Восень у Вільнюсе
Маргарыта Прохар
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 318с.
Мінск 2014
Мільгалі вёсачкі, пасёлкі ля дарогі, усё больш было сонца. I лужыны бліскацелі, нібы люстэркі, а астраўкі снегу здаваліся рэдкімі белымі жамчужынамі, і Марцін раптам усвядоміў, што гэта неверагодна — тое жыццё, якое ён пражыў у далечыні ад усяго гэтага. Тут было цяжка паверыць ва ўсё, што з ім здарылася. I гэта было добрае пачуццё, ён шчыра цешыўся яму. Таму што да гэтага моманту ўжо не спадзяваўся хоць бы часткова забыцца на мінулае.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
А наперадзе яшчэ чакае яго Горад, Даша і Янка... I ён ужо блізка, хоць па-ранейшаму не верыць, што праз гадзіну ён убачыць тое, што страціў так даўно, што хаваў і ўваскрашаў у сваім сэрцы неаднойчы. I толькі машына не адчувала яго сумневаў: ехала па-ранейшаму роўна і хутка, як па ўсіх дарогах яго жыцця.
...Да дваццаці пяці час цячэ павольна: чалавек не адчувае мінулага, ён імкнецца ў будучыню, угару. Пасля дваццаці пяці ўсё паскарае хаду, ты з жахам заўважаеш, што час сыходзіць, бяжыць, паскараецца, быццам ляціш з гары: вось табе 26, 27, а там / 30... Тады і пачынаеш чапляцца за галінкі, камяні, выступы. Ніхто не жадае падаць і паміраць, таму чапляюцца за астраўкі часу — за мінулае, як за падмурак жыцця...
Марцін літаральна ўчапіўся ў руль, калі паказаўся Горад. У гэтым міжвольным сутаргавым руху было ўсё — страх і надзея, радасць і боль, усе яго пачуцці і перажыванні васьмі доўгіх гадоў. I аказалася, што ён нічога не забыўся, а ўсё памятае ясна: і кальцавую, і мікрараёны вакол, і мост, і зручны аб’езд, дзе менш руху, і праспект, на які вынесла яго машына. Нешта стала лепш і прыгажэй, нешта з’явілася новае, нешта знікла — але Горад жыў, ён, па сутнасці, не моцна змяніўся з таго часу, як Марцін яго пакінуў... I Марцін з адчайным зачараваннем калясіў па знаёмых вуліцах, пакуль не адчуў стомленасці. Ён спыніў аўтамабіль на бакавой вулачцы і вырашыў прайсціся.
Паветра было чароўна вясновае, жыватворнае, як глыток свежай вады для знясіленага смагай. Дрэвы стаялі яшчэ голыя, яшчэ плюхалі пад нагамі лужыны, але свяціла сонца. А неба было яркім, як блакітная акварэль у скрыначцы для дзіцячых фарбаў, і ўсё гэта можна было назваць адным словам — вясна...
I Марцін раптам падумаў: а можа, гэта нездарма, што ён вярнуўся ў свой Горад увесну, бо вясна — пачатак новага жыцця не толькі ў прыродзе, але і ў чалавеку. I для яго пачнецца тут новае жыццё.
Ён спусціўся ў пераход. Там гралі музыкі — маладыя вясёлыя хлопцы з гітарамі.
Мне пад ногі скочыла вясна,
Жаласна прасіла — абагрэй...
I тут, ca словамі гэтай песні, Марцін адчуў яго — шчасце, ціхую бязмежную радасць, якой напаўняўся ён увесь, а яго сэрца, якое гэтулькі пакутавала, зараз нібы акунулася ў мора светлых далікатных колераў, ласкава прытулілася да пачварных шнароў жыцця і часу, якія адбіліся на ім...
Марцін заплюшчыў вочы і доўга стаяў, спрабуючы затрымаць гэтае адчуванне, усведамленне таго, што гэта толькі пачатак шчасця, а ўсё лепшае яшчэ чакае наперадзе. Ён дастаў дваццацідоларавую паперку для музыкаў, ашалелых ад такой шчодрасці, і пайшоў да машыны. Зараз ён адчуў, што можа ехаць дадому, да Дашы.
Вось і знаёмая вуліца. Яе ён таксама сустракае з радасцю. Пабіты асфальт ускраіны горада, выбоіна, па-ранейшаму засыпаная пяском, дзе ён у дзяцінстве зваліўся з ровара і плакаў, а Павел казаў, што сапраўдныя мужчыны не плачуць, гэта дурныя сантыменты. А вось і старая бяроза над домам, усё такая ж старая. Прывілей дрэў — яны могуць жыць даўжэй, чым людзі, жыць, пакуль у іх не стукне маланка або не ўрэжацца піла чалавека. Але старая бяроза ўсё яшчэ жывая, яна дачакалася яго. I дом таксама дачакаўся яго — стары цагляны дом на дзве сям’і, потым тыя людзі з’ехалі, і ўвесь дом прадалі яго бацькам, а пасля іх раптоўнай смерці ў аварыі ён стаў належаць ім, дзецям: ужо даросламу Паўлу і яму, Марціну, якому было тады толькі трынаццаць гадоў, і ён ніяк не мог прывыкнуць, што мамы і бацькі больш няма, пакінуўшы толькі памяць: маму, што грала ў гасцінай на раялі, і тату, які курыў цыгарэту і ўсміхаўся ім, дзецям, заўсёды з нейкай збянтэжанай усмешкай. Калі Марцін падрос, Павел расказаў, што бацьку выгналі з войска, таму што ён выступіў супраць чагосьці, супраць чаго не павінен быў выступаць. 3-за гэтага ў Паўла ледзь не ўзніклі праблемы з паступленнем у ваенную школу, а мама павінна была працаваць на іх усіх: выкладаць у музычнай школе і даваць дзецям урокі дома.
Так, Марцін памятаў, што да іх сталі хадзіць дзеці — дзяўчынкі яго ўзросту ў выпрасаваных сукеначках і хлопчыкі, таксама яго ўзросту, трохі нязграбныя — заўсёды нешта скідалі або разбівалі ў пярэднім пакоі, і мама казала, што ім лепш гуляць у футбол нагамі, чым рукамі на піяніна.
За аблокамі душы
За аблокамі душы
He, мама была вельмі добрай, але Марцін зараз разумеў, што рамесніку цяжка стаць майстрам, які б ён ні быў добры. Мама вельмі добра грала, яна навучыла яго любіць і адчуваць музыку. Марцін заміраў, калі яна выконвала вальсы, a Павел казаў, што гэта сентыментальна, лепш слухаць маршы, бо ён хацеў быць вайскоўцам і пагарджаў музыкай. Калі Павел заканчваў ваенную школу, тады і адбылася гэтая трагедыя. Можа, тады, калі Паўлу прыйшлося застацца ў Горадзе, каб выхоўваць Марціна і маленечкую Янку замест таго, каб ваяваць, як ён марыў, тады і ўсталяваліся гэтыя незразумелыя адносіны. Асабліва яны абвастрыліся, калі Павел адчуў, што ён, Марцін, зусім іншы чалавек. Але Павел рэдка задумваўся над дваістымі рэчамі, ён лічыў, што ёсць добра і дрэнна, а іншага не дадзена. Можа, таму, што ён быў вайскоўцам. Марцін не ведаў, але сапраўды разумеў адно: ён быццам па іроніі лёсу быў процілеглы ўсім паняццям правільнасці, якімі кіраваўся Павел. Ён гуляў там, дзе забаронена, ён мог уцячы з сябрамі са школы ў гай і весяліцца, мог зламаць ровар, спрабуючы прымайстраваць матор, каб ехаць хутчэй, мог намаляваць у сшытку карыкатуру замест рашэння задачы... Павел ставіў яго ў кут, пазбаўляў вольнага часу, зваў кепскім хлапчуком, з-за якога сыходзяць у нябыт яго лепшыя гады...
Вяршыняй усяго стала паступленне Марціна на факультэт мастацтвазнаўства. Павел выказаў адкрытую пагарду.
А потым Марцін сышоў з універсітэта, не жадаючы вывучаць сухія выкладкі, зубрыць на памяць старонкі падручнікаў. I гэта таксама не спадабалася Паўлу, як і новая праца Марціна ў газеце.
Але ўсё ж быў адзін выпадак, калі Павел адчуў сябе не такім правільным. Марцін заняўся артыкулам аб іх вайсковым ведамстве. Але першым, каму ён яго прынёс, быў не галоўны рэдактар, а Павел. Павел доўга чытаў, доўга маўчаў, паколькі ў артыкуле былі адкрыта непрывабныя рэчы. I Марцін сказаў: «Я не буду гэта друкаваць». Ён паступіў не так, як правільна, павінна — не выкрыў, гэта значыць па Паўлавых паняццях паступіў няправільна, дрэнна, хоць выратаваў Паўла, але і ўпершыню паказаў яму, што не ўсё паддаецца безапеляцыйнаму падыходу.
Марцін мог атрымаць добрыя грошы за гэты артыкул, але ён адмовіўся яго рабіць, звольніўся з газеты, перайшоў на радыё.
Яны назаўсёды пасварыліся, але потым Марціну гэта надакучыла, таму што замест аргументаў у Паўла былі толькі «нельга», «няправільна», «дрэнна» і... Гэтатое самае, што спрачацца з робатам, у якім зададзеная адна праграма.
Цікава, чаму Даша выйшла за яго замуж? Ён прыгожы, разумны, і маюць рацыю тыя, хто кажа, што чалавек спазнаецца не адразу — у сваёй вызначальнай існасці. Да Дашы пацягнулася і Янка, была ёй нібы дачка.
Марцін таксама любіў Янку.
Цікава, якая яна цяпер, яго маленькая сястра? Хоць ужо не маленькая, ёй павінна быць гадоў сямнаццаць. Мусіць, гэта ўжо прыгожая, высокая і стройная дзяўчына, а не тая маленькая дзевяцігадовая дзяўчынка-жэўжык, што ўсміхалася Марціну з плота, куды ўзлезла, вырваўшыся з-пад апекі дарослых. Яна гойсала па плытах, як хлапчук, і камандавала хлопчыкамі з суседняга двара, старэйшымі за яе. Што ж зараз?
He без хвалявання Марцін адкрыў вароты і накіраваўся да дому, углядаючыся, ці няма каго ў двары. Але ніхто не выйшаў насустрач, хоць з кухні — ён памятаў — добра відаць, калі хто ідзе. Няўжо няма нікога? Хоць Даша можа быць на працы, Янка — у школе. Аб гэтым ён не падумаў. Прыйдзецца чакаць. Праўда, у яго застаўся ключ, але ўваходзіць у дом без іх было неяк няёмка.
Марцін падышоў да дзвярэй і пастукаў. Доўга не было адказу. Нарэшце дзверы адчынілі. На парозе стаяла дзяўчына гадоў сямнаццаці, у джынсах, старым швэдры і красоўках на босую нагу, мабыць, абутых спехам, таму што яна, разглядаючы Марціна, папраўляла адзін з іх.
— Вы да каго? — спытала яна.
— Прывітанне!..— ён усміхнуўся ёй, вырашыўшы пакуль не раскрываць таямніцу, хоць і быў засмучаны, што яна яго не пазнала.— Мама дома? (Янка ў дзяцінстве звала Дашу мамай).
Дзяўчына неяк непрыязна павяла плячыма, але адказала: — Дома. Праходзьце ў кухню.
Марцін накіраваўся за ёй.
Нейкая поўная жанчына, стоячы спінай да дзвярэй, нешта гатавала на пліце. 3-за пары яе цяжка было разгледзець, і Марцін паклікаў:
— Даша!
За аблокамі душы
За аблокамі душы
Жанчына не адгукнулася, тады Марцін падышоў бліжэй. Божа, як яна змянілася — зусім не пазнаць: поўная, у старым халаце, дрэнна пафарбаваныя валасы, збітыя шпількамі на галаве.
— Даша...— неяк разгублена вымавіў ён, але жанчына паранейшаму не звяртала на яго ўвагі. I раптам хтосьці крануў яго за руку. Ён удзячна ўсміхнуўся:
— Янка...
Яна пільна паглядзела на яго сур’ёзнымі, недзіцячымі вачыма, і на пераноссі ў яе ўтварыліся зморшчынкі.
— Марцін...— ашаломлена вымавіла яна.— Марцін!..— і раптам кінулася яму на грудзі, і ён адчуў, што яго кашуля стала мокрай ад яе слёз.— Марцін!..— бясконца паўтарала яна ў сваіх радасна-гаротных рыданнях, і жанчына ля пліты павярнулася, здзіўлена гледзячы на іх.
— Хто гэта? — спытала яна хрыплым голасам.— Ты яго ведаеш?
Янка падняла заліты слязьмі твар і сказала, звяртаючыся толькі да Марціна:
— Гэта не мама, гэта значыць не Даша. Гэта Ніна Міхайлаўна, другая жонка Паўла. Ён прымушаў мяне зваць яе мамай. Асабліва пры сваіх сябрах, і я спачатку падумала, што ты — адзін з яго сяброў.
— А як жа Даша? — ашаломлена спытаў Марцін.— Што з ёй здарылася? Чаму яе няма тут? Яна памерла?
У яго раптам сціснулася сэрца ад думкі, што і тут ён спазніўся.
КНІГІ ОНЛАЙН
