не прыкметная: кароткая стрыжка сівеючых валасоў, крыху паўнаваты твар, нос з лёгкай, невыразнай гарбінкай. Але, гледзячы на яго, у мяне ўзнікла падазрэнне, што ён не адчуваў сувязі паміж сваім абліччам і сабой, унутраным. Гэтае дзіўнае пачуццё. Яно ўзнікае, калі глядзіш на людзей, якія чамусьці незадаволеныя сабой. Так, я разглядала яго, пакуль ён даставаў нешта з сваёй папкі. Нарэшце ён падняў на мяне вочы. Ён глядзеў ва ўпор. Гэта было нязвыкла: людзі часта не заўважаюць тых, каму плацяць за працу. Для іх яны — безаблічныя. Гэты глядзеў ва ўпор. Погляд яго быў па-ранейшаму сур’ёзны і спакойны, але я зноў злавіла сябе на адчуванні, быццам на мяне глядзіць іншы — унутраны чалавек, чалавек далёкага мінулага. — Такім чынам, вы нешта страцілі? — спытала я, перарваўшы гэты погляд ва ўпор. I ён, пачуўшы пытанне, раптам хутка апусціў вочы, быццам яго злавілі на чымсьці недазволеным. Прычым тычылася тое не гэтага дзелавога, сур’ёзнага чалавека, а нейкага ўнутранага, далёкага. — Так,— сабраўшыся з думкамі, сказаў ён.— Я хачу папрасіць вас знайсці адну дзяўчыну. Зрэшты, нечага такога я ад яго і чакала. — Але я не лаўлю людзей. Мая прафесія — коткі, сабакі, партманэ, нарэшце. Здавалася, ён не чуў мяне. — Можа, у вас прапала котка? Або хамячок? ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ Ён усміхнуўся: — He. У мяне няма ні хамячка, ні коткі. А як іх няма, яны не маглі прапасці. Таму давайце забудземся пра котак і хамячкоў. Ён паклаў мне на стол грошы. — Досыць на першыя выдаткі ў Вільнюсе? — Дзе?! — У Вільнюсе,— спакойна паўтарыў ён.— Вам трэба будзе паехаць у Вільнюс, каб знайсці гэтую дзяўчыну. — Але я не лаўлю людзей...— я паспрабавала яму яшчэ раз гэта патлумачыць. — А я і не прашу яе злавіць. Толькі адшукайце і перадайце ёй вось гэты зялёны нататнік. Ён паклаў зялёны нататнік побач з стосам грошай, якога хапіла б на паўгадавы адпачынак у Іспаніі, не тое што ў Вільнюсе. — Зараз я патлумачу вам некаторыя дэталі. — Але ж я яшчэ не пагадзілася? Падобна, мае словы здзівілі яго. Ён паглядзеў на мяне — ацэньваючы, халодна. Цяпер гэта быў погляд толькі дзелавога чалавека. Кракадзіла, якому на зуб патрапіла мошка. Я ўздыхнула і паглядзела на старыя фіранкі, на гадзіннік, які прабіў дзевяць гадзін — раніцы, якую я магла б правесці і лепш, калі б не праца. I яшчэ... У гэтым мне было б цяжэй за ўсё прызнацца... — Ну, і што ж вы вырашылі? Вы едзеце? — Так, еду,— сказала я і раптам адчула, што гэта адказала не я, а таксама — чалавек мінулага. Той чалавек з мінулага, які жыве ў кожным з нас — нябачны ў сучаснасці і штодзённым, які абуджаецца толькі з нашымі ўспамінамі. Мужчына працягнуў мне фотаздымак. Ён быў аматарскі. Хлопцы і дзяўчаты, абняўшыся, стаялі паўколам і ўсміхаліся ў камеру. Сярод іх вылучалася адна. Яна была маленькая, менш усіх, з доўгімі светлымі валасамі і незвычайна яркімі блакітнымі вачыма на хударлявым твары. Але і не гэта вылучала яе сярод усіх астатніх. Галоўнай была ўсмешка. Яе цяжка ўявіць, калі не пабачыш: нешта асаблівае ў лініі вуснаў, твару, вачэй. Здавалася, яна ўся выпраменьвала гэтую ўсмешку, якая і асвятляла фотаздымак. — Гэта яна? — спытала я. — Так. — Вельмі прыгожая. — Яна дзіўная,— раптам сказаў ён. — Усе людзі чымсьці незвычайныя. — He, яна менавіта дзіўная. Вы пераканаецеся самі, калі знойдзеце яе. Яна — як птушка. — Што ж, тады гэта сапраўды мая праца. Шукаць птушак. Шукаць котак. Ён усміхнуўся, паціснуў плячыма і сышоў, трохі горбячыся, як усе людзі высокага росту. Так я апынулася ў Вільнюсе, каб адшукаць гэтую дзіўную дзяўчыну — чыёсьці чужое каханне. За што толькі людзі не плацяць грошы... Зрэшты, бывае і так, што, перабіраючы ў памяці эпізоды жыцця, раптам разумееш, што важней за ўсё на свеце для цябе якая-небудзь старэнькая запальнічка, падораная дзесяць гадоў назад — падораная яшчэ і зараз любімай рукой... Так разважаючы, я выйшла з платформы ў горад. Мусіць, гэтак думаючы я імкнулася ўцячы ад таго, што можа зараз адбыцца ў маёй уласнай памяці, калі я ўбачу — так, зноў убачу гэты горад... На імгненне я заплюшчыла вочы, рыхтуючыся да знакавай сустрэчы. Цікава, што змянілася тут за некалькі гадоў? I ці гатовая я ўбачыць гэтыя змены? Секунда, другая, трэцяя... Што ж, як у дзяцінстве — на лік тры. I я адкрыла вочы. He, нічога, нічога тут не змянілася на гэтай старой прывакзальнай плошчы. Тыя ж бела-чырвоныя тралейбусы, прыпынак на тым жа месцы, тыя ж кіёскі стаяць, прыціснуўшыся да шэрых дамоў, і з тых жа самых дрэў сыплецца, зрываемае восеньскім ветрам, жоўтае лісце... «Ну прывітанне, стары горад...» — у думках гавару я. Як усе, каго не пакідае надзея, што гарады, хоць на некалькі гадоў вызначыўшыя твой лёс, памятаюць пра цябе. Можа, таму, што і мы таксама помнім іх. Я паволі пайшла па вузкай вуліцы ў бок ад вакзала. Тут асабліва адчувалася восень. Яна спала на аранжавай траве ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ ВОСЕНЬ У ВіЛЬНЮСЕ высокага насыпу, за якім пачыналася чыгунка; спала, накрыўшыся лісцем, і, відаць, ёй было халаднавата, таму яна яшчэ і яшчэ накрывала сябе лісцем. I дрэвы шкадавалі сваю прыгажуню-восень — аддавалі ёй апошнія, самыя шыкоўныя ўборы. Павярнуўшы ў дворык, я паднялася каменнымі сходамі на невялікі пагорак, з якіх, урэшце, і складаецца гэты стары горад.