Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
...дзе ж гэтая тонкая лінія паміж жыццём і смерцю, паміж болем і шчасцем, паміж сонцам і дажджом, зямлёю і небам, мною і табою?
Я кожны ранак на гэтых прабежках нібыта бягу да яе, як некалі да фініша, я так хачу дагнаць яе і спасцігнуць: на ёй — тваё апошняе дыханне, твой твар, на імгненне звернуты да мяне. Я не змог затрымаць цябе, не даць перайсці гэтую тонкую лінію, гэтую рысу, да якой магчыма ўсё, пасля якой няма ні звароту, ні апраўданняў, пасля якой збягаюць назаўсёды.
Яна вінавата ва ўсім, бо яна раздзяляе нас, гэтая няўмольная тонкая лінія. Грань, мяжа.
...Мне не хочацца, каб ты збягаў. Але я і не магу больш згадаць цябе іншым: ты ўсё бяжыш, бяжыш — хутчэй, хутчэй. I вось цябе ўжо няма — ты за лініяй. На спаборніцтвах гэта секунды — ад старта да фініша, ад лініі да лініі, і разарвана прыгожая фінішная стужка, і ты ўзнёслы, ты дабег хутчэй. I тады, у той злашчасны дзень, табе нібыта спрыялі ўсе богі і бажкі фартуны.
Фартуна... Раней я быў упэўнены, што няма такой сітуацыі, якую нельга змяніць ці выправіць. Усяму можна знайсці замену: удачы — настойлівасць, таленту — працу, прыгажосці — абаяльнасць, прыроднай сіле — трэніроўку. Усё ў тваіх руках. Выпадак з табой змяніў мяне. Я нібыта наткнуўся на штосьці нябачнае і незразумелае. Я ўпершыню нічога не мог зрабіць. Гэта быў шок. Гэта была лінія.
Адзін пацалунак, адно імгненне змяніла тры лёсы, раздзяліла іх рысай — дакладнай і няўмольнай. Тады я зразумеў, што на сваю будучыню можна паўплываць не болей, чым на завяршэнне фільма, які ты глядзіш у кінатэатры. Чалавек — дрэнны стваральнік свайго шчасця, і жулік той, хто разважае пра будучыню.
...Ведаеш, што мяне пакуль утрымлівае ў жыцці? Мне здаецца, я бягу ўслед за табой, і мы ўсё яшчэ размаўляем — дакладней, гавару я, а ты бяжыш наперадзе і маўчыш. Аднак мне здаецца, што ты ўхваліў бы ўсё тое, што зроблена мной. Я стаў хірургам, я ратую людзей ад набліжэння да тонкай лініі. I кожны раз, калі ў аперацыйную прывозяць хворага, я ўважліва ўглядаюся ў яго твар. Дзіўна, але абліччы чымсьці падобныя, нешта агульнае чытаецца ў шэрым, напружаным адценні, быццам яны нешта бачаць там, за намі. Я працую ў рэанімацыі, сюды часта прывозяць пацярпелых у аварыях. Я не дазваляю ім збегчы, знікнуць за тонкай лініяй, і гэта надае мне права наблізіцца да цябе. А калі не ўдаецца выратаваць, я кідаю ля бальніцы сваё аўто і бягу,— не іду, не еду дамоў — а менавіта бягу, доўга і ўпарта, нібыта імкнуся дагнаць таго, сышоўшага.
...He збягай ад мяне так далёка. Мне цяжка гучна гаварыць, калі мы не бяжым побач. На гэтых ранішніх прабежках
ТОНКАЯ ЛІНІЯ
ТОНКАЯ ЛІНІЯ
кожны дзень я імкнуся дагнаць цябе. Я бягу па тратуарах гарадскіх вуліц і ўсё думаю, размаўляю з табой...
Мяркую, ты хочаш даведацца не толькі пра мяне, але і пра Яе, што змянілася ў Яе жыцці. Яна піша музыку і працуе над сабой. Мне падабаецца, што Яна піша для скрыпкі — гэта самы шчыры інструмент, які ўмее плакаць. Раз у тыдзень я прыязджаю да Яе слухаць музыку. Яна заўсёды чакае і вельмі перажывае, калі я спазняюся. Яна зрабілася такой кволай і хваравітай, што я стараюся яе не засмучаць: калі паабяцаў прыехаць, то я хаця б упэўнены, што Яна знойдзе ў сабе сілы дажыць да гэтага дня. Як магу, я таксама зберагаю Яе ад тонкай лініі.
...Ты бяжыш хутка, ляціш, як птушка. А я ўжо так не магу. Ведаеш, учора я аперыраваў маленькую дзяўчынку: яна ўпала з лесвіцы і атрымала цяжкія траўмы. Я выратаваў яе, і мне падалося, што менавіта таму сёння я бягу крыху бліжэй да цябе, хоць па-ранейшаму нас раздзяляе яна — тонкая лінія. Грань, мяжа.
...У думках даганяючы цябе, я думаю, што б ты спытаў у мяне зараз. Ці стаў я тым, кім хацеў? He. Мне здаецца, я пражыў чужое жыццё. Раней жа я быў зусім іншым: цікавіўся не тым, чым зараз, чытаў другія вершы, марыў пра іншае. Ведаеш, мне часам здаецца, што я пражыў частку твайго жыцця і зрабіў тое, чым бы ты мог ганарыцца. Гэта суцяшае мяне, рухае мной. Мабыць, таму яшчэ хапае сіл бегчы за табою ўслед: чалавеку заўсёды цяжка замкнуцца ў сабе, зразумець, што яго час скончыўся.
Але ты заўсёды будзеш маладым, ты ніколі не пераступіш лінію, якая аддзяляе маладосць ад сталення. А я ўжо даўно па той бок часу, дзе ведаеш, што сапраўды ўяўляюць сабой людзі і рэчы. Таму так цэніш тое нешматлікае, што знаходзіцца на светлым баку твайго жыцця.
...Калі я раблю нешта добрае, мне здаецца, што я бягу гэтак жа хутка, як і ты, і бліжэй да тонкай лініі. Мы яшчэ пазмагаемся з ёй. Часам у мяне ўзнікае дзікае жаданне: кінуцца
ў машыну, націснуць на газ ды імчаць, імчаць невядома куды і навошта, абганяючы ўсіх, імчаць і нічога больш не бачыць, не разумець, акрамя гэтай шалёнай і бязмэтнай гонкі.
...Так, мне цяжка. Відаць, я развучыўся бегаць. Помніш, ты казаў аб перавышэнні магчымасцей: чалавек на асле ёсць чалавек на асле — і нічога болей.
Сёння я прабягаю ля стадыёна і не магу не ўспомніць той дзень, калі я ўпершыню заўважыў цябе на бегавой дарожцы.
...Была ранняя вясна, ранак, шумна прачыналіся гракі ў старым парку насупраць; спрабаваў свае сілы дождж. Здавалася, жыццю радуецца толькі адна трава — яркая, яна біла ў вочы першабытнай зелянінай. Я амаль прывык да такіх ранішнікаў, а ты — яшчэ не, табе ўсё было ў навінку. Дзіўны даўгавязы хлопец, які бяжыць і глядзіць не наперад, не ўбок, а на неба. Памятаю, я тады гучна крыкнуў: «Эй, цуд, варону праглынеш! Сыдзі з дарожкі». Ты не сышоў, і мы моцна пабіліся — як жаўтаротыя птушаняты, што спрабуюць моц. Я разбіў табе нос, ты пасадзіў мне сіняк пад вокам і доўга пасля прасіў прабачэння. Але гэта і аб’яднала нас у гэты ж дзень: над нашымі калецтвамі пачалі смяяцца аднагрупнікі, маўляў, нам патрапілі незгаворлівыя палюбоўніцы. I мы разам тузілі гэтых мелкіх крыўдзіцеляў. А назаўтра ранкам разам беглі па старой дарожцы. Я вучыў цябе бегаць так, як сапраўдныя спрынтары. Я прывёў цябе на тваё першае спаборніцтва. Ты быў малодшы за мяне на год, і гэта дазваляла нам удзельнічаць у розных спаборніцтвах, дзе ты мог перамагаць. Але на нашых ранішніх трэніроўках перамагаў толькі я. Я абганяў цябе і крычаў: «Гані, салага, ну давай, гані!» I гэта я навучыў цябе аднаму сакрэту, як лепш браць старт, як першаму выйсці з лініі. Гэта было важна, таму што ты павінен быў выбегчы з лініі менавіта першым, ты ж не зможаш пасля выбіцца з натоўпу бегуноў: ты не такі жорсткі і цынічны, як я і яны. А бегуны могуць вышвырнуць цябе да бар’ера. Спачатку я не падумаў аб гэтым. Але аднойчы такое здарылася — цябе выштурхнулі локцямі за металічную агароджу, і ты ляжаў у крыві, са зламанай рукой, як падбітае птушаня. I потым усё пытаўся ў мяне: ну чаму яны так жорстка зрабілі? Я спрабаваў патлумачыць табе, што жорсткасць не
ЫНІІ/ BVXHO1
ТОНКАЯ ЛІНІЯ
падуладна розуму і сэрцу. I ты вывеў сваю першую казачную тэорыю колераў пачуццяў. Ты ўмеў добра маляваць, і намаляваў усе пачуцці, і яны на тваіх карцінках быццам ажылі: радасць весела лыпала вачыма, як маленькая дзяўчынка ля навагодняй ёлкі; жорсткасць нагадвала аслеплага чорнага цыклопа; супярэчнасць ты перадаў у дождж; спакой — ва ўрачыстасць зімняга інею. I тады ты сказаў, што калі б мог, то маляваў бы толькі неба, але няма фарбаў, каб перадаць усе яго адценні — вяснова-вечаровага, срабрыста-таемнага... На жаль, я зараз не памятаю ўсё.
...Бачыш, я ўжо не паспяваю за табой, збіваецца дыханне. Вучань пераўзышоў настаўніка — сітуацыя, якой, мабыць, ужо мільён гадоў.
Аднак я па-ранейшаму імкнуся дагнаць цябе. Часам, у адчаі, я крычу-пытаюся: што ж патрэбна, каб мы беглі разам? Што патрэбна, каб знікла гэтая тонкая лінія, гэтая раз’яднаўшая нас мяжа? А ты ўсё не адказваеш мне: бяжыш моўчкі, роўна і хутка, як сапраўдны спрынтар. Я нават і не ведаю цяпер, для каго з нас бег быў прызваннем і каму больш патрэбны былі гэтыя дыстанцыі, лініі ад старта да фініша. Каму патрэбна было быць моцным...
...Дзіўна, але на гэтай зямлі не ўсё заканчваецца смерцю. Калі я бягу, то адчуваю і ў думках бачу цябе. I Яна памятае цябе гэтак жа абвострана, як і я. Я паўтараю: Яна любіла і любіць цябе. А для мяне каханне заўсёды было толькі назвай чарговага захаплення — разменнай манетай гульні ў пачуццё. Зараз я разумею, што нікога і нішто не любіў па адной прычыне: прырода абдзяліла мяне моцнымі пачуццямі. Што ж, я нарадзіўся ўсяго толькі азартным цынікам, але не збіраюся гэтага саромецца. I ты зразумееш, таму што ты выдатна ведаеш: з дрэва не зробіш жалеза, а з вады — сонца. Для кахання патрэбна палымянае сэрца. А я заўсёды спакойны і не пераношу, калі чужыя пачуцці выплёскваюцца мне на галаву. Так, гэта радуе самалюбства, але больш напружвае: я пачынаю адчуваць сябе не тым, хто я ёсць. Паўтару, я не народжаны для шаптання пад зоркамі. Так і не знайшоў таго, хто б мяне зразумеў. Хто б мог проста свяціць — ненастойліва, ласкава,
прыгожа. Свяціць не набліжаючыся. А гэты пацалунак — проста хлапечая выхадка, чарговы «шэдэўр» цыніка. Што ж, з вады не зробіш сонца.
Я і Яна ўвесь час гаворым пра цябе, але адно пытанне ўсё ж такі не адважваемся задаць адно аднаму. Аднак сёння я ўсё ж хачу запытаць у цябе: чаму ты тады пабег? He ўдарыў мяне, не абазваў, а менавіта пабег — прэч і наперад. Ты маўчыш, а я ўжо стаміўся бегчы — збіваецца дыханне. Правільнае дыханне — адно з галоўных для спрынтара. Праўда, які ўжо з мяне спрынтар? Я не паспяваю нават за ўласным жыццём і часам, толькі супакойваю сябе, што гэта не тое жыццё, за якім трэба паспяваць. Увогуле, я зразумеў, што нямногае ў жыцці бывае важным, але чалавек перш чым зразумець гэта, імкнецца захапіць і паспытаць усё.
...Удых-выдах, удых-выдах. Хоць раз спыніся, пачакай мяне. Чамусьці я адчуваю, што менавіта сёння, у гэтую ранішнюю прабежку мне патрэбна многае табе сказаць. Я ніколі не прасіў у цябе прабачэння — не той выпадак. Я ведаю: калі сам не дараваў сабе сваю віну, ці ж можа дапамагчы чыёсьці прабачэнне і апраўданне. Мне не трэба прабачэння, я толькі хачу патлумачыць табе, каб ты заўсёды памятаў, што ты мне як брат. Малодшы брат. У мяне ніколі не было ні сясцёр, ні братоў. Я рос як дзікая шыпшына, якая ўяўляе сябе апельсінавым дрэвам. Ніхто і ніколі для мяне нічога не значыў: так склалася, што я вельмі востра адчуваў дробязнасць людзей, альбо мне проста чамусьці ў жыцці трапляліся адны людзішкі. Ты быў не такім. Ты быў дзіваком. Але менавіта ты быў над усім подлым і эгаістычным. Звычайны чалавек проста выругаў бы мяне, ударыў, а ты нават нічога не сказаў. Ты пабег прэч, нібыта верыў, што можна ўцячы ад рэальнасці. Таму што гэта быў ты, мой сябра, паэт і рамантык.
КНІГІ ОНЛАЙН
